جلوه های بصری اراده و مشیت الهی در نسخه های مصور مثنوی و غزلیات شمس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

2 دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران.(نویسنده مسوول)

3 گروه آموزشی زبان وادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر زاهدان، ایران

چکیده

ازجمله مباحث مهمی که در اشعار مولانا به چشم می‌آید، موضوع «اراده» و «مشیت الهی» است. این مسئله به جهت جایگاهی که در تفکر عارفانه‌ی مولانا دارد، در اشعارش نیز به‌وفور تجلی یافته است. از دیدگاه وی اموری در عالم هستی ترسیم می‌شوند که صرفاً در حیطه اراده و اختیار حق‌تعالی هستند چنین بینشی که برآمده از آیات قرآن است در جای‌جای اشعار مولانا در مثنوی و دیوان شمس دیده می­شود. البته مولانا منکر اراده و اختیار آدمی به معنای تام نیست و سرایش چنین ابیاتی نشان از اعتقاد وی بر ناچیزی انسان و افعالش، در برابر قدرت مطلق خداوند را دارد. نوشتار حاضر بر آن است تا با توجه به محوریت نقش اراده و خواست الهی در اشعار وی، نسخه­های مصور نادری که از این آثار گران‌قدر موجود است (در اینجا 5 نسخه) را موردمطالعه قرار داده، جلوه­های این مفاهیم را در آن­ها شناسایی کند.
با توجه به بررسی‌های صورت گرفته باید گفت بازنمود اراده الهی در ترسیم نگاره­ها، مطابق با بستر داستانی است که در اشعار وجود دارد و هنرمند با انتخاب و نمایش برخی از صحنه­های روایت، ذهن بیننده را به‌سوی دریافت داستان و درواقع مفهومی که شاعر در ورای آن مدنظر داشته است، سوق می­دهد. هدایت، تقدیر روزی، سبب‌سازی و سبب گردانی، تدبیر امور و سیطره بر قلوب انسان­ها، برآورده کردن دعا و... ازجمله مصادیقی از اراده حق است که در نگاره­های این 5 نسخه به تصویر درآمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Visual Features of Divine Will and Providence in the Illustrated Manuscripts of Masnavi and Shams Sonnets

نویسندگان [English]

  • Mahdieh Moeni Zadeh 1
  • Ahmad Reza Keykhay Farzaneh 2
  • Mostafa Salari 3
1
2
3 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Islamic Azad University, Zahedan, Iran
چکیده [English]

Among the most significant features in the poems of Rumi is the concept of “will” and “divine providence”. The mentioned features are abundantly manifested in the poems of Rumi due to this knowledgeable outlook. From his point of view, all substances in the universe are defined merely in the domain of God’s will and authority. Such insights, which are derived from the verses of the Qur'an, are found in various sections of Rumi's poems in Masnavi and Divan Shams. Of course, Rumi does not deny the will of man in the fullest sense; moreover, the exhortation of such verses implies his belief in the insignificance of man and his actions against the absolute power of God. The present article seeks to study the rare illustrated versions of these highly valued works (here 5 copies), focusing on the implications of these concepts in light of the centrality of divine will and desire in his poems. According to the studies, the representation of the divine will in the paintings is in accordance with the context of the story contained in the poems, and the artist selects and displays some of the narrative scenes to incline the viewer's mind toward the story and indeed the concept designated prior by the poet. Guidance, fate, triggering and burning, managing affairs, control of the heart, supplication of prayers and others are among the instances of the will of God depicted in these five versions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rumi
  • will
  • divine providence
  • Masnavi Ma’navi
  • Shams sonnets
  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1389. شعاع شمس: غزلیات شمس تبریزی به روایت دکتر دینانی، تألیف: کریم فیضی، تهران: انتشارات اطلاعات
  2. آشتیانی، سید جلال­الدین. 1374. پیشگفتار شرح مثنوی معنوی مولوی، دفتر اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
  3. الین نیکلسون، رینولد. 1374. شرح مثنوی معنوی مولوی، مترجم: حسن لاهوتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
  4. چیتیک، ویلیام سی. 1383. طریق صوفیانه عشق، مترجم: مهدی سررشته داری، تهران: انتشارات مهراندیش
  5. ـــــــــــــــــ و آنه ماری شیمل و کریستف برگل و دیگران. 1386. میراث مولوی: شعر و عرفان در اسلام. مترجم: مریم مشرف. تهران: انشارات سخن
  6. حجازی، حمیده. 1386. رحمت و غضب الهی در مثنوی معنوی. تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک­گیل
  7. حلبی، علی اصغر. 1373. تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، تهران: انتشارات اساطیر
  8. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی.1377. به کوشش بهاء­الدین خرمشاهی، تهران: دوستان
  9. دایر­المعارف تشییع. 1394. زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، تهران: انتشارات حکمت
  10. رکنی، محمد. 1377. جبر و اختیار در مثنوی، تهران: اساطیر
  11. زرین کوب، عبدالحسین. 1386. سر نی نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی، ج 1 و 2، تهران: انتشارات علمی
  12. ــــــــــــــــــــــ. 1386. بحر در کوزه: نقد و تفسیر قصه­ها و تمثیلات مثنوی، تهران: انتشارات علمی
  13. زمانی، کریم. 1383. میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی، تهران: نشر نی
  14. ـــــــــــــــــــــ. 1376. شرح جامع مثنوی معنوی، تهران: انتشارات اطلاعات
  15. سبحانی، جعفر. 1388. منشور جاوید، قم: موسسه امام صادق
  16. سجادیف جعفر. 1362. فرهنگ لغات اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: انتشارات طهوری
  17. شقیعی کدکنیف محمدرضا. 1360. گزیده غزلیات شمس، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی
  18. عبدالحکیم، خلیفه. 1356. عرفان مولوی. ترجمه احمد محمدی و احمد میرعلایی. تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی
  19. فروزانفر، بدیع­الزمان، 1371. شرح مثنوی شریف، تهران: زوار
  20. گولپینارلی، عبدالباقی. 1375. مولانا جلال­الدین: زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده­ای از آن­ها، تهران: پزوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
  21. مولوی، جلال­الدین. 1391. مثنوی معنوی بر اساس نسخه رینولد الین نیکلسون، تهران: دیبایه
  22. ـــــــــــــــــ. 1376. کلیات شمس تبریزی، تهران: انتشارات امیرکبیر
  23. همایی، جلال­الدین. 1376. مولوی نامه: مولوی چه می­گوید، تهران: انتشارات هما
  24. همایی، جلال­الدین. 1356. دو رساله در فلسفه اسلامی (تجدد امثال و حرکت جوهری و جبر و اختیار از دیدگاه مولوی)، تهران: صبح امروز

 

 

https://digital-beta.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN638281628&PHYSID=PHYS_0339&DMDID=DMDLOG_0001&view=overview-toc [15 September 2019]

https://digital-beta.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN638281598&PHYSID=PHYS_0074&DMDID=DMDLOG_0001[15 September 2019]

https://daten.digitale-sammlungen.de/~db/ausgaben/thumbnailseite.html?id=00048405&seite=1&fip=193.174.98.30 [14 September 2019]

https://art.thewalters.org/detail/14438/collection-of-poems-masnavi-3/[14 September 2019]