تحلیل شمایل‌شناسانه‌ الواح مصور افتتاحیه در نُسَخ شاهنامه 733 و 741 ه.ق آل‌اینجو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر، تهران

2 کارشناس ارشد نقاشی، دانشگاه هنر، تهران

چکیده

تصویرگری الواح مصور افتتاحیه در نُسَخ ادبی، یک سنت ثابت در تصویرگری مکتب شیراز آل­اینجو بوده است. این پژوهش، الواح مصور افتتاحیه دو نسخه درباری شاهنامه 733 ه.ق و 741 ه.ق مکتب آل­اینجو را مورد تحلیل قرار داده است. همچنین با مطالعه محتوای الواح افتتاحیه این نُسَخ، به کشف زوایای پنهان و درک معنای درونی این تصاویر، در ورای خصوصیات بصری متمایزشان (در قیاس با مکتب هم عصر خود ایلخانی)، در نگارگری نیمه اول سده هشتم هجری می­پردازد. این پژوهش با رویکرد شمایل­شناسانه اروین پانوفسکی و براساس مطالعات کتابخانه­ایی صورت گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دهنده تأثیر رویدادهای پر تنش سیاسی و اجتماعی شیراز در این بازه زمانی، در انتخاب موضوعات و نحوه تصویرگری الواح مذکور است. القاء حقانیت و اقتدار حاکمان آل­اینجو، به عنوان دارندگان فرّ ایزدی در برابر نیروهای "غیر"، در این الواح مصور هویداست و تدابیر اینجویان در جهت خودآگاهی به "هویت ملی" به منظور کسب "مشروعیت سیاسی"، در اوضاع پر التهاب شیراز در هنگامه تصویرگری این الواح را نمایان می­سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iconological analysis of the illustrated frontispieces within the Shahnama manuscripts of the years 733 and 741 AH

نویسندگان [English]

  • Elham pourafzal 1
  • Faezeh Norouzi 2
1 Elham pourafzal, M.A in Handicrafts, University of Art, Tehran
2 M.A in Painting, University of Art, Tehran
چکیده [English]

The illustration of the frontispieces within literary editions has been practiced as a fixed tradition by Injuid Shiraz school of illustration. The present study is sought to scrutinize and analyze the illustrated frontispieces within two royal versions of Shahnama in 733 AH and 741 AH, which belong to school of illustration in Injuid dynasty. The present study is sought to examine the content of these frontispieces’ editions in order to discover the hidden angles and perceive the buried meaning of these images. These illustrations had possessed the distinctive visual properties in comparison to its contemporary school, namely, Ilkhani.This study has been conducted based on the bibliographical studies, employing the iconological approach of Erwin Panofsky. The results of the present study indicate the representations of the impacts of the apprehensive social and political events of Shiraz concerning the selections of themes and methods of illustration in this period. The inculcation of the faultlessness and supremacy of Injuid rulers known as the inheritor of divine majesty against the devil forces are apparent in these illustrated pieces. The measures taken by Injuid which were directed towards creation of self-consciousness in proportion to “National Identity” to win “Political Legitimacy” in the turbulent situation of Shiraz, are traceable in pieces’ illustration.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ‌Iconology
  • ‌Illustrated Frontispieces
  • ‌injuid painting
  • Shahnama733 AH
  • Shahnama‌741 AH
کتاب‌ها
آداموا­، آدل تیگرانوا و گیوزالیان، لئون تیگرانویچ (1386)، نگاره­های شاهنامه، مترجم زهره فیضی، تهران، فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب (1387)، مکتب نگارگری شیراز، فرهنگستان هنر، تهران.
ابن بطوطه­، محمد بن عبدالله­ (1376)، سفرنامه ابن بطوطه، مترجم محمدعلی موحد­، جلد اول­، تهران، بنگاه مترجم و نشر کتاب.
اشرف­، احمد (1395)، مفاهیم و نظریه­های هویت ایرانی به سه روایت، هویت ایرانی، گردآورنده حمید احمدی، تهران، نی.
باسورث، کلیفورد ادموند (1381)، سلسله‌های اسلامی جدید: راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
بویس، مری؛ جورج فارمر، هنری (1368)، دو گفتار درباره خنیاگری و موسیقی ایران، تهران، آگاه.
بویل،ج. آ (1392)، تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانیان­، تهران، امیرکبیر.
پارکین، فرانک (1383)، ماکس وبر، مترجم شهناز مسمی پرست، تهران، ققنوس.
پوپ، آرتور اپهام (1389)، شاهکارهای هنر ایران، مترجم پرویز ناتل خانلری، علمی فرهنگی، تهران.
تفضلی، احمد (1377)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران، سخن.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1368)، غرر الاخبار ملوک فرس و سیرهم، تهران، نقره.
خوب نظر، حسن (1385)، تاریخ شیراز : از آغاز تا ابتدای سلطنت کریم خان زند، تهران، سخن.
دوستخواه، جلیل (1381)، اوستا: کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، تهران، مروارید.
رجایی، فرهنگ (1395)، مشکله هویت ایرانیان امروز، تهران، نی.
زرکوب شیرازی، احمد بن ابی الخیر (1389)، شیرازنامه، تهران، فرهنگستان هنر.
سعیدی، فرخ (1380)، راهنمای تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگارد، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.
سودآور، ابوالعلا (1384)، فره ایزدی، تهران، فرهنگستان هنر.
سونتاگ، سوزان (1390)، درباره عکاسی، مترجم نگین شیدوش، تهران، حرفه هنرمند.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383)، منطق الطیر عطار، تهران، سخن.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن (1388)، فرهنگ نمادها، مترجم سودابه فضایلی، تهران، جیحون.
صفا، ذبیح الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد 2، تهران، فردوس.
غنی، قاسم (1386)، بحث در آثار، افکار و احوال حافظ، تهران، هرمس.
فرنبغ دادگی (1390)، بندهش، تدوین مهرداد بهار، تهران، توس.
فروند، ژولین (1383)، جامعه‌شناسی ماکس وبر، مترجم عبدالحسین نیک گهر، تهران، توتیا.
کاسیرر، ارنست (1393)، زبان و اسطوره، مترجم محسن ثلاثی، تهران، مروارید.
کرمل, ل. جونل (1375)، احیای فرهنگی در عهد آل بویه: انسان‌گرایی در عصر رنسانس اسلامی، مترجم محمد سعید حنایی­کاشانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
کناوت، ولفن گانگ (1355)، آرمان شهریاری ایران باستان از کسنفن تا فردوسی، تهران، وزارت فرهنگ و هنر.
لیمبرت، جان (1386)، شیراز در روزگار حافظ: شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی، مترجم محمد اسماعیل فلزی، تهران، دانشنامه فارس.
مستوفی، حمدالله (1381)، نزهه القلوب، قزوین، حدیث امروز.
مسعودی، علی بن حسین (1374)، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، تهران، علمی فرهنگی.
مسکوب، شاهرخ (1385)، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
معلم‌یزدی، جلال الدین محمد (1326)، مواهب الهی در تاریخ آل‌مظفر، تهران، اقبال.
میر، محمد تقی (1368)، بزرگان نامی پارس، شیراز، دانشگاه شیراز.
میرزا ابوالقاسمی، محمدصادق (1387)، کتیبه‌های یادمانی فارس، تهران، فرهنگستان هنر.
نیولی، گراردو (1395)، شکل‌گیری ایده ایران و هویت ایرانی در ایران باستان، هویت ایرانی، گردآوردی حمید احمدی، تهران، نی.
واحد دوست، مهوش (1387)، نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی، تهران، سروش.
وبر، ماکس (1392)، عقلانیت و آزادی، مترجم یدالله موقن و احمد تدین، تهران، هرمس.
هدایت، رضا قلی بن محمد بن هادی، بی­تا، فرهنگ انجمن آرای ناصری، تهران، اسلامیه.
یاحقی، محمدجعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‌ها، تهران، فرهنگ معاصر.
یونگ، کارل گوستاو (1352)، انسان و سمبول هایش، مترجم ابوطالب صارمی، تهران، امیرکبیر.
 
مقالات
بحرانی پور، علی؛ زارعی، زهرا (1389)، "خاستگاه­های اقتدار و مقبولیت اجتماعی سلسله آل­اینجو"، تاریخ اسلام و ایران، شماره 8، صص 29- 54.
بحرانی پور، علی (1392)، "تأثیر الگوی جامعه شناختی سیاسی ایالت فارس در سیاست عملی آل‌اینجو"، تاریخ اسلام و ایران ، شماره 19، صص 5  - 33.
دین پرست، ولی (1393)، "کاربست‌های نظامی شکار در فتوحات دوره ایلخانان و تیموریان"، پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، شماره2، صص 17- 30.
کخ, هاید ماری (1382)، "خداشناسی و پرستش در ایلام و ایران هخامنشی"، مترجم نگین میری، باستان پژوهی، شماره 11، صص 39- 46.
لیپست، سیمور مارتین (1374)، "مشروعیت و کارآمدی "، مترجم­ رضا زبیب، فرهنگ توسعه، شماره 18­، صص 39- 46.
نصری، امیر (1392)، "خوانش تصویر از دیدگاه اروین پانوفسکی"، کیمیای هنر­، شماره6، صص  7- 20.
هاشمی، غلامرضا؛ شیرازی، علی اصغر (1392)، "تأثیر سنت‌های تصویری ساسانی بر نگارگری مکتب شیراز در عهد آل‌اینجو"، مطالعات تطبیقی هنر، شماره 5، صص 73- 96.
هنوی، ویلیام (1373)، "هویت ایرانی از سامانیان تا قاجاریه"، ایران نامه، شماره 68، صص 473- 478.
 
منابع انگلیسی
کتاب ها
Adamova­, Adel­.T (2004), The St.Petersburg Illustrated Shahnama of 733 Hijra(1333 AD) and the Injuid School of Painting, In Shahnama: The Visual Language of the Persian Book of King, Robert Hillenbrand, Ashgate, Aldershot, England.
Belekamp, Persis, (2010), From Iraq to Fars: Tracking Cultural Transformations In the Qazwini Ajaib Manuscript, Arab Painting Text and Image in Illustrated Arabic Manuscripts, Contadini, Anna, Brill, Leiden & Boston.
Carboni, Stefano, (1994), The Illustrations in the Munis al-ahrar, In Illustrated Poetry and Epic Images, The Metropolitan Museum of Art, New­York.
Contadini, Anna, (2010), Arab Painting: Text and Image in Illustrated Arabic Manuscripts, Brill, Leiden & Boston.
Curatols, Giovanni, (2011), Art From The Islamic Civilization From the Al-Sabah Collection, Skira, Milan.
Simpson , Marianna Shreve, (2006), In The Beginning: Frontispieces and Front Matter In Ilkhanid and Injuid Manuscripts, In Beyond the Legacy of Genghis Khan ,Linda Komaroff , Brill, Netherlands.
Simpson, Marianna shreve, (2000), A Reconstruction and Preliminary Account of the 1341 Shahnama, Persian Painting from Mongol To Qajar, Robert Hillenbrand, I.B. tauris­, London.
Sims, Eleanor, (2002), Peerless Images: Persian Painting and Its Sources,­Yale University Press,­ New Haven.
Titley­, Nora. M, Waley.P, (1985), An Illustrated Persian Text of Kalila and Dimna, British Library, Journal.
Wright, Elaine, (2006), Patronage of the Arts of the Book Under the Injuids of Shiraz, In Beyond the Legacy of Genghis Khan, The Metropolitan Musium of Art, New­York.
Адамова, Адель Тиграновна, Гюзальян , Леон Тиграновиц, (1985), Миниатюры  рукописи поэмы "Шахнаме" 1333 года , ЛЕНИНГРАДСКОЕ: ИСКУССТВО.
 
مقالات
Ballian, Anna (2010), "Three Medieval Islamic Brasses And the Mosul Tradition of Inlaid Metalwork", Mouseio Benaki,No 9:113-141
Hoffman, Eva. R (1993), "The Author Portrait in Thirteenth-Century Arabic Manuscripts: A New Islamic Context for a Late-Antique Tradition", Muqarnas ,No 10, pp 6-20.
Pancaroglu, Oya (2001), "Socializing Medicine:Illustrations of the Kitab Al Diryaq", Moqarnas, No 18, pp155-172.
Panofsky, Ervin (1072), "Studies in Icolology­(­Humanistic­Themes in the Art of the Renaissance)", Icon Editions, Newyork.
سایت‌های اینترنتی
www.bnf.fr, 25.6.95, 8:30 pm.
www.bl.uk, 23.6.95, 4 pm.
www.asia.si.edu­,­ 20.5.95, 4 pm
www.ed.ac.uk , 23.3.95, 10 pm
www.asia.si.edu, 1.4.95, 4 pm
www.livius.org, 3.5.95, 3 pm