کارکرد هندسه؛ در زیرساخت معماری و نقوش گنبد مسجد امام و مسجد مدرسه چهارباغ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه باستانشناسی، ,واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی ،ابهر،ایران

2 گروه باستانشناسی، ,واحد ابهر،دانشگاه آزاد اسلامی ،ابهر،ایران

3 گروه باستان شناسی،واحد ابهر،دانشگاه آزاد اسلامی،ابهر، ایران.

10.22034/ias.2021.265027.1490

چکیده

هندسه همواره در معماری ایرانی و اسلامی نقش مهمی داشته است. دوره صفویه و مساجد آن نیز که از ادوار طلایی معماری دوره اسلامی به‌شمار می‌روند، از این نظم هندسی به شکل مدون و آگاهانه‌ایی برخوردار بوده‌اند. مسلماً در ساخت کالبد و تزئینات گنبدهای این دوره نسبت‌های هندسی به‌کار رفته است. در میان این آثار می‌توان مسجد امام و مسجد مدرسه چهار باغ از دوران صفوی در اصفهان را نام برد. بررسی، مطالعه و مقایسه نقوش هندسی در معماری گنبد این دو بنا می‌تواند موجب بازشناسی هویت فرهنگی این دو اثر شود. تحقیق حاضر بر آن شد که با روش توصیفی- تحلیلی و با اتکاء به منابع کتابخانه‌ای و میدانی به بررسی و مقایسه نقوش دو بنا بپردازد. داده‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در طراحی گنبد هر دو بنا نسبت طلایی، تقارن و تناسب به‌کار رفته است. در  ساختارهای اصلی این دو بنا به شکل گسترده از هندسه استفاده شده است؛ از سوی دیگر نقوش هندسی یکی از اصلی‌ترین نقوش در تزئینات گنبدهای این دو بنا است.
 
اهداف پژوهش:

بررسی نقش هندسه در کاشی‌کاری گنبدهای مسجد امام و مسجد-مدرسه چهارباغ صفوی در اصفهان.
تأثیر نسبت‌های طلایی در ساختار معماری گنبدهای مسجد امام و مسجد-مدرسه چهارباغ صفوی در اصفهان.

سوالات پژوهش:

نقوش هندسی بر روی کاشی‌کاری گنبدهای مسجد امام و مسجد مدرسه چهارباغ در اصفهان چه جایگاهی دارد؟
نسبت طلایی چه تأثیری در ساختار طراحی گنبدهای مسجد امام و مسجد مدرسه چهارباغ در اصفهان داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The function of Geometry in the architectural infrasture and dome designs of Imam and Chahar Bagh School mosques

نویسندگان [English]

  • Tayebeh Hatami nasari 1
  • Araz Najafi 2
  • Zarin Fakhar 3
1 Department of Archeology.Abhar branch , Islamic Azad University , Abhar .Iran
2 Department of Archeology.Abhar branch , Islamic Azad University , Abhar .Iran
3 Department of Archeology. .Abhar Branch.Islamic Azad University,;Abhar ,Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Safavid Period
  • Mosque
  • Dome
  • Tiling
  • Geometry
آیت‌اللهی، حبیب‌اله. (1380). کتاب تاریخ هنر ایران. تهران: انتشارات الهدی.
بمانیان، محمدرضا؛ مؤمنی، کوروش، سلطان‌زاده، حسین. (1390). «بررسی تطبیقی نقوش کاشیکاری دو مسجد-مدرسه چهارباغ و سید اصفهان». نشریه مطالعات تطبیقی هنر (دو فصلنامه علمی پژوهشی)، شماره 2، 15-1.
بمانیان، محمدرضا‌. (1393). «بررسی نقش کتیبه‌ها در تعالی فضای مساجد (مساجد جامع اصفهان، یزد و مسجد شیخ لطفالله)». اولین همایش ملی معماری و شهرسازی.
بلیلان اصل، لیدا؛ ستارزاده، داریوش؛ خورشیدیان، ساناز؛ نوری، مریم. (1390). «بررسی ویژگی‌های هندسی گره‌ها در تزئین‌های اسلامی از دیدگاه هدسه فرکتال». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 6، 95-83.
بورکهارت، تیتوس‌. (1376)‌‌. هنر مقدس (اصول و روش‌ها). ترجمه: جلال ستاری، تهران‌: انتشارات سروش.
پیرنیا، محمدکریم. (1380)‌. سبک‌شناسی معماری ایران‌. تهران‌: انتشارات سروش دانش‌.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیس‌. (1381). سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز‌. تهران: انتشارات سیروس.
حاجی قاسمی، کامبیز. (1376)‌. هندسه پنهان در نمای مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان: تاریخ معماری و شهرسازی ایران. تهران: انتشارات ارگ‌.
حجازی، مهرداد. ( ۱۳۸۷)‌. «هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایرانی». مجله تاریخ علم؛ شماره ۷، 2.
سیلوایه، سونیا. (1392). «هویت معماری، تبین معنای هویت در دوره‌های پیشامدرن، مدرن و فرامدرن». دوفصلنامه هویت شهر، شماره 7، ۱۱۳-۱۲۲.
شاهرخی، عباسعلی‌؛گلابچی، محمود و همایون، اربابیان. (1394). «بهره‌گیری از طبیعت برای آموزش مؤثر درس ایستایی در رشته معماری ایران». نشریه هنرهای زیبا، شماره ۳۱، 66.
شایسته‌فر، مهناز. (1386). «تجلی نام علی در کتیبه‌های ابنیه اصفهان». کتاب ماه هنر شماره 109 و 110، 31-22.
عادلی، سمیرا. (1392). «نسبت طبیعت و معماری از منظر هستی‌شناسی اسلامی». نشریه مطالعات تطبیقی هنر، دوره3، شمار5، 116-103.
قنبری شیخ شبانی، فاطمه؛ قاسمی سیچانی، مریم. (1398). «واکاوی شکل‌گیری نقوش هندسی شکسته در کاشیکاری‌های مسجد جامع اصفهان». دو فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، دوره 6، شماره 18، 169-155.
کلانتری، شیرین. (1389). کاشیکاری اصفهان در دوران صفویه. تهران: انتشارات تاریخ ایران.
کریچلو، کیت. (1386). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری کشورهای اسلامی. ترجمه: ساسان حسینی‌آبادی، تهران: انتشارات حکمت.
مشتاق، خلیل‌. (1387)‌‌. هنر و معماری ایران در دوره باستان و دوره اسلامی‌. تهران: انتشارات آزا اندیشان؛ کارآفرینان.
معماریان، غلامحسین‌. (1367)‌‌. نیارش سازه‌های طاقی در معماری اسلامی ایران. جلد 1، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، دانشگاه علم و صنعت.
ملازاده، کاظم و مریم حسینی. (1381). مدارس و بناهای مذهبی،‌ دایره‌المعارف بناهای تاریخی ایران در دوران اسلامی، تهران. نشرسازمان تبلیغات اسلامی.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1383). «حکمت معماری اسلامی ایران-جست‌وجو در ژرف ساخت‌های معنوی معماری اسلامی ایران». هنرهای زیبا، شماره 19، 22.
هال، جیمز. (1380). فرهنگ نگارهای نمادها در شرق و غرب. ترجمه: رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
Etinghausen, R‌. (1986)‌. Islamic Art and Architecture‌‌. ES‌. said collection , Sotheby Londan‌. pp:1-35.
Kameshki, E‌. S. , & Saka, M‌. P‌. (2007)‌. Optimum geometry design of nonlinear braced domes using genetic algorithm‌. Computers & structures, 85(1), 71-79.
Wilber, D. (1991‌). Islamic architecture of the Ilkhanid period‌. Iranica Antiqua‌. Vol‌. XL‌. Pp: 271-314.