ظاهر فرمالیسم (صورت و فرم) در ادبیات و نگارگری (با تاکید بر آثار یدالله رویایی و نسخه همای و همایون جلایری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.

10.22034/ias.2022.334327.1906

چکیده

هنرمندانی که در مباحث هنری و ادبی به «صورت» و «فُرم» توجّه دارند صورت‌گرا خوانده می‌شوند. به تعبیر شفیعی کدکنی «اصحاب فُرم یا فُرمالیست»؛ در نگاه صورت‌گرایان روس یک اثر ادبی عبارت است از یک نشانه و این نشانه یا نظام نشانه‌ای، متن را شکل می‌دهد. یدالله رؤیایی شاعری صورت‌گراست و همانند فُرمالیست‌های روس تکیه را در آفرینش شعر بر فُرم و صورت نهاده است. فرمالیسم در هنر نگارگری ایرانی نیز حضور پررنگی داشته است. بررسی فرمالیسم در  نسخه همای و همایون جلایری می‌تواند مختصاتی را از این فرمالیسم آشکار سازد. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که نگاه رؤیایی به‌صورت و فُرم شعر نگاه ویژه‌ایست؛ او شعر حجم را یک فاصلۀ فضایی می‌داند؛ تکّه‌ای از فضا. درواقع  شعر برای رؤیایی مجرایی برای استنشاق هوای تازه است و صورت شعر، حُکم نجات فکر را دارد از قُبح تکرار. با اینکه رؤیایی همانند صورت‌گرایان، کارش خلق قطعه و آفرینش صورت است و در دفاع از این شعر، سماجت و یک‌دندگی ویژهای خود را دارد، امّا از معنا و پیام هم غافل نبوده است. یدالله رؤیایی از شاعران صورت‌گرایی است که علاوه‌بر صورت شعر، به معنا و جریان فکر و اندیشه بی‌اعتنا نیست. در نسخۀ مصور همای و همایون جلایری نیز نمادهای متعددی دیده می‌شود.
اهداف پژوهش:

بررسی مظاهر فُرمالیستی اشعار یدالله رؤیایی.
بررسی فرمالیسم در همای و همایون جلایری.

سؤالات پژوهش:

مظاهر فُرمالیستی اشعار یدالله رؤیایی چگونه می‌باشد؟
فرمالیسم در نسخه همای و همایون جلایری چه بازتابی یافته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The appearance of formalism (form and form) in literature and painting (with emphasis on the works of Yadollah Royaee and Homayoun Homayoun Jalayeri)

نویسندگان [English]

  • Amir Asadiyan 1
  • Morteza Razaghpoor 2
1 Department of Persian Language and Literature, Hamadan Branch, Islamic Azad University, Hamadan, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Hamadan Branch, Islamic Azad University, Hamadan, Iran.
آژند، یعقوب. (1382). «مکتب نگارگری بغداد  آل‌جلایر»، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 14، 20-12.
رؤیایی، حبیب‌الله. (بی‌تا). از سکوی سُرخ. (مسائل شعر). به اهتمام. تهران: انتشارات مروارید.
پاینده، حسین. (1382). گفتمان نقد (مقالاتی در نقد ادبی). تهران: نشر روزگار.
تودوروف، تزوتان. (1385) نظریّه ادبیّات. متن‌هایی از فُرمالیست‌های روس. گردآوری و ترجمه به فرانسه: تزوتان تودوروف. ترجمه: عاطفه طاهایی. تهران: نشراختران.
خائفی، عبّاس؛  نورپیشه، محسن. (1383). «آشنایی‌زدایی در اشعار یدالله رؤیایی». فصلنامه پژوهش‌های ادبی. شماره 5، صص66-51.
خزائی، محمد. (1379).  طراحی های دیوان سلطان احمد جلایر، تهران: مؤسسه سوره.
رحیمی‌نژاد، کاظم. (1398). «تحلیل نسبت شعر و نظریّه در آثار یدالله رؤیایی». فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیّات فارسی (دهخدا). دوره 11، شماره 41، 22-10.
رزّاق‌پور، مرتضی. (بی‌تا). استعاره و مفاهیم اروتیک در شعر خواجوی کرمانی. زیر چاپ.
رؤیایی، یدالله. (1390). هلاک عقل به وقت اندیشیدن. تهران: موسّسه انتشارات نگاه.
شایسته­فر، مهناز. ( 1387). بررسی نگاره‌های نسخه خطی دیوان خواجوی کرمانی در مکتب شیراز .کتاب ماه هنر، شماره 126.
شریف‌زاده، عبدالمجید. ( 1375).  تاریخ نگارگری ایران، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1396). رستاخیز کلمات (درس گفتارهایی دربارۀ نظریّۀ ادبی صورتگرایان روس). چاپ چهارم. تهران: انتشارات سخن.
شیری، قهرمان. (1388). «جریان شعر حجم». نشریّه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. شماره 25 (پیاپی 22)، 32-46.
مجموعۀ اشعار (شعرهای دریایی). چاپ دوم. تهران: موسّسه انتشارات نگاه.
هینچلیف، آرنولد. (1395). پوچی. ترجمه: حسن افشار. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.