بررسی رویکرد شاعرانه ناصر خسرو و پروین اعتصامی به مهفهوم انسان و تببین هنری ان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22034/ias.2022.331755.1886

چکیده

مفهوم انسان به اعتبار نقش و اهمیت بالایی که دارد، در شعر بسیاری از شاعران موردتوجه و تأمل واقع شده است. مفهوم انسان در هنر اسلامی نیز همواره موردتوجه بوده است. بررسی این مفهوم نزد شاعرانی چون ناصرخسرو و پروین اعتصامی و تبیین هنری آن می‌تواند نکات مهمی را در این‌باره آشکار سازد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی کوشیده به این مفهوم در شعر ناصرخسرو و پروین اعتصامی بپردازد. تأمل در باب انسان در شعر شاعرانی که به آن اندیشیده‌اند متفاوت است. مهم‌ترین شباهتی که در کار دو شاعر مورد نقد و بررسی دیده می‌شود اهمیت قابل‌توجهی است که به جایگاه الهی انسان داده‌اند. در این زمینه هر دو شاعر از کلی‌گویی درباره انسان اجتناب ورزیده‌اند و در همین پرداختن به جزئیات است که تفاوت‌های دیدگاهی خود را آشکار ساخته‌اند. انسان در شعر ناصر خسرو از ساحت نظری فلسفه یونانی و همچنین آموزه‌های کلام و فلسفه اسلامی به‌ویژه اندیشه اسماعیلیه تغذیه می‌شود. مهم‌ترین عاملی که در شعر او به انسان نسبت داده می‌شود گوهر الهی و بی‌بدیلی است که شایسته مراقبت و سلوک معنوی است. در شعر اعتصامی این رویکرد غائب نیست اما با توجه به از سر گذراندن نوعی اومانیسم (انسان‌گرایی) خاصِ دوره مشروطه و بنابر مقتضیات زمان، اعتصامی می‌کوشد جنبه‌های زمینی انسان را نیز علاوه‌بر سویه‌های معنوی آن در نظر بگیرد. از دیدگاه هنری نیز جنبۀ الهی و جسمانی وجود انسان هر دو موردتوجه بوده است.
اهداف پژوهش:

بررسی جایگاه انسان و نمودهای آن در اشعار ناصرخسرو و پروین اعتصامی.
تبیین هنری مفهوم انسان در اشعار ناصرخسرو و پروین اعتصامی.

سؤالات پژوهش:

مفهوم انسان در اشعار ناصرخسرو و پروین اعتصامی چگونه بازتاب یافته است؟
چگونه می‌توان وجوه هنری مفهوم انسان در اشعار ناصرخسرو و پروین اعتصامی را تبیین کرد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the poetic approach of Naser Khosrow and Parvin Etesami to the concept of man and its artistic explanation

نویسندگان [English]

  • Atefeh Aslani Rajauni 1
  • Thoraleh Norouzi Davoodkhani 2
  • Khodabakhsh Asadollahi 3
  • Mohammad Reza Shadmanamen 1
1 Department of Persian Language and Literature, Khalkhal Branch, Islamic Azad University, Khalkhal, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran.
3 Department of Persian Language and Literature, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Persian poetry has long been a vehicle for representing philosophical, mystical or mythological concepts. In the meantime, the concept of man has been carefully considered in the poetry of many poets due to its high role and importance. The present article tries to look at the place of this concept in the poetry of Nasser Khosrow and Parvin Etesami with a descriptive-analytical approach. In the poetry of the two, reflection on man has subtle similarities and differences. The most important similarity that can be seen in the work of the two poets under review is the significant importance they have given to divine status of man. In this regard, both poets have avoided talking about human beings. It is in this attention to detail that they have revealed their differences of opinion.The most important factor attributed to man in his poetry is the divine and unique essence that deserves spiritual care and behavior. In Etesami's poetry, this view is not absent, but due to the passage of a special kind of humanism of the constitutional period and according to the requirements of the time, Etesami tries to consider the earthly aspects of man in addition to its spiritual aspects. . Another important point is the negative emphasis of Nasser Khosrow along with the positive emphasis of the strike. Naser Khosrow tries to warn people against negligence and ignorance, while in Etesami's poetry, emphasis is placed on abilities such as altruism, morally good qualities, and the dimensions of human social well-being

کلیدواژه‌ها [English]

  • human
  • humanism
  • Naser Khosrow
  • Parvin Etesami
  • existential philosophy
احسن، عبدالشکور. (1355). یادنامه ناصرخسرو (مجموعه مقالات به مناسبت هزارمین سال ولادت ناصرخسرو). مشهد: دانشگاه فردوسی.
احمدی، بابک. (1382). واژه‌نامه فلسفی مارکس. تهران: نشر مرکز.
اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1390). آواها و ایماها، تهران: قطره.
اسمیت. رنالد گرگور. (1385). مارتین بوبر. ترجمۀ مسعود سیف. تهران: حقیقت.
اعتصامی، پروین. (1363). دیوان قصاید و مثنویات و تمثیلات و مقطعات خانم پروین اعتصامی. چاپ هشتم، تهران: ایوالفتح اعتصامی.
اعتصامی، پروین. (1387). دیوان با مقدمۀ ملک‌الشعرای بهار. تهران: نگاه.
الفاخوری، حنّا. (1361). تاریخ ادبیات عربی. ترجمۀ عبدالحسین آیتی. تهران: توس.
امام علی. (بی‌تا). غررالحکم. 160.
اونامونو، میگل د. (1385). درد جاودانگی. ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی. تهران: ناهید.
ایزدیار، محسن. (1396). «بررسی انسان‌گرایی شاعران معاصر از دیدگاه معرفت‌شناسی». فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره 28، صص40-21.
باختری، واصف. (1370).  «ناصرخسرو و نقد فلسفه». فصلنامه حجت، کانون فرهنگی حکیم ناصرخسرو بلخی. شماره 2، 1.
بال، فرزاد و عبّاسی، حبیب. (1394). «تحلیل رابطۀ انسان و خدا در میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی با الهام از نظریه «من و تو»ی مارتین بوبر». دو فصلنامۀ ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، شماره 43، 71-12.
بوبر، مارتین. (1380). من و تو. ترجمۀ ابوتراب سهراب و الهام عطاردی. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
پریستلی، جی.بی. (1391). سیری در ادبیات غرب. ترجمۀ ابراهیم یونسی. چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
حافظ، شمس‌الدین محمد. (1395). دیوان حافظ . به سعی سایه، چاپ هجدهم، تهران: نشر کارنامه.
حکاک، احمد کریمی. (1384). طلیعه تجدّد در شعر فارسی، تهران: مروارید.
حکیمی، محمودی. (1385). در مدرسه ناصر خسرو قبادیانی. چاپ دوم، تهران: قلم.
حمیدیان، سعید. (1383). در ادب پارسی (مقالات و نقدها دربارۀ فردوسی، سعدی، حافظ، پروین و موضوعات مهّم ادبی و زبانی». تهران: قطره.
دهباشی، علی. (1370). یادنامه پروین اعتصامی (مجموعۀ تعاملات) تهران: دنیای مادر.
رزمجو، حسین. (1375). انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی. چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1370). پروین زنی مردانه در قلم و شعر و عرفان، نقل در: یادنامۀ پروین اعتصامی، گردآوردۀ علی دهبائی، تهران: دنیای مادر.
سارتر، ژان پل. (1387). ادبیات چیست؟ تهران: نیلوفر.
سروش، عبدالکریم. (1387). از شریعتی. تهران: صراط.
سعدی، مصلح ابن عبد اله. (1363). کلیات. ویراستۀ خرمشاهی. تهران: امیر کبیر. چاپ چهارم.
شریعتی، علی. (1369). انسان (مجموعۀ آثار 24) تهران: انتشارات الهام.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران با همکاری زمانه.
شمیسا، سیروس. (1381). نقد ادبی. تهران: کارنامه.
شمیسا، سیروس. (1391). مکتب­های ادبی. چاپ دوم، تهران: قطره.
شمیسا، سیروس. (1376). نگاهی به فروغ. چاپ سوم، تهران: مروارید.
صابرنیا، مهدیه؛ سلطان قرائی، صبا. (1392). «تقابل دو دیدگاه: انسان در معماری اسلامی، انسان در معماری امروز». دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1370). دیوان به تصحیح مجتبی مینوی. مهدی محقق، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران.
ماحوزی، مهدی و تاج‌نیا کیمیا. (1393). ملازمت «انسان» و «خرد» در شعر ناصر خسرو و ابوالعلاء. مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 32، 128-113.
محمدی وکیل، مینا؛ بلخاری قهی، حسن. (1393). «تحریم صورت‌گری تا صورت‌گری عریان: نگاهی به سیر تحول نمایش پیکره انسان در تاریخ هنر و به‌ویژه ایران». نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، ش2، 16-5.
محمدی، محمدحسین.  (1385). فرهنگ تلمیحات شعر معاصر. تهران: میترا.
مشرّف، مریم. (1391). پروین اعتصامی پایه‌گذار ادبیات نئوکلاسیک ایران. تهران: سخن.
نصری، عبداله (1371). سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
نصری، عبداله. (1386). انسان. تهران: دانشگاه پیام نور.
نوروزی، داود؛ خانی، ثوراله و کرمی، کلوری. (1393). «انسان در دیدگاه سعدی و نیما یوشیج». مجله مطالعات انتقادی ادبیات. شماره 2، 2.
هانسبرگر، آلیس سی. (1390). ناصرخسرو لعل بدخشان (تصویری از شاعر، جهانگرد و فیلسوف ایرانی). ترجمۀ فریدون بدره­ای. چاپ دوم، تهران: فروزان.
یوسفی، غلامحسین. (1376). چشمه روشن. تهران: چشمه.
Moayyad, H. (1994). (ed), once a dewdrop, essays on the poetry of parrine'teasami' edited with an introduction by heshmatmoayyad, biblie the ca iranica, literature series #1, costa meca, calif: mazda publishers.