تحلیل نمودهای تزیینی نما در روستاهای بلوچستان مرکزی و جستجوی ارتباط آن با صنایع دستی این ناحیه (نمونه موردی: روستای پتان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی دانشگاه سیستان و بلوچستان (دانشکده هنر و معماری).

2 استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان(دانشکده هنر و معماری)

10.22034/ias.2023.381645.2149

چکیده

نقوش و تزئینات، یکی از مظاهر تجلی اندیشه‌ها، باورها و احساسات اقوام و مناطق بوده‌اند. این امر به‌واسطة دوری نسبی روستاها از شهر و فقدان انگیزه‌های نمایشی به ویژه در پیکره معماری، اغلب در این مناطق اصالتی دوچندان دارد. باتوجه‌به بُعد مسافت استان سیستان و بلوچستان نسبت به سایر مناطق، نوشته‌ها و مستندات اندکی از بناهای بومی به ویژه تزئینات آن وجود دارد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت توصیفی است و روش جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. نتایج حاصل بیانگر وجود شباهت‌های فرمی در تزئینات به‌کار رفته در جداره‌های بیرونی بناها و تأثیرگذار در سیمای بصری بافت می‌باشد. براساس نتایج و درصدهای گرفته شده می‌توان گفت که ارتباط نزدیکی بین نقوش تزئینی معماری بلوچستان با سایر دست‌سازه‌های این خطه به ویژه هنر سوزن‌دوزی و سفال از نظر نوع نقوش به‍کار رفته و نظام قرارگیری آن‌ها در کنار یکدیگر وجود دارد. در نهایت، به نظر می‌رسد که می‌توان گفت نقوش و تزئینات معماری روستای پتان کاملاً متأثر از نقوش صنایع‌دستی این روستا می‌باشد نه معکوس آن که تاکنون تصور می‌شد.
اهداف پژوهش:

بازخوانی نظام تزئینات در معماری بومی بلوچستان.
ارتباط تزئینات در معماری بومی بلوچستان با سایر هنرهای سنتی منطقه.

سؤالات پژوهش:

آیا ارتباط نزدیکی بین نقوش تزئینی معماری بلوچستان با سایر دست‌سازه‌های این خطه وجود دارد؟
نقوش و تزئینات معماری روستای پتان از نقوش صنایع‌دستی این روستا چه تأثیری پذیرفته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing decorative facades in the villages of central Baluchistan and searching for its connection with handicrafts of this area (case example: Patan village)

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Dadgar 1
  • Mohammad Ali Ghasri 2
1 Instructor, University of Sistan and Baluchestan (Faculty of Art and Architecture).
2 Assistant Professor University of Sistan and Baluchestan (Faculty of Art and Architecture)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decorative motifs
  • villages of central Balochistan
  • handicrafts
آرمان پویش طرح. (۱۳۹۶). طرح هادی روستای پتان، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان سیستان و بلوچستان.
آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (۱۳۹۰)، مبانی نظری هنرهای تجسمی، تهران: سمت.
اکرمی، غلامرضا. (۱۳۸۹). «رازهای معماری روستایی»، نشریه مسکن و محیط روستا، شماره ۱۳۱، صص 50-27.
انصاری مجتبی. (۱۳۸۱). «تزئین در معماری و هنر ایران (دوره اسلامی با تأکید بر مساجد)»، فصلنامه مدرس هنر، شماره ۱.
بمانیان، محمدرضا؛ غلامی رستم، نسیم و رحمت‌پناه، جنت. (۱۳۸۹). «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی (نمونه موردی خانه رسولیان یزد)»، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره ۱۳، صص69-55.
بورکهارت، تیتوس. (۱۳۸۱)، هنر مقدس (اصول و روش‌ها)، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
حاجی ابراهیم زرگر، اکبر. (۱۳۹۰). درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
جانب اللهی، محمد سعید. (1375). «مساکن بومی بلوچ، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی»، شماره ۴۳، صص 118-92.
جوانی، اصغر؛ خزایی، محمد؛ کلاه‌کج، منصور. (۱۳۹۵). «چیستی هویت بصری ایرانی از منظره گرافیک»، نشریه باغ نظر، شماره ۴۰.
دادگر، فرزانه. (۱۳۹۶). نقش باد در شکل‌گیری شبکه معابر و فرم بنا از شمال تا جنوب سیستان و بلوچستان، همایش ملی شهر سبز با محوریت تکنولوژی و انرژی‌های پاک در عمران معماری و شهرسازی، تبریز.
ذوالفقارزاده، حسن؛ حصاری، پدرام. (۱۳۹۳). «نظریه بوم‌شناسانه به معماری زیستگاه‌ها»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره ۱۴۵، صص 44-29.
ریگی، زهرا؛ کاویانی، پویا کریم. (۱۳۹۱). سوزن‌دوزی بلوچ، چاپ اول، تهران: کریم کاویانی پویا.
سرتیپی پور، محسن. (۱۳۸۸). «بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران»، نشریه صفه، شماره ۴۹.
شه بخش، محمد سعید. (۱۳۸۴). «نقوش تزئینی بلوچ»، کتاب ماه هنر، شماره ۸۹.
شیرانی، مینا و همکاران. (۱۳۹۷). «بررسی انسان‌شناختی نقوش سفال کلپورگان سراوان»، نشریه هنرهای تجسمی (هنرهای زیبا)، شماره ۴، صص 80-71.
صارمی، نایینی داوود. (۱۳۹۳). «مقایسه معماری مساجد بلوچستان ایران با مساجد دوره تیموریان هند»، نشریه مطالعات شبه‌قاره، شماره ۱۸.
قاسمی، مرضیه؛ محمودی، سکینه خاتون و موسوی حاجی، سید رسول. (۱۳۹۲). «ساختار صوری نقوش طبیعی در سوزن‌دوزی زنان بلوچ با تأکید بر نمونه‌های شهرستان سراوان»، نشریه نگره، شماره ۲۷.
قصری، محمدعلی؛ میرغلامی، مرتضی و گله بچه، محمدامین. (۱۳۹۶). «گونه‌شناسی مسکن روستایی بلوچستان با رویکرد اقلیمی»، پنجمین کنگره بین‌المللی عمران معماری و توسعه شهری، تهران.
کریمیان، حسن؛ علی احمدی، عباس. (۱۳۹۶). «گونه­شناسی تزئینات منازل روستایی اصفهان در عصر قاجار»، نشریه نگره، دوره ۱۲، شماره ۴۱، صص 79-68.
کشاورز، گلناز؛ جوادی، شهره. (۱۳۹۸). «انتزاع نمادین در زیبایی‌شناسی هنر بلوچستان، نمونه موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، نشریه باغ نظر، شماره ۷۹، 14-5.
گرابر، الگ؛ هیل، درک. (۱۳۷۵). معماری و تزئینات اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گروتر، یورگ کورت. (۱۳۷۵). زیباشناختی در معماری، ترجمه جهان‌شاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
محمودزهی، موسی. (۱۳۹۳). هنر بلوچستان با تأکید بر دیدگاه تاریخی، تهران: پیام اندیشه.
مکی‌نژاد، مهدی. (۱۳۸۵). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی: تزئینات معماری، تهران: سمت.
مقبلی، آناهیتا؛ شیرعلی­یان، فاطمه. (1395). «نقش‌مایه‌های به‌کار رفته در هنر سیستان و بلوچستان (مطالعه موردی سفال دست‌یافته‌ها رودوزی‌ها زیورآلات)»، نشریه مطالعات تطبیقی هنر، شماره ۱۱، صص 98-85.
ملک‌زاده، حسنا؛ کوششگران، سید علی‌اکبر. (1396). «گونه‌شناسی معماری کپری نیمه جنوبی بلوچستان ایران»، مجله معماری اقلیم گرم و خشک، شماره ۶، صص 98-81.
ممانی، حمید؛ یاری، فهیمه؛ حقیر، سعید. (۱۳۹۷). «مؤلفه‌های معماری ایرانی‌اسلامی و نقش هویت‌بخش تزئینات»، فصلنامه هنر و تمدن شرق، شماره ۲۱، صص 47-31.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ بمانیان، محمدرضا و خاکسار، ندا. (۱۳۸۹). «هویت معماری؛ تبیین معنای هویت در دوره‌های پیشامدرن، مدرن و فرامدرن»، نشریه هویت شهر، شماره ۷، صص 122-132.
موسی‌پور، محمدیاسر. (۱۳۹۷). «بازخوانی مفهوم تزیین‌ در مسکن روستایی ایران مطالعه موردی: تزیینات مسکن در
روستای اوان استان قزوین»، نشریه مسکن و محیط روستا، شماره ۱۶۲، صص 20-3.
نقره‌کار، عبدالحمید؛ علی حسابی، مهران. (۱۳۹۶). تحقق‌پذیری هویت در معماری و شهرسازی، تهران: انتشارات کتاب فکر نو.
ولی‌بیگ، نیما؛ رستگار ژاله، سحر. (۱۳۹۷). «مطالعه مقایسه‌ای مسکن بومی روستایی سیستانی و بلوچ از منظر بازشناسی کالبدی با رویکرد انسان‌شناسی فرهنگی». نشریه مسکن و محیط روستا، شماره ۱۶۳.
Glaveanu, v. (2014). the function of ornaments: A cultural psychological exploration, Culture and psychology, vol 20, 82-101. 
Keiany, M. (2015). Balochistan: Architecture, Craft, and Religious Symbolism. Oxford University Press.
Salman, M. (2018). Sustainability and Vernacular Architecture: Rethinking What Identity Is, in book: Urban and Architectural Heritage Conservation within Sustainability.
Torshabi, K; Narouie, A., &  Abdi, H. (2014). European online journal of natural and social sciences, No 3.