شاخصه های مرگ حماسی بر شاهنامه با تاکید بر صحنه های نبرد شاهنامه بایسنقری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قائمشهر،قائمشهر،ایران

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

3 گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد قائم شهر،دانشگاه آزاد اسلامی، قائم شهر،ایران .

10.22034/ias.2020.252222.1392

چکیده

ادبیات حماسی بخش مشترکی از ادبیات در اکثر جوامع است؛ ادبیاتی که به شکل نظم و نثر پدیدار شده است. در این میان، در ادبیات کهن ایرانی، شاهنامه فردوسی نمایندۀ اصلی ادبیات حماسی است. شاهنامة فردوسی، اثری پر از رمز و رازهای ژرف و پیچ‌درپیچ است؛ رمز و رازهایی که همواره اندیشة انسان را به خود واداشته است و اساس اندیشه­ورزی در روان آدمی را بنا نهاده است. یکی از این رمزهای پیچیده و سربه‌مهر برای فردوسی، راز مرگ، چیستی و چگونگی مرگ است. در این پژوهش شاخصه­های مرگ حماسی، در پنج شاخصه مهم «قدرت­طلبی، غیرت خانوادگی، نام و آوازه، مظلومیت و نیرنگ» مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و باتکیه‌بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. نتایج نشان داد که فرشتة مرگ، در تمامی شاهنامه حضور پررنگ دارد. سراسر شاهنامه چیزی جز ستیز بین مرگ و زندگی، آسمان و زمین، تدبیر و تقدیر نیست. البته در تمامی قصه­های شاهنامه، این مرگ است که بر زندگی چیره می­شود و تدبیر همیشه در مقابل تقدیر شکست می­خورد. این روند محتومی است که در سراسر شاهنامه حضوری چشمگیر دارد؛ واقعیتی که با واقعیت عالم و زندگی انسان وفق دارد. فردوسی در شاهنامه، دنیا را با مفاهیم مختلفی چون «گیتی»، «زمانه»، «سرای کهن»، «روزگار» «دهر»، «دور زمان»، «چرخ بلند» توصیف می­کند.
اهداف پژوهش:

بازشناسی شاخصه‌های مرگ حماسی در شاهنامه فردوسی.
بررسی شاخصه‌های مرگ حماسی در صحنه‌های نبرد شاهنامه بایسنقری.

سؤالات پژوهش:

مرگ حماسی در شاهنامه فردوسی چه شاخصه‌هایی دارد؟
مرگ چگونه در نگاره‌های شاهنامه بایسنقری انعکاس یافته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Characteristics of epic death on Shahnameh with emphasis on battle scenes of Shahnameh Baysanghari

نویسندگان [English]

  • Nejat ali Khorshedi 1
  • Hossein Mansorian 2
  • Reza Forsati 3
1 Department of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Ghaemshahr Branch, Ghaemshahr, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ghaemshahr Branch, Islamic Azad University, Ghaemshahr, Iran
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature Islamic Azad University, Qaem Shahr, Iran.
چکیده [English]

In this paper, we examine the characteristics of epic death in Ferdowsi's Shahnameh. Ferdowsi's Shahnameh is a work full of deep and twisted mysteries, the mysteries that have always driven human thought and laid the foundation for thinking in human psyche. One of these complex and confidential passwords for Ferdowsi is the secret of death, and what is the way of death. In the study of epic death indices in this research, five important indicators of "Powerfulness, Family Fatigue, Name and Fame, Injury and Fraud" were analyzed. The results showed that the angel of death has full presence in all Shahnameh. The whole of Shahnameh is nothing but a struggle between death and life, the heavens and the earth, the deceit and determination and the arbitrariness. Of course, in all the stories of Shahnameh, it is death that overcomes life, and the tactic always fails to appreciate. This is an incredible process that has a great presence throughout Shahnameh, a fact that is adapted to the reality of the world and human life. In the Shahnameh, Ferdowsi describes the world with various concepts such as "gates", "time", "old days", "time", "dhar", "time round", "long wheel".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi's Shahnameh
  • Indicator of Death
  • Epic
  • Life
  • Excellence
ابن‌اثیر. (1370). تاریخ کامل. ترجمه محمدحسین روحانی، تهران: اساطیر.
اخوان ثالث، مهدی. (1371). زمستان. چاپ دوازدهم، تهران: مروارید.
اسدی طوسی. (1354). گرشاسب‌نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: طهوری.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. (1387). اسطورة کیخسرو در شاهنامه. تهران: علمی فرهنگی.
الیاده، میرچا. (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: سروش.
امیدسالار، محمود. (1390). «اسکندر از هجوم تا جذب». جستارهای ادبی مجلةعلمی پژوهشی، شمارة 174، صص63- 39.
بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد. (1385). تاریخ بلعمی، به تصحیح محمدتقی بهار، تهران: زوار.
بهار، مهرداد. (1376). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
بیرونی، ابوریحان. (1363). آثارالباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
ثعالبی مرغنی، حسین ابن محمد. (1372). تاریخ غررالسیر. تهران: مکتبه الاسدی.
حاکم پور، اسماعیل. (1376). سماع. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت‌نامه. چاپ جدید (14جلدی)، تهران: دانشگاه تهران.
رازی، ابوعلی مسکویه. (1369). تجارب‌الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
زادسپرم.  (1369). گزیدههای زادسپرم، ترجمه محمدتقی راشدمحصل، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سرامی، قدمعلی. (1392). برستیغ­های حماسه. چاپ نخست. تهران: نشر ترفند.
........................ (1368). از رنگ گل تا رنج خار، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن. (1378). سایه‌های شکار شده، گزیده مقالات فارسی، تهران: قطره.
سیدالشهدایی، رویا. (1383). «خوانشی زیباشناسانه از مرگ در شاهنامة فردوسی (مرگ سیاوش)». فصلنامة پژوهش‌های ادبی، شمارة 4، صص144 – 131.
شاهپورشهبازی، علیرضا. (1384). راهنمای مستند تخت جمشید، بنیاد پژوهی پارسه، تهران: فرهنگسرای میردشتی.
صفا، ذبیح الله. (1333). حماسه سرایی در ایران، تهران: پیروز.
طبری، محمدبن جریر. (1352). تاریخ طبری(تاریخ الرسل والملوک). به کوشش سعید حمیدیان، چاپ هشتم، تهران: قطره.
فرید، امیر و پویان مجد، آزیتا. (1391).  «بررسی و تحلیل شمایل شناسانة نگار «کشته شدن شیده به دست کیخسرو»، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شمارة 24، صص66-51.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامة فردوسی (براساس نسخة ژول مُل). به کوشش عبدا... اکبریان­راد، چاپ دوم. تهران: انتشارات الهام.
گریمال، پیر. (1378). فرهنگ اساطیر یونان و روم. ترجمه احمد بهمنش، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمالله. (1364). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مسکوب، شاهرخ. (1375). سوگ سیاوش. تهران: خوارزمی.
مصطفوی، علی اصغر. (1360). برداشتی از پیوستن کیخسرو به سروش فردوسی، صوفی، ش9، صص23 – 15.
نراقی، محمدمهدی. (1357). جامع السعادات، بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات محل
نلدکه. (1327). حماسه‌های ملی ایران. ترجمه بزرگ علوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
یاحقی، محمدجعفر. (1389). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
یقین، غلام­نبی. (1391). اندیشه­های فلسفی، اخلاقی و عرفانی فردوسی. چاپ دوم. هرات: مجتمع چاپ و جعبه سازی مهر حبیب.