بازتاب قشربندی اجتماعی در عصر غزنویان و سلجوقیان (با تاکید بر اشعار سنایی غزنوی و هنرهای بصری دوران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

2 دانشیاریار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

3 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

10.22034/ias.2020.252206.1387

چکیده

نابرابری­های اجتماعی، پدیده­ای جهانی و از مهم­ترین مباحث در حوزۀ دانش جامعه­شناسی است که بر تمام مناسبات اجتماعی تأثیر می­گذارد. همۀ جوامع بشری دارای سلسله‌مراتب اجتماعی هستند و این نشان می­دهد که تفاوت­ها و نابرابری­های اجتماعی در بین گروه­های مختلف اجتماعی وجود دارد. در قرن ششم در عصر غزنویان و سلجوقیان در شعر فارسی، تحولاتی رخ داد که به‌تبع این تحولات، مناسبت­های اجتماعی وارد شعر شاعران شد و شاعران با نگاه نو به انسان و جامعه، ارزش بیشتری به‌مسائل اجتماعی و انسان قائل شدند. پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده­های منابع کتابخانه­ای انجام شده است. یافته­های پژوهش حاکی از این است که یکی از مبانی جامعه‌شناختی، بررسی نظام ساختاری طبقاتی جامعه است. با توجه به هنر قرون نخستین اسلامی و اشعار سنایی می­توان گفت: جامعۀ عصر وی، جامعه­ای طبقاتی است که رفتن از طبقه­ای به طبقه دیگر، تقریباً غیرممکن بود. جامعه به دو گروه حاکم و غیرحاکم تقسیم شده است که گروه حاکم افرادی مانند پادشاه، وزیر، امیر، حاکم، قاضی، علمای دینی و... هستند که به روش‌های گوناگون بر مردم حکومت می­کردند و در مقابل تودۀ مردم مانند کشاورزان، طبیبان، بازاریان و... قرار داشتند.
اهداف پژوهش:

ارائه یک چارچوب نظری از شاخص­های نابرابری اجتماعی در عصر غزنویان و سلجوقیان در اشعار سنایی.
بررسی نابرابری اجتماعی در دورۀ غزنویان و سلجوقیان با توجه به آثار هنری این دوره.

سؤالات پژوهش:

نابرابری و قشربندی اجتماعی در دورۀ غزنویان و سلجوقیان چه بازتابی در اشعار سنایی یافته است؟
هنر دورۀ غزنویان و سلجوقیان وضعیت قشربندی اجتماعی این دوره را چگونه منعکس ساخته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of social stratification in the era of Ghaznavids and Seljuks (with emphasis on Ghaznavid Sanai poems and visual arts of the era)

نویسندگان [English]

  • Ali Sharbati 1
  • Hoseen Mansoryan 2
  • Nahid Akbari 3
1 PHDstudent, Department of Persian Language and Literature, Ghaemshahr Branch, Islamic Azad University, Ghaemshahr, Iran
2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ghaemshahr Branch, Islamic Azad University, Ghaemshahr, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Ghaemshahr Branch, Islamic Azad University, Ghaemshahr, Iran
چکیده [English]

sSocial inequalities are a global phenomenon and one of the most important issues in the field of sociological knowledge that affects all social relations. All human societies have social hierarchies, and this shows that there are social differences and inequalities between different social groups. Thus, social classification has been the main subject of the formation of human societies on the one hand and the intellectual preoccupation of sociologists on the other. In the sixth century, during the Ghaznavid and Seljuk eras, changes were made in Persian poetry, and as a result of these changes, social occasions entered the poetry of poets.
One of the sociological foundations is the study of the class structural system of society. According to Sanai's poetry, it can be said that the society of his time is a class society in which it is almost impossible to go from one class to another. Hakim Sanai is one of the poets who has reflected the social issues of the society of his time in his works. The purpose of this article is to provide a theoretical framework of indicators of social inequality in the era of Ghaznavids and Seljuks in Sanai poems in order to assess the value and validity of each of these classes from the poet's point of view

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sociology of literature
  • stratification
  • Ghaznavids and Seljuks
  • visual art
  • Sanai
آبرکرامبی، هیل.تر.ب.س. ( 1368). فرهنگ جامعه­شناسی. ترجمه: حسن پویان، تهران: آگاه.
آزاد ارمکی، تقی. (1386). تاریخ تفکر اجتماعی در اسلام. تهران: نشر علم.
ادیبی، حسین. (1354). جامعه­شناسی طبقات اجتماعی. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی و تعاون.
انصاف‌پور، غلامرضا (1352). تاریخ زندگی اقتصادی روستاییان و طبقات اجتماعی ایران. تهران: شرکت سهامی انتشار.
باسورث، کلیفوردادموند. (1362). تاریخ غزنویان. ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بیتس، دانیل؛ پالک، فرد. (1387). انسان­شناسی فرهنگی. ترجمه: محسن ثالثی، تهران: انتشارات علمی.
پناهی، مهین. (1387). اخلاق عارفان. تهران: روزنه.
تامین، ملوین. (1373). جامعه­شناسی قشربندی و نابرابری­های اجتماعی. ترجمه: عبدالحسین نیک گوهر، تهران: توتیا.
خدابنده­لو، سعید. (1372). جامعه­شناسی قشرها و نابرابری­های اجتماعی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
راوندی، مرتضی. (1340). تاریخ اجتماعی ایران. جلد دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ربانی، رسول؛ انصاری، ابراهیم. (1385). جامعه­شناسی قشرها و نابرابری­های اجتماعی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاهها (سمت).
زرین­کوب، عبدالحسین. (1361). نقد ادبی. چاپ سوم، تهران: امیر کبیر.
ساروخانی، باقر. (1376). درآمدی بر دایره‌المعارف علوم اجتماع، ج2، تهران: انتشارات کیهان.
سنایی، ابوالمجد مجدودبن‌آدم. (1362). دیوان اشعار. تصحیح: محمد تقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
__________________. ( 1368). حدیقه­الحدیقه. تصحیح: محمد تقی مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388). تازیانه­های سلوک. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1386). زمینۀ اجتماعی شعر فارسی. تهران: نشر اختران.
صانعی، پرویز. (1370). جامعه­شناسی ارزش­ها، تهران: علمی.
صفا، ذبیح‌الله. (1366). تاریخ ادبیات در ایران. ج 2، چاپ هفتم، تهران: انتشارات فردوس.
کاسب، عزیز الله. (1368). منحنی قدرت در ایران. تهران: نشر مولف.
کوئن، بروس. (1377). درآمدی به جامعه­شناسی. ترجمه: محسن ثالثی، تهران: نشر توتیا.
کوئن، بروس. (1388). مبانی جامعه­شناسی. ترجمه: غلام عباس توسلی، رضا فاضل، تهران: سمت.
گیدنز، آنتونا. (1384). جامعه­شناسی. ترجمه: منوچهر صبوری، چاپ دوم تهران: نشر نی.
لیپست، سیمور و دیگران. (1381). جامعه­شناسی قشرها و نابرابری اجتماعی، ترجمه: جواد افشار کهن، مشهد: نیکا.
محبتی، مهدی. (1388). از معنا تا صورت. جلد 1، تهران: سخن.
ملک، حسن. (1382). جامعه­شناسی قشرها و نابرابری­های اجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
موریش، ایور. (1373). درآمدی به جامعه­شناسی تعلیم و تربیت. ترجمه: غالم علی سرمد، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
موسوی­لر، اشرف­السادات؛ نماز علیزاده، سهیلا. (1391). «چهره­نگاری سلجوقی؛ تداوم فرهنگ بصری مانوی». مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره13، صص105-85.