تبیین جایگاه شهود در متون منثور فارسی عرفانی با استناد به آثار عرفا قرن پنج تا هفت و انعکاس آن بر نگاره های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تصوف و عرفان اسلامی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

2 گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

10.22034/ias.2022.332226.1890

چکیده

شهود، یکی از مهم‌ترین موضوعات عرفانی محسوب می‌شود که عرفای بسیاری از قرن سوم هجری در آثار خود به مراتب، مصادیق‌ و احوال آن اشاره کرده‌اند. این مهم در بیان احوالات و اکتشافات شهودی آن‌ها به‌وضوح  نمایان است. به اعتقاد اندیشمندان این حوزه مفهوم شهود همانند بسیاری از مفاهیم دیگر عرفانی با گذر زمان در آثار عرفا تطور و‌ تکامل پیدا کرده است. هدف نگارش این پژوهش بررسی سیر تحول و تطور شهود در متون فارسی عرفانی منثور از ابتدای قرن پنجم تا انتهای قرن هفتم و انعکاس آن در نگارگری اسلامی می‌باشد. این پژوهش، در حوزه تحقیقات نظری و جزو تحقیقات توصیفی- تحلیلی ‌به‌شمار می‌رود‌. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که  پس از ظهور اصطلاحات عرفانی در حوزۀ ادبیات عرفانی، مفهوم شهود تحولات شگرفی یافت. به‌طوری‌که اذعان کردند شهود مولود تزکیه نفس است و در سیر تکاملی عارف نقش به‌سزایی دارد و یکی از مراحل مهم شناخت حق محسوب می‌شود. با استناد به آثار عرفا این قرون، ‌عرفا در قرن پنجم علاقه‌شان به مسئله شهود با واژۀ رؤیت بیشتر همسو بود. در قرن ششم واژه‌های مشاهده و مکاشفه و شهود قرین شده‌اند و در قرن هفتم به تمایز بین شهود و مشاهده و کشف اعتقاد داشتند. این مفاهیم عرفانی در نگارگری اسلامی نیز نمود یافته است.
اهداف پژوهش:

بررسی و تحلیل حوزه مفهوم شهود در آثار منثور عرفانی قرن 5 تا 7 هجری.
بررسی جلوه‌های شهود و عرفان در نگارگری اسلامی.

سؤالات پژوهش:

مفهوم شهود در آثار منثور عرفانی قرن 5 تا 7 هجری چگونه بازتاب یافته است؟
شهود و عرفان در نگارگری اسلامی چگونه منعکس شده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the place of intuition in mystical Persian prose texts by referring to the works of mystics of the fifth to seventh centuries and its reflection on Islamic paintings

نویسندگان [English]

  • Mohammad Alivand 1
  • Javad Ostadmohammadi 2
  • Mina Bahonar 1
1 Department of Islamic Sufism and Mysticism, Dehaghan Branch, Islamic Azad University, Dehaghan, Iran.
2 Department of Islamic Philosophy and Theology, Dehaghan Branch, Islamic Azad University, Dehaghan, Iran.
چکیده [English]

Intuition is one of the most important mystical subjects that many mystics from the third century AH in their works have mentioned its examples and circumstances. This importance is clearly evident in the expression of their intuitive circumstances and discoveries. According to scholars in this field, the concept of intuition, like many other mystical concepts, has evolved over time in the works of mystics. The purpose of writing this article is to study the evolution of intuition in Persian mystical prose texts from the beginning of the fifth century to the end of the seventh century. This research is in the field of theoretical research and descriptive-analytical research. According to the results, after the emergence of mystical terms in the field of mystical literature, the concept of intuition underwent dramatic changes. As they acknowledged, intuition is born of self-cultivation and plays an important role in the evolution of the mystic and is considered one of the most important stages in knowing the truth. It was consistent. In the sixth century, the words observation, revelation, and intuition were used interchangeably, and in the seventh century, they believed in the distinction between intuition and observation and discovery.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intuition
  • levels of intuition
  • Islamic mysticism
  • prose Persian texts
استیس، والتر ترنس. (1367). عرفان و فلسفه. مترجم،: بهاءالدین خرمشاهی، چاپ سوم، تهران: انتشارات سروش.
الهامی، داوود. (۱۳۷۴). عرفان و تصوف. تهران: انتشارات مکتب اسلام.
انصاری، خواجه عبدالله. (۱۳۸۹). منازل‌السائرین. مصحح: اسماعیل منصوری لاریجانی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
بقلی، روزبهان. (۱۳۸۲). شرح شطحیات. مترجم: هانری کربن، مصحح: محمدعلی امیر معزی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات طهورا.
بقلی، روزبهان‌. (۱۳۸۹)‌. مشرب‌الأرواح. مصحح: قاسم میرآخوری، تهران: انتشارات آزادمهر .
بقلی، روزبهان‌. (۱۳۸۳). ‌عبهر العاشقین. چاپ چهارم، تهران: انتشارات منوچهری.
پورجوادی، نصرالله. (۱۳۷۵). رؤیت ماه در آسمان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جام، احمد. (۱۳۶۸). انس‌التائبین. مصحح: على فاضل، تهران: انتشارات توس.
حلبی، علی‌اصغر. (۱۳۸۳). جلوه‌های عرفان و چهره‌های عارفان. تهران: نشر قطره.
رازی، نجم‌الدین. (۱۳۸۷). مرصادالعباد. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
زمانی، مهدی؛ قاسمی، محمدجواد. (۱۳۹۱). پیوند رؤیت فؤاد و بصر در معراج پیامبر (ص)، مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان، دوره2، شماره ۱۶، 177-157.
سجادی، سید جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات عرفانی‌. تهران: امیر‌کبیر.
سراج طوسی، ابو نصر‌. (۱۳۸۲). اللمع فی التصوف. ترجمه: مهدی محبتی، تهران:اساطیر.
سهروردی، شهاب‌الدین. (۱۳۶۴). عوارف‌المعارف. مترجم: ابومنصور عبد المؤمن اصفهانی، تصحیح: قاسم انصاری، تهران: علمی فرهنگی.
شادآرام، علیرضا؛ نامور، زهرا. (1400). «چیستی و چرایی تأثیر ادبیات عرفانی بر نگارگری ایرانی (با رویکرد نشانه‌شناسی». دوره15، ش2، 210-185.
شریفی، مهدی؛ امرائی، علی. (1393). «رویکرد عرفانی و تجلی عالم مثال در نگاره‌های ایرانی. نمونه موردی: بررسی تطبیقی هنر نگارگری مکتب تیموری و صفویه با تأکید بر رنگ و عناصر بصری». کنفرانس ملی معماری و منظهر شهری پایدار.
شعرانی، عبدالوهاب. (1388). طلای سرخ. مترجم: احمد خالدی، تهران: انتشارات سروش.
شیروانی، علی. ( 1413ه.ق). مقدمه‌ای بر تحقیق کتاب منازل‌السائرین. قم: انتشارات بیدار.
عبادی، قطب‌الدین اردشیر. (1367). صوفی‌نامه، التصفیه فی احوال متصوفه، تصحیح: غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
عطار، فریدالدین. (۱۳۷۵). تذکرة الاولیا. مصحح: نیکلسون؛ حسین خلیلی، چاپ سوم، تهران: کتابخانه منوچهری.
غزالی، احمد. (۱۳۵۶). بحرالحقیقه. به اهتمام: نصرالله پورجوادی، تهران: انجمن شاهنشاهی.
قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم. (۱۳۷۴). رساله قشیریه. مترجم: ابوعلی عثمانی، مصحح: بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
کاشانی، عبدالرزاق. (۱۳۷۲).  فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوف، مترجم: محمد خواجوی، تهران: متولی.
کاشانی، عزّالدّین محمود. (1376). مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
نوربخش، جواد. (1374)‌. شرح اصطلاحات تصوف. جلد 4، چاپ دوم، تهران: ناشر مؤلف.
هجویری، علی‌بن‌عثمان. (۱۳۸۳). کشف‌المحجوب. تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
همدانی، عین‌القضات. (۱۳۷۷). تمهیدات. مقدمه و تصحیح: عفیف عسیران، تهران: منوچهری.