رمز گشایی نقوش تزیینی ظرف سفالی عصر سامانی محفوظ در موزه هنر شیکاگو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی،گروه صنایع دستی،دانشکده هنرهای کاربردی،دانشگاه هنر،تهران،ایران

10.22034/ias.2022.339708.1946

چکیده

نیشابور در عصر سامانیان یکی از مراکز بزرگ صنعت سفالگری محسوب می‌شد. تولیدات این منطقه در قرون سوم و چهارم از نظر تزئینات متنوع روی سفال دارای اهمیت می‌باشند. پژوهش حاضر در صدد بررسی و مطالعه تزئینات یک سفال نادر منقوش دوره سامانی از نیشابور است که هم اکنون در مؤسسه هنر شیکاگو نگهداری می‌شود. این پژوهش از نظر ماهیت کیفی است. داده‌ها با استفاده از منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند و تحلیل آن‌ها به شیوه توصیفی و تحلیلی می‌باشد. بر این اساس، ابتدا توصیف ویژگی‌های صوری تصاویر صورت گرفت و سپس با اتخاذ رویکرد شمایل‌شناسانه و با هدف آشکارسازی مضمون اصلی سفالینه منقوش موردنظر، به مطالعه برخی از بارزترین ویژگی‌های فرهنگی عصر سامانیان پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که پهنة سفال مورد پژوهش به نمایش زوجی در حال اجرای موسیقی و شعرخوانی اختصاص پیدا کرده است. اشعار بزمی در عصر سامانیان میان مردم عادی رواج داشت و مضمون اصلی نقوش این سفالینه الهام گرفته از پدیده‌ای اجتماعی و مردم پسند در عصر خود می‌باشد. در آن عصر شاعران بزمی و خنیاگران با تلفیق شعر و موسیقی به میدان‌داری و مجلس‌گردانی در میان مردم مشغول بوده‌اند. از طرفی باتوجه‌به رونق تجارت سفال در عصر سامانیان، انتخاب موضوعات عامه پسند جهت فروش سفالینه‌های تولیدشده می‌توانست در اقبال سفارش‌‌دهندگان و مخاطبان به این محصولات، تأثیر به‌سزایی داشته باشد. در نهایت می‌توان استنباط کرد که برخی جنبه‌ها و گرایش‌های فرهنگی جامعه آن روزگار در انتخاب مضامین سفالینه‌های منقوش نیشابور در عصر سامانیان دخیل بوده است.
اهداف پژوهش:

معرفی و بررسی تزئینات یک سفال نادر منقوش دوره سامانی از منطقه نیشابور.
تبیین مضمون نقوش ظرف مذکور و جایگاه آن در انعکاس محیط فرهنگی عصر سامانی با کاربست روش شمایل‌شناسی

سؤالات پژوهش:

ویژگی‌های صوری و مضمونی تزئینات سفال مذکور چیست؟
جایگاه نقوش این سفال در انعکاس گوشه‌هایی از محیط فرهنگی مردمان عصر سامانی چگونه است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Decoding the Samanid-era illustrated ceramic preserved at the Art Institute of Chicago

نویسنده [English]

  • Rasoul Jalili
Insructor,Department of Handicrafts,Faculty of applied arts,University of art,Tehran,Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Samanid arts
  • Nishapur
  • Decorated pottery
  • Iconography
ادامز، لاری اشنایدر. (1394). درآمدی بر روش‌شناسی‌های هنر، مترجم: شهریار وقفی‌پور، تهران: مینوی خرد.
پاکباز، رویین. (1380). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: زرّین و سیمین.
پانوفسکی، اروین. (1395). شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی: درآمدی بر مطالعه هنر رنسانس. معنا در هنرهای تجسمی مترجم: ندا اخوان اقدم، تهران: نشر چشمه.
چنگیز، سحر و رضالو، رضا. (1390). "ارزیابـی نمادیـن نقوش جانـوری سفال نیشابـور (قرون سوم و چهارم هجری قمری)"، فصلنامه هنرهای زیبا، دوره 4، شماره 47، 44-33.
خلف، حسن و حسینی، محمدباقر. (1393). "نقد و بررسی مضامین خمریات عربی شعرای خراسان در قرن چهارم و پنجم هجری"، فصلنامه علمی ادب عرب، دوره 6، شماره 2، 132-109.
صفا، ذبیح ا.. . (1369). تاریخ ادبیات ایران، ج 1، چاپ چهارم، تهران: فردوس، مجید.
فرای، ریچارد. (1363). عصر زرین فرهنگ ایران، مترجم: مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.
کریستین‌سن، آرتور. (1385). ایران در زمان ساسانیان، مترجم: رشید یاسمی، چاپ چهارم، تهران: صدای معاصر.
کریمی، فاطمه و کیانی، محمدیوسف. (1364). هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، تهران: مرکز باستان‌شناسی ایران.
عطایی، مرتضی؛ موسوی حاجی، سیدرسول و کولابادی، راحله. (1391) "سفال منقوش گلابه‌ای (انواع، گستردگی، تاریخ‌گذاری)"، فصلنامه علمی نگره، دوره 7، شماره 23، 88-71.
عسکری الموتی، حجت‌اله و همکاران. (1399). باورهای آخرالزمانی در سفالینه‌های منقوش نیشابور، رساله دکتری پژوهش هنر، دانشگاه شاهد، دانشکده هنر.
قوی‌پنجه، زهرا. (1394). "بررسی مفاهیم نقوش ظروف سیمین دوره ساسانی و تأثیر آن برسفال دوره سامانی"، کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، مالزی.
موسوی، احمد و قلی پور، فرزانه. (1390). "بررسی وضع زبان و ادب فارسی در سه قرن نخست هجری (طاهریان، صفاریان، سامانیان)"، فصلنامه علمی پژوهش در تاریخ، دوره 2، شماره 4، 44-29.
میرزایی، بنفشه و مرادخانی، علی. (1398). "بازتاب مهرپرستى در نقوش سفال‌هاى نیشابور در دوره سامانیان"، فصلنامه علمی رهپویه هنر، دوره جدید، شماره 2، 57-47.
ناجی، محمدرضا. (1380). سامانیان: دوره‌ی شکوفایی فرهنگ ایرانی ـ اسلامی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
نامور مطلق، بهمن. (1390). "پیشینه‌شناسی تحلیلی آیکونوگرافی از سزار ریپا تا امیل مال". نقدنامه هنر، شماره 1، 65-50.
نصری، امیر. (1392). "خوانش تصویر از دیدگاه اروین پانوفسکی"، فصلنامه کیمیای هنر، شماره 6، 20-7.
ویلکینسون، چارلز ک. (1385). رنگ و طرح در سفالینة ایرانی، در: اوج‌های درخشان هنر ایران، ریچارد اتینگهاوزن، احسان یارشاطر، مترجم: هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران: نشر آگاه.
هادی‌زاده، رسول. (1377). رودکی و دوره نو زبان فارسی، در سامانیان و احیای تمدن فارسی تاجیکی، دوشنبه: نشر فرهنگ نیاکان.
همپارتیان، تیرداد و شایسته‌فر، مهناز و خزایی، محمد. (1382). نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی سفالینه‌های نیشابور (قرون چهارم و پنجم هجری قمری)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
یارشاطر، احسان. (1393). تاریخ ادبیات فارسی، مترجم: مجدالدین کیوانی، تهران: سخن.
Asimov, M.S. (1999). History of Civilization in Central Asia. Motilal Banarsidass Pub.
https://archive.artic.edu/plotnick/selected_09.html
URL 1: https://archive.artic.edu/plotnick/selected_09.html