خردگرایی و علم گرایی مدرن در شعر شاعران مشروطه و انعکاس ان در معماری دوران پهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

10.22034/ias.2021.256791.1436

چکیده

«خردگرایی» و «علم‌گرایی» از مظاهر مدرنیته‌اند و دوران مدرن، بر پایة عقل استوار شده است. از منظر «خردگرایی مدرن»، نیروی عقل تنها منبع شناخت حقیقت است و بر این اساس، مدرنیسم شناخت شهودی و دیگر انواع شناخت را نمی‌پذیرد. مدرنیسم، اساس خود را بر علم‌گرایی جدید نهاده است و علوم عقلانی و طبیعی در این دوره ارج نهاده می‌شود. خردگرایی و علم‌گرایی به‌عنوان ارکان اساسی تمدن مدرن غربی، هم‌زمان با آشنایی ایرانیان در دورة مشروطه با غرب، در آراء و افکار روشنفکران و روشنگران این دوره دیده می‌شود. شاعران دورة مشروطه که پیشاهنگان روشنگری و روشنفکری در عصر مشروطه بودند هم‌زمان با دیدگاه‌های سیاسی-اجتماعی مدرن غربی، خردگرایی و علم‌گرایی را نیز در مرکز توجه خود قرارا داده‌اند. آن‌ها باور عمیق خود به خرد و عقلانیّت و علم و لزوم آموزش علوم عقلانی نوین را بیان داشته‌اند و دیدگاه‌های خردگرایانه و اعتقاد خود به علم و یافته‌های علمی را ابراز داشته‌اند. پژوهش حاضر تلاش دارد تا خردگرایی و علم‌گرایی را در شعر شاعران سرآمد مشروطه مورد پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. بررسی اجمالی در اشعار این شاعران، نشان از رسوخ گستردة اندیشه‌های نوگرایانه در مورد خردگرایی و علم‌گرایی در اشعار این شاعران دارد و شعر مشروطه را شعری خردگرا و علم‌گرا، نشان می‌دهد.
اهداف پژوهش:

واکاوی مظاهر خردگرایی و علم‌گرایی در شعر شاعران مشروطه.
بررسی مدرنیته و مظاهر علم‌گرایی در معماری دوران پهلوی.

سؤالات پژوهش:

خردگرایی و علم‌گرایی نوین در شعر شاعران دوره مشروطه چه بازتابی یافته است؟
مدرنیه و علم‌گرایی چه تأثیری بر معماری دوران پهلوی داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Modern rationalism and scientism and its manifestations in the poetry of the poets of the constitutional era

نویسندگان [English]

  • Farzaneh IrandoostAzar
  • Arash Moshfeghi
Department of Persian Language and Literature, Bonab Branch, Islamic Azad University, Bonab, Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional period
  • poetry
  • rationalism
  • scientism
ارکــون، محمــد. (1996م). تاریخیــۀ الفکــر العربــی الاســلامی؛ ترجمــه: هاشــم صــالح؛ چ دوم، لبنان، بیروت: مرکز الانماء القومی، المرکز الثقافی العربی.
استن مارک، میکائیل. (1377). علم‌گرایی چیست؟، ترجمة علی صباغیان، مجلّة رهیافت، شمارة19، صص103-92.
اعتصامی، پروین. (1381). دیوان اشعار، به کوشش دکتر حسن احمدی گیوی، چ ششم، تهران: قطره.
ایرج میرزا. (1353). تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج‌میرزا، به اهتمام دکتر محمد جعفر محجوب، چ سوم، تهران: گلشن.
امیدواری، سمیه؛ امیدواری، مریم. (1393). «سیر تحول الگوی مدارس در دوره پهلوی اول، بررسی موردی مدارس استان یزد». اولین کنگره افق‌های جدید در معماری و شهرسازی.
بهمنی مطلق، یدالله و نجفی عرب، ملاحت. (1389). «بررسی و تحلیل سبک اشعار میرزادةعشقی»، فصلنامة سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال سوم، شماره سوم، شماره پیاپی9، صص 105-91.
بیگ‌زاده، خلیل و صفی‌زاده، علی. (1394). «بازنمایی اصول کلاسیسم و نئوکلاسیسم در شعر پروین اعتصامی». پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، سال هفتم، شماره 28، صص 164-145.
دکارت، رنه. (1372). قواعد هدایت ذهن،ترجمة منوچهر صادقی، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی. 
رودکــی ســمرقندی، ابوعبــداالله. (1385). دیــوان. براســاس نســخة اســتاد ســعید نفیســی وبراگینسکی. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
ساوجی، محمد. (1388). «مدرنیته و پسامدرنیسم، فصلنامة سیاست». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 2، صص 192-171.
سبحانی تبریزی، جعفر و محمدرضایی، محمد. (1391). اندیشة اسلامی(2)، قم: دفتر نشر معارف.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن.
صفا، ذبیح‌الله. (1331). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم، ج1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
طوسى، خواجه نصیرالدین. (1363). روضة التسلیم، به تصحیح ولادیمیر ایوانف، تهران: نشر جامی.
عارف قزوینی، میرزا ابوالقاسم. (1342).دیوان، چ اول: چاپخانه مشرقی.
فرخی یزدی، محمد. (1380). مجموعه اشعار، تدوین مهدی اخوت- محمدعلی سپانلو، تهران: نگاه.
قبادیانی، ناصر خسرو. (1363). جامع‌الحکمتین, به تصحیح هانرى کربن و محمّد معین، تهران: انتشارات طهوری.
قبادیانی، ناصر خسرو. (1348). وجه دین، چ دوم، تهران: انتشارات کتابخانه طهورى.
قبادیانی، ناصر خسرو. (1378). دیوان اشعار، تصحیح مهدی محقق و مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
گیلانی، سید اشرف‌الدین. (1375). کلیّات، با مقدمه و اهتمام احمد اداره‌چی گیلانی، تهران: نگاه.
گیـدنز، آنتـونی. (1377). پیامـدهای مدرنیتـه. ترجمـة محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
لاهوتی، ابوالقاسم. (1358). دیوان اشعار، به اهتمام احمد بشیری، تهران: امیرکبیر.
لاهوتی، ابوالقاسم. (1946). دیوان، مسکو: اداره نشریات به زبان‌های خارجی مسکو.
محمدی، عرفان؛ ملایری، آرش. (1396). «بررسی تأثیرات معماری مدرن بر معماری دوره پهلوی دوم». سومین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی.
مشرف، مریم. (1390). «مفهوم تجدد و رویکرد نئوکلاسیک در دیوان پروین اعتصامی». پژوهشنامة ادبیات تعلیمی، ش 11، صص 152-.135
میرزاده عشقی، سید محمدرضا. (1357). کلیات مصور عشقی، چ هشتم، تهران: چاپخانه سپهر.
نوذری، حسـینعلی. (1379). صـورت‌بنـدی مدرنیتـه و پسـت‌مدرنیتـه: بسـترهـای تکـوین تاریخی و زمینه‌های تکامل اجتماعی؛ تهران: نقش جهان.
وصـفی، محمدرضـا. (1387). نومعتزلیـان: گفتگـو بـا نصـر حامـد ابوزیـد، عابـدالجابری،محمد ارکون، حسن حنفی؛ تهران: نگاه معاصر.
victor E. (2001). Taylor & Charles E. Winquist; Encyclopedia of postmodernism; RUTLEDGE.
E llis, John (2010). How Science Works: Evolution, Spri.