نقد صورتگرایانه شگردهای زبانی در اسرار التوحید و تاثیر آن در هنر و تمدن اسلامی قرون پنجم و ششم ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

2 دکتری تخصصی، دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

3 دکتری تخصصی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

10.22034/ias.2020.247737.1338

چکیده

هنجارگریزی یکی از اصطلاحات مهم قرن بیستم است؛ یکی از صورتگرایان روسی به نام ویکتور شکلوفسکی؛ نخستین گام در زمینه صورت­گرایی را با انتشار"رستاخیز واژه" در سال 1914 م. برای اولین بار آن را مطرح ساخت و در مقاله «هنر به منزله شگرد» بر اساس واژه روسی آن را ostrevanenja به کار برد. صورت­گرایی به عبارت دیگر، رویکردی انتقادی است که خصیصه­ های درونی و ذاتی یک متن را مورد تحلیل قرار می ­دهد. این خصیصه ­ها نه تنها دستور زبانی هستند بلکه می­ توانند صنایع به­ کار رفته در اثر را نیز شامل شوند. هنر و تمدن ایران در قرن پنجم و ششم هجری تا حدی رونق یافت و این رونق را می­توان در ظهور آثاری چون اسرارالتوحید جستجو کرد. ادبیات عرفانی کلاسیک همواره غنی از ویژگی خاصّ زبانی بوده است، که یکی از این آثار ماندگار، کتاب «اسرار التوحید» اثر ارزشمند محمدبن منور می­ باشد که دارای مختصات زبانی و لغوی بی­نظیری است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و کمی بر اساس دیدگاه نقد صورتگرایانه  انجام شده است تا به بررسی انواع شگردها و هنجارگریزی‌های زبانی در اسرارالتوحید بپردازد. از آن روی که شاخصه اصلی نثر ابوالسعید کاربستِ شگردهای یاد شده می باشد، بررسی متن اسرار التوحید نشان از آن دارد که نثر علمی آن؛ آب حیاتی در رگ سنّت­ هاى تکرارى ادبیات بود و مبانى جدیدى براى علوم ایجاد کرد، اما زبان نثری ابوالسعید ابوالخیر، زبانی ورای زبان عادی و معمولی است، بلکه در کنار آشنایی زدایی از زبان مأنوس، جانب رسانگی را نیز رعایت کرده است، یعنی خواننده بعد از تأمل، معنی مکتوم را کشف می ­کند.

اهداف پژوهش:
1. بررسی ویژگی ­های سبکی اسرار التوحید.
2. بررسی کیفیت هنر و تمدن ایران در قرن پنجم و ششم هجری.

سؤالات پژوهش:
1. اصلی‌ترین ویژگی‎ های سبک عمومی و اختصاصی اسرارالتوحید چیست؟
2. هنر و تمدن ایران در قرن پنجم و ششم هجری چه وضعیتی داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Formalist Criticism of Language Tactics in Asrar al-Tawheed and its Influence on the Art and Civilization of the Fifth and Sixth Centuries AH.

نویسندگان [English]

  • Homa Eslami 1
  • Mahmoud Sadeghzadeh 2
  • Azizollah Tavakkoli kafiabad 3
1 P. H. D., Student in Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran.
2 P. H. D., Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran.
3 P. H. D., Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Deviance is one of the important terms of the 20th century. One of the Russian formalists named Viktor Shklovski took the first step in the field of formalism with the publication of "Resurrection of the word" in 1914, and in the article "Art as art" based on the Russian word Ostrevanenja. Formalism, in other words, is a critical approach that analyzes the internal and inherent characteristics of a text. These features are not only grammatical; rather, they may include the literary devices applied. Iranian art and civilization flourished to some extent in the fifth and sixth centuries of Hijri. This boom can be traced to the emergence of works such as Asrar al-Tawheed. Classical mystical literature is rich in specific linguistic features. As mentioned, one of the remarkable books available is Asrar al-Tawheed, by Muhammad ibn Manoor that beholds unique linguistic and lexical coordinates. This research by following a descriptive, analytical and quantitative manner and based on the principals of formalist criticism aims to examine the types of linguistic tactics and deviations in the book of Asrar al-Tawheed. Since the main feature of Abul Saeed's prose is the use of the mentioned techniques, the examination of the text of Asrar al-Tawheed shows that its scientific prose revived the repetitive traditions of literature and created new foundations for science, nevertheless, the prose language of Abul Saeed Abul Khair is a language beyond the conventional language. Moderately, in addition to de-familiarizing the accustomed language, he has also respected the intermediation, that is, the reader discovers the hidden meaning after considerable reflection on the text.

Research aims:
1. Examining the stylistic characteristics of Asrar al-Tawheed.
2. Investigating the quality of Iranian art and civilization in the fifth and sixth centuries Hijri.

Research questions:
1. What are the main features of the general and specific style of Asrar al-Tawheed?
2. What was the state of Iranian art and civilization in the fifth and sixth centuries of Hijra?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Asrar- al Tawheed
  • Formalism
  • Language Tactics
  • Iranian Art and Civilization
  • The 5th and 6th Century Hijri
قرآن کریم. (1393). ترجمه حسین انصاریان، تهران: چاپار.
انوشه، حسن. (1381). فرهنگنامه ی فارسی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بهار، محمد تقی. (1370). سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی، جلد دوم، چاپ ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
تولان، مایکل. (1386). روایت شناسی، درآمدی بر زبان شناسی – انتقادی. ترجمه ی فاظمه علوی و فاطمه نعمتی. تهران: سمت.
حق شناس، علی محمد. (1382) . زبان ادب فارسی در گذر گاه سنت و مدرنیته. تهران : آگه.
درگاهی، محمود. (1377). نقد شعر در ایران. تهران: امیرکبیر.
داد، سیما. (1375). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
رستگار فسایی، منصور. (1380). انواع نثر فارسی. تهران: سمت.
زرین کوب، عبدالحسین. (1356). شعر بی دروغ، شعر بی نقاب. تهران: جاویدان.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). زبان شعر در نثر صوفیه (درآمدی به سبک شناسی نگاه عرفانی)، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1387) . شاعر آینه ­ها. تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس. (1390). بیان. تهران: انتشارات فردوس.
شمیسا، سیروس. (1377). کلیات سبک ­شناسی، تهران: انشترات فردوس، چاپ اول.
شمیسا، سیروس. (1393). سبک­ شناسی نثر، تهران: میترا.
شمیسا، سیروس. (1388). معانی. تهران: انتشارات فردوس.
صفا، ذبیح الله. (1348). گنجینه ی سخن. تهران: دانشگاه تهران.
صفوی، کورش. (1373). از زبانشناسی به ادبیات. تهران: چشمه.
غلامرضایی، محمد. (1388). سبک­شناسی نثرهای صوفیانه از قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
غلامرضایی، محمد. (1387). سبک­ شناسی شعر پارسی. از رودکی تا شاملو. تهران: جامی.
غلامرضایی، محمد. (1377). سبک­ شناسی شعر فارسی. از رودکی تا شاملو. تهران: جامی.
فتوحی، محمود. (1390). سبک­ شناسی نظریه ها، رویکردها و روش ها، تهران: سخن.
محمدبن منور. (1393). اسرارالتوحید. تهران: آگاه.
فتحی، مریم و یوزباشی، عطیه. (1395). «معماری ایران دوره سلجوقی با تاکید بر تزیینات آجرچینی مناره و گنبد مسجد جامع برسیان»، اولین همایش هنر و صنعت در ساختمان عمران، معماری و شهرسازی.
محمدی، مهدی؛ تندی، احمد و مازیار، امیر. (11398). «معرفی و طبقه­ بندی سفالینه­ های دوره سلجوقی»، فصلنامه هنرهای صناعی اسلامی، شماره2، صص. 145-133.
نوروزی طلب، علیرضا و افروغ، محمد. (1389). «بررسی فرم، تزیین و محتوا در هنر فلزکاری دوره سلجوقی و صفوی»، مطالعات هنر اسلامی، شماره12، صص. 128-113.