The principle of hierarchy and its manifestation in the architecture of Iranian mosques (case study of Goharshad mosque)

Document Type : Original Article

Authors

1 Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran

2 Department of Islamic Mysticism, Neishabour Branch, Islamic Azad University, Neishabour, Iran

10.22034/ias.2021.284022.1602

Abstract

The principle of "hierarchy" is one of the fundamental principles governing the universe and since human craft is the factor of human communication with the universe, so this principle is one of the basic principles used in traditional works and arts. Among these, mosques, as the most important manifestation of Islamic architecture and due to their special spiritual subject matter, have complex hierarchical systems that address the deeper layers of human existence and provide the ground for excellence and perfection.
The issue that can be raised in this discussion is how the principle of hierarchy in architecture is influenced by the hierarchy of the universe. Since this principle plays an important factor in the evolution of human excellence in architecture, it can be used as a critical tool to improve the condition of mosques today.
For this purpose, this research with descriptive-analytical method and content analysis, by collecting information in the field and library using transcendent wisdom, after examining and recognizing the factors affecting the emergence of the principle of hierarchy in the universe, how these factors in The architecture of mosques and their impact on the manifestation of this principle in Iranian mosques and in order to better understand, analyzes their examples in Goharshad Mosque. The results of this study indicate that unity in plurality and essential movement of the basic principles of Iranian wisdom, are among the factors affecting the manifestation of the principle of hierarchy in the universe and the architecture of Iranian mosques.

Keywords


قرآن کریم.
ارشادی‌نیا، محمدرضا. (1399). «نقش آموزه وحدت در کثرت و کثرت در عین وحدت در تبیین توحید شخصی وجود»، پژوهشنامه فلسفه دین، شماره 1، 216-197.
ارشد ریاحی، علی و اسکندری، حمیدرضا. (1389). «مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا»، انسان پژوهی دینی، شماره 24، 137-125.
اکبری، فاطمه و همکاران. (1389). «معرفت روحانی و رمزهای هندسی»، پژوهشنامه زبان و ادب فارسی، شماره 1، 22-1.
آصفی، مازیار، شجاری، مرتضی و سلخی خسرقی، صفا. (1396). «حرکت تکاملی نفس آدمی در فضای مسجد بر مبنای آرای ملاصدرا»، کیمیای هنر، شماره 22، 88-75.
بلخاری قهی، حسن. (1385). «قوه خیال و عالم مثال در آرای امام محمد غزالی»، هنرهای زیبا، شماره 26، 12-5.
بمانیان، محمدرضا، سیلوایه، سونیا. (1391). «بررسی نقش گنبد در شکل‌دهی به مرکزیت معماری مسجد»، معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 9، 30-19.
بمانیان، محمدرضا و عظیمی، سیده فاطمه. (1389). «انعکاس معانی منبعث از جهان‌بینی اسلامی در طراحی معماری، شهر ایرانی اسلامی، شماره 2، 48-39.
بمانیان، محمدرضا، هادی، صفایی‌پور. (1391). «بررسی نقش کمی و کیفی اعداد در معماری اسلامی»، کتاب ماه هنر، شماره 168، 17-12.
رحیمیان، مهدی. (1383). سینما معماری در حرکت، تهران: انتشارات سروش..
رضایی، علی. (1382). جایگاه مسجد در فرهنگ اسلامی، قم: ثقلین.
زکی‌زاده رنانی، علیرضا. (1386). آرامش ابدی، قم: نشر دیوان.
تشکری، فاطمه. (1390). «نمادپردازی در هنر اسلام»، اطلاعات حکمت و معرفت، شماره 6، 34-39.
تقوی، ویدا. (1386). «نظام فضایی پنهان معماری ایرانی و ساختار آن»، هنرهای زیبا، شماره 30، 43-52.
جشان‌نژاد، عزیز و جوارشکیان، عباس. (1394). «بررسی و مقایسه مبانی اثبات وحدت وجود در اندیشۀ ملاصدرا و ابن‌عربی»، حکمت معاصر، شماره 2، 41-15.
دری، علی و طلیسچی، غلامرضا. (1397). «کرانمندی و بیکرانی ساختار فضایی معماری اسلامی ایران در مساجد دوران صفوی»، پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 19، 38-19.
دیبا، داراب. (1378). «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران»، معماری و فرهنگ، شماره1.
رخشانی، زهره، رخشانی، زهرا. (1396). صورت و معنا در مسجد، کنفرانس پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، شیراز.
زمانی، محبوبه و فرکیش، هیرو. (1398). «جستاری در باب معماری مبتنی بر حکمت متعالیه»، معماری شناسی، شماره 13، 19-1.
زمرشیدی، حسین. (1390). «مسجد بی‌نظیر جامع گوهرشاد و هنرهای قدسی معماری»، شهر ایرانی اسلامی، شماره 6، 32-17.
شجاری، مرتضی و میرفخرایی، اشرف‌السادات. (1393). «معراج پیامبر (ص) و ارتباط آن با محراب مساجد»، پژوهشنامه عرفان، شماره 13، 74-51.
سگای، ماری رز. (1385). معراج‌نامه- سفر معجزه‌آسای پیامبر (ص)، ترجمه: مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
شجاری، مرتضی. (1394). انسان در حکمت صدرایی، قم: دفتر نشر معارف.
شیرازی، صدرالدین محمدبن‌ابراهیم. (1354). المبدأ و المعاد، به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
________، ___________________. (1363). مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
صارمی، حمیدرضا؛ تقی‌نژاد، کاظم و پیری، سیما. (1395). «تجلی اصل وحدت در کثرت در مرکز محله شهر اسلامی»، شهر ایرانی اسلامی، شماره 26، 29-21.
طباطبایی، سیدمحمد. (1366). تفسیر المیزان، ج 3، تهران: رجا.
طبیبیان، منوچهر؛ چربگو، نصیبه و عبدالهی مهر، انسیه. (1390). «بازتاب اصل سلسله‌مراتب در شهرهای ایرانی – اسلامی»، آرمان شهر، شماره 7، 76-63.
عناقه، عبدالرحیم؛ محمودیان، حمید و صابری‌زاده، رقیه. (1391). «تجلی عرفان در معماری مسجد»، عرفان اسلامی، شماره 33، 188-150.
کاظمیان، معصومه. (1394). «تحلیل معناگرایانه مقرنس در معماری اسلامی»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران- معماری و شهرسازی، ترکیه، استانبول.
کریمی، محمدصادق؛ مرادی، ابراهیم. (1399). «بازشناخت ابعاد عینی و ذهنی زیباشناسی معماری اسلامی در دوران معاصر»، مطالعات هنر اسلامی، شماره 37، 261-245.
محمدیان منصور، صاحب. (1386). «سلسله مراتب محرمیت در مساجد ایرانی»، نشریه‌ی هنرهای زیبا، شماره 29، 68-59.
مددپور، محمد. (1374). تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مطهری، مرتضی. (1389). مقالات فلسفی، ج 1، تهران: انتشارات صدرا.
مرادی‌نسب، حسین و همکاران. (1396). «بازشناسی تأثیر اندیشه عرفانی در پدیداری رنگ آبی در کاشیکاری مساجد ایران»، پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 14.
مکی‌نژاد، مهدی. (1393). «مرکزگرایی، تقارن و تکرار در هنرهای سنتی ایران»، کیمیای هنر، شماره 10،99-108.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد و ناگهانی، نوشین. (1390). تجلی مفهوم حرکت در معماری معاصر ایران، شهر ایرانی اسلامی، شماره 3، 48-32.
نصر، سید حسین. (1384). آرمان‌ها و واقعیت‌های اسلام، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: جامی.
___، _________ (1380). معرفت و امر قدسی، ترجمه فرزاد حاجی میرزایی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
نصری، عبداله. (1363). سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، تهران: جهاد دانشگاهی علامه طباطبایی.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1378). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
______، _________. (1378). «معماری مسجد از مفهوم تا کالبد، از گذشته تا آینده»، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد با گذشته، حال، آینده، جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
______، _________. (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
نقی‌زاده، محمد. (1378). «حکمت سلسله‌مراتب در معماری و شهرسازی»، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلدسوم، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
نقی‌زاده، محمد. (1378). «مسجد کالبد مسلط بر مجتمع اسلامی»، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد گذشته، حال، آینده، دانشگاه تهران.
وثیق، بهزاد، پشوتنی‌زاده، آزاده و بمانیان، محمدرضا. (1388). «مکان و مسکن در منظر اسلام»، پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، شماره 3، 101-93.