بررسی اسطوره‌ای نگهبانان و سه‌پاس شاهنامه فردوسی و انعکاس آن در سنگ برجسته‌های تخت‌جمشید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.

10.22034/ias.2022.329719.1873

چکیده

جهان‌نگری انسان باورمند به دیدگاه دو بنی، او را ملزم می‌سازد که در جبهۀ نیکی با تجاوزهای دیوان و اهریمنان نبرد کند و با چشم و گوش و زبان، هوشمندانه از حدود داشته‌های خویش حراست و نگاهبانی کند. پژوهش حاضر به موضوع نگاهبانی و پاسداشت پدیده‌ها و عناصر قدسی پرداخته‌است که بر پایۀ زیربنای فکری ایران باستان و باورمندی‌های نظام هستی‌شناسی کهن، به دو بن ناساز و متضاد اهریمنی و هرمزدی بخش شده‌اند. نگاهبانی با چشم و گوش و هوش سخت در پیوند است. در این پژوهش، نگاهبانانی از عوالم ملکوت و امشاسپندان و ایزدان در آیین کهن ایران معرفی‌شده است و جلوه‌های آن در شاهنامه فردوسی استخراج و ثبت گردیده‌است. همچنین سه‌پاس (پاسبان) مهم هستی انسان (چشم، گوش و زبان) از دیدگاه فردوسی، با نگاهبانان ماورایی همراه با شرح خویشکاری ویژه آنان در متون پهلوی و اوستا با شاهنامه برابر شده‌ و به سنجش درآمده است. مطالعه حاضر به‌صورت روش تحلیلی-توصیفی و به شکل هرمنوتیک و تفسیری پرداخته شده‌است. در روند مطالعات و بررسی‌های انجام‌شده، این برآیند حاصل گردید که در ساحت مینوی، فرشتگان و ایزدان به امر نگاهداشت آیین هرمزدی می‌پردازند و خویشکاری آنان حراست از آفریدگان اهورمزدا در تقابل با اهریمن است. در ساحت مادی نیز، انسان‌ها، جانوران، اشیاء و عناصر طبیعت، به شیوه‌ای هم‌راستا و هم‌بنیان به نگاهبانی از جبهۀ نیکی اختصاص یافته‌اند و در شاهنامه فردوسی در خلال داستان‌ها به آن‌ها اشاره شده‌است.
 
اهداف پژوهش:

بررسی و واکاوی اسطوره‌ای «سه‌پاس چشم و گوش و زبان» در شاهنامه فردوسی و سنگ‌برجسته‌های تخت‌جمشید.
شناسایی و کشف مفاهیم هم‌خویشکار نگاهبانی در شاهنامه و منابع آن.

سؤالات پژوهش:

جایگاه عناصر اسطوره‌ای نگهبانان و سه‌پاس (چشم، گوش و زبان) در نگاهداشت آیین هرمزدی در تقابل با اهریمن در شاهنامه فردوسی و سنگ‌برجسته‌های تخت‌جمشید چگونه بوده است؟
مفاهیم هم‌خویشکار نگاهبانی در شاهنامه و منابع آن کدام‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of the myth of Guardians and the Shahnameh Ferdowsi Shahnameh and its reflection in the highlights of Persepolis

نویسندگان [English]

  • Masood Shafiei 1
  • Sima Mansoori 2
  • Masoud Pakdel 2
  • Mansoore Tadayoni 2
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Ramhormoz Branch, Islamic Azad University, Ramhormoz, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guards
  • The sapas
  • the eye
  • Ear
  • Tongue
اوستا. (۱۳۸۹). به گزارش جلیل دوست‌خواه. تهران: مروارید.
پیر بایار، ژان. (۱۳۷۶). رمزپردازی آتش. ترجمه: جلال ستاری. تهران. مرکز.
خجسته، کیا. (1384). شاهنامه فردوسی و تراژدی آتنی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دادگی، فرنبغ. (۱۳۸۵). بندهش. چاپ سوم. گزاری نیز مهرداد بهار، تهران: توس.
رضی، هاشم. (۱۳۸1). دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.
زنر، آر، سی. (۱۳۸۴). زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمه: تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.
سرکاراتی، بهمن. (۱۳۸۵). سایه‌های شکار شده. چاپ دوم. تهران: طهوری.
سلیمانی، محسن. (1391). تأملی دیگر در باب داستان. تهران: انتشارات حوزة هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
صفی نیا، نصرت. (1395). آیین سوگواری در شاهنامه فردوسی. تهران: هورآفرین
علی اصغری، محمود. (1395). ساختار سیاسی شاهنامه فردوسی. تهران: هورآفرین
فردوسی، ابوالقاسم. (۱۳۷۵). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
قیصری، ابراهیم. (1395). «وصایای پادشاهان در شاهنامه»، مجموعه مقالات همایش آغاز هزاره دوم شاهنامه، با نظارت، محمد راشد محصل.
کریستین سن، آرتور. (۱۳۸۶). نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
مالمیر، تیمور. (1391). «ساختار فنی شاهنامه». کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان، شماره 16، صص 199-225.
محمّدزاده، مریم، رمضانی، علی و عبادی، رسول. (1393). «منشور سلطنت و خطبه پادشاهان ایران باستان» (با تأملی در شاهنامه، تاریخ طبری، غرراخبار ملوک‌الفرس، پژوهش‌نامه ادبی حماسی، دوره 10، شماره 18، صص 144-115.
محمودی بختیاری، علیقلی. (1388). شاهنامه آبشخور عارفان. نشر علم: تهران.
منصوری، سیما. (1395). بنیان‌های کیش مهر در داستان بیژن و منیژه. تهران: ماهواره.
مینوی خرد. (۱۳۸۵). به کوشش ژاله آموزگار. ترجمه: احمد تفضلی. چاپ چهارم. تهران: توس.
وکیلی، شروین. (1389). اسطوره‌شناسی پهلوانان ایرانی، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی پازینه.
ویسپرد. (۱۳۸۱). تاریخ آیین رازآمیز میترایی. تهران: بهجت.
ویسپرد. (۱۳۸۱). تفسیر ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.