تطبیق وحدت وجود در فصوص الحکم ابن عربی و مثنوی معنوی و انعکاس ان در نقوش تزیینی معماری صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران

10.22034/ias.2021.265105.1488

چکیده

وحدت متعالی ادیان بر آن است که ادیان دارای دو بُعد ظاهری و باطنی‌اند و هرچند در ظاهر متعددند، در باطن واحدند. ابن‌عربی از برجسته‌ترین عرفای عالم اسلام و بنیان‌گذار عرفان نظری است که اصطلاحات گوناگون و پراکنده عرفان را گرد آورده و با نبوع سرشار خود و براساس تجارب و مشاهدات عرفانی خویش، مباحثی متعدد برآن افزوده است. بسیاری از عارفان پس از وی و معاصر وی تحت تأثیر عرفان او بوده­اند؛ حتی این تأثیر و نفوذ در آراء و اندیشه‌های مولانای بزرگ نیز تجلی یافته است؛ به‌طوری‌که مفسران، مثنوی را تفسیر کامل مکتب ابن‌عربی می‌دانند. این وحدت عرفانی در هنر اسلامی به‌ویژه معماری در بخش تزئینات مشهود است. پژوهش حاضر به بررسی تطبیقی وحدت ادیان در دو اثر و تأثیرپذیری مولوی از ابن‌عربی پرداخته است و وحدت در تزئینات معماری صفویه را بررسی کرده است. در نظر ابن‌عربی، وجود، واحد و از آن خداست و هر آنچه هست، تجلیات و ظهورات حق است. مولانا، نیز مثنوی را وحدت می‌داند که هرچه غیر آن وجود دارد بتی بیش نیست. در مورد دین، نیز هر دو اندیشمند به وحدت ادیان معتقدند. ابن‌عربی می‌گوید: الحب دینی، مولانا نیز مذهب عشق را از همه دین‌ها جدا و مخصوص عارفان و عاشقان می‌داند. در تزئینات معماری صفویه در نقوش گیاهی، هندسی و مقرنس‌کاری می‌تواند نمودهای وحدت را مشاهده کرد.
اهداف پژوهش:

بررسی تطبیق وحدت وجود در فصوص‌الحکم ابن‌عربی و مثنوی معنوی مولانا.
بررسی وحدت وجود در تزئینات معماری دوره صفویه.

سؤالات پژوهش:

مقولۀ وحدت وجود در فصوص‌الحکم ابن‌عربی و مثنوی معنوی مولانا چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارد؟
وحدت وجود در تزئینات معماری دوره صفویه چگونه بازتاب یافته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of the unity of existence in the chapters of Ibn Arabi and Masnavi Manavi and its reflection in the decorative designs of Safavid architecture

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Alikahi 1
  • Reza Fahimi 2
  • Manizheh Falahi 2
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maulana
  • Ibn Arabi
  • Fusus al-Hakam
  • unity of existence
  • spiritual Masnavi
آملی، شیخ حیدر. (1368). جامع‌الاسرار و منبع‌الانوار، ترجمه: محمدرضا جوزی، تهران: نشر هرمس.
ابن‌عربی، محی‌الدین. (1388). ترجمه فتوحات مکیه، ترجمه و تعلیق: محمد خواجوی، باب اول، تهران: مولی.
ابن‌عربی، محی‌الدین. (1383). جهان در پناه یازده اسم اعظم، شرح و توضیح علی باقری، تهران: پازینه.
ابن‌عربی، محی‌الدین. (1336). افشاءالدوائر للشیخ الاکبر محیی‌الدین ابن‌عربی و بلیه کتاب عقله المستوفز و بلیه کتاب التدبیرات الالهیه فی اصلاح المکه الانسانیه، لیدن: مطبعه بریل.
امینی‌نژاد، علی. (1387). آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، کلیات: تاریخ عرفان، عرفان نظری، عرفان عملی، و ...، قم: مؤسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
پارسا، خواجه محمدبن‌محمد. (1366). شرح فصوص‌الحکم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جندی، مؤیدالدین. (1381). شرح فصوص‌الحکم، صححه و علق علیه الاستاد السید جلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
شبستری، شیخ محمود. (1394). گلشن راز، تهران: انتشارات سخن.
شهیدی، سید جعفر. (1380). شرح مثنوی شریف، تهران: علمی و فرهنگی.
شیمل، آن ماری. (1377). ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: علمی.
جوادی آملی، عبدالله. (1375). شرح حکمت متعالیه، قم: اسرار.
دینانی، ابراهیم. (1396). نیایش فیلسوف، تهران: انتشارات سخن.
عفیفی، ابوالعلاء. (1380). شرحی بر فصوص‌الحکم، ترجمه: نصرالله حکمت، تهران: انتشارات الهام.
فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1375). رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال‌الدین محمد، تهران: مولی.
فناری، شمس‌الدین محمدبن‌حمزه. (1386). ترجمه مصباح‌الانس حمزه فناری یا پیوند استدلال و شهود در کشف الاسرار وجود صدرالدین قونوی، ترجمه: محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
کاشانی، عزالدین. (1388). مصباح‌الهدایه، به تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: انتشارات هما.
کاشانی،کمال­الدین عبدالرزاق. (1396). مجموعه مقالات. تهران: علمی.
موحد، محمد؛ علی، موحد. (1385). فصوص‌الحکم ابن‌عربی، تهران: نشر کارنامه.
مطهری، مرتضی. (1397). شرح مبسوط منظومه، تهران: انتشارات صدرا.
  ملاصدرا، صدرالمتألهین. (1366). رسائل فلسفی، تهران: نشر حکمت.
همتی، همایون. (1375). کلیات عرفان اسلامی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
هوشیار، هما. (1395). وحدت وجود در مثنوی معنوی (دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی) فصلنامه علمی و پژوهشی عرفانیات در ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان.
یثربی، یحیی. (1394). عرفان و تصوف. تهران: انتشارات بوستان کتاب.
امینی بدر، فدرا؛ زوار، جلال. (1395). «بررسی نقش وحدت‌گرایی در تزئینات معماری دوران اسلامی». سومین کنفرانس علمی پژوهش افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی معماری و شهرسازی ایران
بلالی اسکوی، آزیتا. همکاران. (1401). «بررسی تجلی وحدت در مسجد امام اصفهان براساس آراء ابن‌عربی». حکمت معاصر، دوره 13، شماره1، 59-29.
دواتگر زیبا، اسحق. (1398). وجود اصل وحدت و کثرت در معماری اسلامی (نمونه موردی مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان». همایش کنفرانس بین‌المللی توسعه پایدار و عمران شهری، دوره نهم.