برنامه‌ریزی و طراحی خیابان با رویکرد آموزه‌های هنر ایرانی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری و شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد،

3 گروه شهرسازی، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران؛ گروه شهرسازی، دانشکده

4 گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری و شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

10.22034/ias.2021.253598.1409

چکیده

خیابان­ها فضاهای عمومی شهر هستند که ساختار شهرها را شکل می­دهند و برخی از آن­ها به‌مثابۀ فضای شهری عمل می‌کنند و نیازمند توجه مدیران، مسئولان، برنامه­ریزان و طراحان شهری هستند. احداث خیابان‌های جدید در بافت قدیم یا جدید شهرها، تعریض خیابان‌ها و نگهداری از آن‌ها؛ موجب ایجاد چالش‌های متنوع در جنبه‌های مختلف شهر می‌شود. هدف از انجام این پژوهش بررسی مبانی و اصول طراحی خیابان شهری و بیان راه‌کارهایی برای ارتقای کیفیت خیابان‌های شهری با تمسک بر آموزه­های اسلامی و فرهنگ و هنر ایرانی است. جمع­آوری اطلاعات موردنیاز از طریق مشاهده، برداشت‌های میدانی و مطالعات اسنادی و تحلیل اطلاعات و داده­ها، به کمک بهره­گیری از روش‌های تحلیلی و توصیفی، مستندسازی و تحلیل گرافیکی صورت گرفته است. کیفیت شهرها وابسته به کیفیت خیابان­ها هستند و کیفیت خیابان­ها نیز برآمده از جزئیات خیابان­ها هستند. برای ارتقاء کیفیت شهرها می‌توان کیفیت فضاهای شهری ازجمله خیابان‌ها را افزایش داد. این تحقیق به بیان شاخص‌های تأثیرگذار بر روی کیفیت خیابان‌ها می‌پردازد و آن‌ها را به پنج دسته کلی که عبارت‌اند از: عملکردی، زیباشناختی، زیست‌محیطی، آموزه‌های اسلامی و فرهنگ ایرانی تقسیم می‌کند. اطلاع از جهان‌بینی، اقلیم، نیازها و فرهنگ مردم هر شهر برای برنامه‌ریزی و طراحی خیابان‌ شهری واجد اهمیت است. در این نوشتار شاخص‌های بسیاری بیان شدند که همگی آن‌ها در طراحی، نگهداری و ارتقای خیابان‌های موجود مؤثر هستند.
اهداف پژوهش:

تدوین اصول طراحی و برنامه­ریزی خیابان شهری با بهره­گیری از آموزه‌های اسلامی و فرهنگ ایرانی.
ارائه نمونه راه‌کارهای پیشنهادی برای برنامه‌ریزی، طراحی و برخورد با خیابان شهری باتوجه‌به آموزه­های اسلامی و فرهنگ ایرانی.

سؤالات پژوهش:

شاخص‌های مؤثر در برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت خیابان شهری باتوجه‌به آموزه­های اسلامی و فرهنگ ایرانی چیست؟
نمونه راه‌کارهای پیشنهادی برای برنامه‌ریزی، طراحی و برخورد با خیابان شهری باتوجه‌به آموزه­های اسلامی و فرهنگ ایرانی چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Street planning and design with the approach of Iranian Islamic art teachings

نویسندگان [English]

  • Mahdi Moharreri 1
  • Fereshte Ahmadi 2
  • Mohammad Naghizade 3
  • Shirin Toghyani 4
1 Ph.D Candidate Department of Urban Planning, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
2 Department of Urban Planning, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
3 Department of Urban Planning, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
4 Department of Urban Planning, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • urban street
  • Islamic teachings
  • Iranian culture
  • urban space
اخوت، هانیه؛ ببمانیان، محمدرضا و الماسی‌فر، نینا. (1393). شهرسازی و معماری سنتی در کشورهای اسلامی، چاپ دوم، تهران: انتشارات طحان.
انجمن برنامه‌ریزی شهری آمریکا. (2012). استانداردهای شهرسازی و طراحی، جلد چهارم، ترجمه: گیتی اعتماد، مصطفی بهزادفر و ساسان صالحی میلانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات آذرخش.
برنامه اسکان مجدد انسانی سازمان ملل متحد. (2012). برنامه‌ریزی شهرهای پایدار: گزارش جهانی سکونتگاه‌های انسانی در سال 1388، ترجمه احسان مجیدی‌فرد، مشهد: انتشارات مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.
بحرینی، سید حسین. (1391). فرآیند طراحی شهری، چاپ هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بحرینی، سید حسین. (1390). تحلیل فضای شهری، چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بندرآباد، علیرضا. (1390). شهر پایدار از مبانی تا معنا، چاپ اول، تهران: انتشارات آذرخش.
بنتلی، عین؛ الک، آلن؛ مورین، پل؛ گلین، سو مک و اسمیت، گراهام، (2008). محیط‌های پاسخگو، ترجمه: مصطفی بهزادفر، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
بهزادفر، مصطفی. (1386). هویت شهر؛ نگاهی به هویت تهران، چاپ اول، تهران: انتشارات شهر.
پاکزاد، جهانشاه. (1389). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری، چاپ چهارم، تهران: انتشارات شهیدی.
پاکزاد، جهانشاه. (1388). راهنمای طراحی فضای شهری در ایران، چاپ چهارم، تهران: انتشارات شهیدی.
پاکزاد، جهانشاه. (1386). مقالات طراحی شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات شهیدی.
پائومیر، سای. (2013). ایجاد یک مرکز شهری پرنشاط: اصول طراحی و تفریح شهری. ترجمه: مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
توسلی، محمود. (1395). اصول و فنون طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
توسلی، محمود. (1388). طراحی شهری، هنر نوسازی شهر. چاپ اول، تهران: محمود توسلی.
تراوبریج، پیتر و باسوک، نینا. (2016). درختان در منظر شهری، ترجمه معصومه علیپور، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی.
راجرز، ریچارد. (2013). شهرهای پایدار برای سیاره‌ای کوچک. ترجمه: خسرو افضلیان، مشهد: انتشارات کتابخانه کسری.
رهنما، محمدرحیم. (1388). شناسایی نقاط ارزشمند شهری (مفاهیم، مبانی، نظریه‌ها و انواع ارزش‌های شهری). چاپ اول، مشهد: نشر جهاد دانشگاهی.
دهقان منشادی، مهدی. (1385). برجستگی‌های توسعه پایدار در شهر، چاپ اول، یزد: نشر مفاخر.
حبیبی، سید محسن. (1395). شرح روندهای کنونی معماری و شهرسازی در ایران امروز، چاپ سوم. تهران: دفتر انتشارات پژوهش‌های فرهنگی.
چپمن، دیوید. (2015). ایجاد محله‌ها و مکان‌ها در محیط ساخته شده بشر. ترجمه: شهرزاد فریادی و منوچهر طبیبیان، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سعیدی‌نیا، احمد. (1383). کتاب سبز شهرداری‌ها، جلد چهارم، نظام مراکز شهری و فضاهای مسکونی، چاپ سوم، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها.
سعیدنیا، احمد. (1378). کتاب سبز شهرداری‌ها، جلد اول، چاپ دوم، تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها.
سرور، رحیم؛ امینی، مهدی. (1392). تحلیل و ارزیابی تأثیر فرهنگی-اجتماعی ترافیک و حمل و نقل شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات تیسا.
سقط الاسلامی، عمیدالاسلام. (1394). نظریه‌های طراحی شهری، چاپ سوم، مشهد: انتشارات سخن گستر.
سلطان‌زاده، حسین. (1389). فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران. چاپ چهارم، تهران: انتشارات رسام.
شاهچراغی، آزاده. (1390). پارادایم های پردیس: درآمدی بر شناخت و بازآفرینی باغ ایرانی، چاپ دوم، انتشارات جهاد دانشگاهی، شعبه تهران.
شورای برنامه‌ریزی شهر ابوظبی. (2013). ابوظبی در طرح 2030: طرح چارچوب ساختار شهری، ترجمه: مهندس شهرسازی و معماری شرکت طرح‌اندیشان شهر (TASH).. تهران: مهندسین شهرسازی و معماری انتشارات طرح اندیشان شهر (تاش).
صالحی، اسماعیل. (1387). ویژگی‌های محیطی فضاهای ایمن شهری، چاپ اول، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز تحقیقات و مطالعات شهرسازی و معماری.
طباطبایی، ملک. (1390). دیوارهای شهری و نقش آنها در کیفیت محیط. چاپ اول، تهران: انتشارات آرمان شهر.
ضیافتی بافراست، عباس. (1387). اصول و ضوابط برنامه‌ریزی شهری در برج‌سازی، چاپ اول، مشهد: انتشارات سخن گستر و معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.
فرید تهرانی، سایه. (1390). ترس در فضای شهری، چاپ اول، تهران: انتشارات آرمانشهر.
عمید، حسن. (1363). فرهنگ فارسی عمید، چاپ اول، تهران: مرکز نشر امیرکبیر.
عندلیب، علیرضا. (1392). اصول نوسازی شهری؛ رویکردی نو به بافت فرسوده شهری، چاپ دوم، تهران: انتشارات آذرخش.
کارمونا، متیو؛ هیث، تیم؛ آک، تانر و تیسدیل، استیون. (1388). فضاهای عمومی فضاهای شهری، ابعاد مختلف طراحی شهری، ترجمه: فریبا قرایی، مهشید شکوهی، زهرا اهری، اسماعیل صالحی، تهران: انتشارات دانشگاه هنر.
گلکار، کوروش. (1393). ایجاد مکان پایدار: تأملاتی در نظریه طراحی شهری، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
لانگ، جان، (2008). طراحی شهری، ترجمه: سید حسین بحرینی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مرکز مطالعات و تحقیقات شهری و معماری با همکاری معاونت پژوهشی و آموزشی مرکز. (1387). مجموعه نظریات و مباحث کارشناسی تدوین قانون جامع شهرسازی و معماری در ایران. (دومین کارگاه تخصصی)، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهری و معماری.
مسعود، محمد و بیگ‌زاده شهرکی، حمیدرضا. (1392). افزودن بناها در بافت‌های تاریخی: اصول طراحی و ضوابط ارزیابی، چاپ اول، تهران: انتشارات آذرخش.
مشهدی‌زاده دهاقانی، ناصر. (1393). تحلیلی بر ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران. چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
مفیدی شمیرانی، سید مجید؛ کامران کسمایی، حدیث و مفیدی، محمدرضا. (1395). مسکن اجتماعی به‌عنوان نماد هویت، فرهنگ و پایداری. چاپ اول، تهران: انتشارات علم معماری سلطنتی.
معین، محمد. (1387). فرهنگ فارسی معین، فهیمه شهرابی، چاپ دوم، تهران: انتشارات نهال نویدان.
میثاقیان، غلامرضا. (1392). چهره‌ای زیبا از فرم و معنا (مقالاتی درباره مفاهیم اساسی شهر و معماری ایران)، چاپ اول، تهران: انتشارات آرمان شهر.
نقی‌زاده، محمد. (1395 الف). طراحی فضا و شهر شهری ایران (مبانی، اصول، معیارها و نمونه ها). تهران: انتشارات خورشید باران.
نقی‌زاده، محمد. (1395ب). نظریه فضای زندگی پاک: شهر ایده‌آل اسلام. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
نقی‌زاده، محمد. (1395ج). شهر علوی (شهر ایده‌آل تحقق پذیر در جهان) چاپ اول، تهران: خورشید باران.
نقی‌زاده، محمد. (1395ب). نظریه فضای زندگی پاک: شهر ایده‌آل اسلام، چاپ اول. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
نقی‌زاده، محمد. (1395ج). شهر علوی (شهر ایده‌آل تحقق‌پذیر در جهان)، تهران: انتشارات خورشید باران.
نقی‌زاده، محمد. (1395). نقش مسجد در زندگی شهری مسلمانان، چاپ اول، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
نقی‌زاده، محمد. (1393). شهر زیبا، (اصول، عوامل و معیارها)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
نقی‌زاده، محمد. (1389). تحلیل و طراحی فضای شهری (مبانی، تعاریف، معیارها و روش ها)، چاپ اول، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.
واتسون، دونالد؛ پلاتوس، آلن جی و شیبلی، رابرت جی. (2010). مجموعه کامل استانداردهای طراحی شهری، ترجمه کیانوش ذاکر حقیقی، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز تحقیقات و مطالعات معماری و شهرسازی.
وزارت محیط‌زیست، حمل‌ونقل و مناطق / کمیسیون بریتانیا در معماری و محیط مصنوعی. (2008). براساس طرح: طراحی شهری در نظام برنامه‌ریزی: به‌سوی تجربه بهتر، ترجمه: رضا بصیری مژدهی و علیرضا دانش، چاپ اول، تهران: انتشارات طحان.
ویتیک، آرنولد. (2012). زیبایی‌شناسی: از دایره‌المعارف شهرسازی، ترجمه: علی اصغر ملک افضلی، تهران: مؤسسه انتشارات علم معمار.
اصغری، ریحانه. (1395). «شهر فشرده (با کاربری‌های مختلط)، رویکردی نو به بهره‌وری انرژی در شهرها». دانش نما، (3)، 98-104.
اکبری، پرویز و داودی، البرز. (1394). «نقش پیاده‌مداری در ارتقای هویت رفتاری شهروندان در فضای شهر اسلامی (مطالعه موردی: خیابان فردوسی، سنندج)». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی (20)، 49-59.
اخوان، آرمین؛ صالحی، اسماعیل و طغیانی، شیرین، (1397). «بررسی تأثیر عوامل محیطی- کالبدی بر زیست‌پذیری و کیفیت خیابان‌های شهری (مطالعه موردی: خیابان نادر و انقلاب ساری)، مجله جغرافیا و پایداری محیطی (27)، 15-29.
ایرانشاهی، ایو؛. گلنویی، محمود، (1396). «ارزیابی انطباق فضاهای شهری با شاخص‌های شهر دوستدار سالمند». مجله هوای شهر، (30)، 69-82.
حبیب‌زاده کوزه‌کنانی، سید جواد و عبدالله‌زاده طرف، اکبر. (1395). «طراحی شهری خیابان برای تقویت حس مکان. مطالعه موردی: خیابان گلشن راز شبستر». مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، (25)، 105-124.
سلیمانی، علیرضا؛ آفتاب، احمد، اسدی ایسیکن، مریم و مجنونی، علی، (1396). «بررسی تأثیر طراحی شهری بر رفتار و اخلاق شهروندان (مطالعه موردی: خیابان امام، مدرس و کاشانی ارومیه)». جغرافیای تحقیقات شهرسازی (2)، 289-314.
شهابیان، پویان و پیرایگر، میلاد. (1392). «بررسی پایداری اجتماعی در خیابان مطهری و بهمن رشت». مجله معماری و شهرسازی آرمان شهر، (11)، 363-372.
عابدپور، الهه و طبائیان، سیده مرضیه. (1397). «بررسی ویژگی‌های منظر در خیابان‌های شهرهای اسلامی (مطالعه تطبیقی بین سه خیابان در شهر مالاکا مالزی و خیابان هاهر باغ اصفهان)». مجله معماری، (3)، 14-1.
عبدالهی، مهدی؛ قاسم‌زاده، بهنام و رهبری پور، کسری. (1392). «تأثیر نگاه بناها بر تصویر ذهنی شهروندان تبریزی (مطالعه موردی: خیابان تاریخی تربیت)». فصلنامه ایران‌شناسی اسلامی، (11)، 65-71.
علی‌پور اصفهانی، مریم؛ زمانی، بهادر و شاهیوندی، احمد. (1397). «تدوین الگوی نظری عوامل مؤثر بر زیست‌پذیری اجتماعی خیابان (مطالعه موردی: خیابان تاریخی سپه، اصفهان)». مجله علمی-پژوهشی مرمت و بازسازی ایران. معماری، (15)، 119-135.
علیزاده مقدم، سمیرا؛ ذاکریان، ملیحه و تشکری، بابک. (1397). «بازطراحی مسیر عابر پیاده با رویکرد ارتقای کیفیت حضور مردم در بافت تاریخی یزد، مطالعه موردی: پیاده راه خیابان فرخی یزد». مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، (34)، 133-148.
قربانی، نفیسه؛ اسدی کردشلی، قاسم و شریعتی، محبوبه. (1393). «بررسی تأثیرات طراحی روشنایی واحدهای تجاری در آلودگی نوری کلانشهرها.L (مطالعه موردی خیابان جمهوری تهران)، فصلنامه هنرهای تجسمی نقش‌مایه، (20)، 51-56،
نقسان محمدی، محمدرضا و دهقان، فاطمه. (1393). «طراحی بوم در طراحی فضاهای اوقات فراغت شهری ایران، بررسی تطبیقی ابعاد و مؤلفه‌های سرزندگی در خیابان قیام و دهم فروردین یزد». فصلنامه مطالعات شهر اسلامی ایرانی (16)، 69-55.
نقسان محمدی، محمدرضا؛ دهقان، فاطمه و منتظری، مرجان. (1391). «طراحی فضای شهری دوستدار محیط‌زیست در توسعه‌های نوین شهری: تطبیق توسعه و پایداری با تأکید بر طراحی دوستدار محیط‌زیست در خیابان‌های یزد». مجله شهری و معماری و بومی، (2)، 81-98.
مجیدی، فاطمه سادات و تیموری، سیاوش. (1390). «مطالعه موردی خیابان چهارباغ برای بهبود دسترسی معلولان جسمی و جانبازان». مجله علمی-پژوهشی طب جناز، (11)، 36-44.