عناصر بصری رویدادهای زندگی پیامبر اسلام (ص) در نگاره‌های جامع التواریخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیأت علمی دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس

2 کارشناس ارشد هنر اسلامی

چکیده

مصورسازی صحنه‌های تاریخی - مذهبی در تصویرآرایی نسخه‌های اسلامی - ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در دوره ایلخانان به علت گرایش بعضی از سلاطین مغولی به دین مسیح و حضور تفکرات مسیحی در پاره‌ای از نگاره‌های این عصر، نفوذ نقاشی بیزانسی مشاهده می‌گردد. اما آنچه در مورد نقاشی ایلخانی شاخص‌تر است، اتکاء نقاشی مغول بر هنر و نقاشی چین به ویژه هنر دوره «یوآن و سونگ» می‌باشد. می‌توان گفت نقاشی دوره ایلخانی، جُنگی است از عناصر هنری مختلف تمدن‌های چین، ایران، بیزانس و عربی. از سوی دیگر در دوره ایلخانان که اسلام را به عنوان دین رسمی خود پذیرفتند، پرداختن به صحنه‌های تاریخی اسلام نیز در کتب مصور رایج شد. از جمله در قسمتی از مجموعه دوم نسخه جامع‌التواریخ، به شرح احوال حضرت محمد (ص) پرداخته شده است. درتصویرسازی این نسخه کمابیش می‌توان تأثیر عناصر بیگانه بیزانس و چین را مشاهده کرد، اما در نگاره‌های مذهبی آن، با وجود تمامی عناصر بیگانه، تلاش هنرمندان در جهت انتقال مضمون اثر می‌باشد که برای رساندن این پیام به واقع‌گرایی روی آورده‌اند. در این راستا نیز حتی چهره با وقار پیامبر(ص) را به نمایش درآوردند که قبلاً مرسوم نبوده است. در این نوشتار سعی گردیده با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای، 12 نگاره که صحنه‌هایی از وقایع زندگی پیامبر اسلام (ص) را به تصویر کشیده‌اند، در بین نگاره‌های مذهبی نسخه جامع‌التواریخ که در کتابخانه دانشگاه ادینبرگ و مجموعه ناصر خلیلی نگهداری می‌شوند، مورد بررسی قرار گیرد. علت این انتخاب شناسایی عناصر بصری بیگانه تأثیرگذار، بر نگاره‌های مذهبی دوره ایلخانی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Visual Elements of Islam Prophet (PBUH) life events in religious paintings of Jameá- al-Tawarikh

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Shayestehfar 1
  • .. .. 2
1 ....
2 ...
چکیده [English]

Illustration of historical and religious scenes is of high significance in Islamic versions of Iran’s illustration; different features have been manifested in these pictures during different periods of art. In Moghul era, because of the kings’ tendency toward Christianity and Christian factors, influences of byzantine painting was observed in the illustrations; but what is clearly evident with the Il-khans era is the strong influence of Chinese art, particularly the Yuan and Sung period, on Mughal painting. One could claim that Il-khans is the period of conflicting elements of Chinese, Iranian, Byzantine, and Arabic art. On the other hand, illustration of Islamic historical scenes became common in the books during Il-khans period, the period when Islam became the formal religion. As an instance, in the second volume of the manuscript version of Jameá- al-Tawarikh, written by Rashid-al-Din Fazl-allah (the minister to Ghazan Khan), one can see the presence of some descriptions of Muhammad’s life (PBUH). Some Byzantine and Chinese elements can also be observed in the illustrations of this manuscript. On the other hand, the artists of these illustrations have intended, in spite of all the foreign elements they had used in the paintings, to convey above all the work’s theme, and they have here and there turned to realism to do this job. They even illustrated the face of Islam’s Prophet (PBUH), something that was never seen before. In this article has been based on library studies of 12 paintings which have illustrated the life events of Islam’s prophet (PBUH) and which have been found in the manuscript version of Jameá- al-Tawarikh manuscript in the library of Edinburgh University as well as Naser Khalili’s collection, have been investigated in the present study. The reason this subject was chosen as the subject of this paper was to identify the foreign visual elements effective on the religious paintings of Il-khans period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • visual elements
  • Islam Prophet (PBUH)
  • patriarchs
  • paintings
  • Jameá- al-Tawarikh
کتاب
- آژند، یعقوب‌(1387)،کتابت‌خانه و صورت خانه در دوره ایلخانان و جلایریان، هنرهای زیبا، شماره 33، سال نهم، صص76-69.
- ‌آژند، یعقوب‌(1380)، تأثیر عناصر و نقشمایه های چینی در هنر ایران، هنرهای زیبا، شماره 9، سال دوم، صص 29-21.
- ‌آیتی، محمد ابراهیم (1378)، تاریخ پیامبر اسلام (ص)، به کوشش ابوالقاسم گرجی، تهران: سمت.
- ابن هشام، عبدالملک بن هشام (1375)، سیره النبوه، زندگانی محمد (ص) پیامبر اسلام، ترجمه هاشم رسولی، ج1، تهران: کتابچی.
- ‌بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1387)، ترکستان نامه، ترکستان در عهد هجوم مغول، ترجمه کریم کشاورز،ج 1، تهران: اقبال.
- ‌بینیون، لارنس و دیگران (1378)، سیر تاریخ نقاشی ایرانی، ترجمه محمد ایرانمنش، تهران: امیرکبیر.
-‌ پاکباز، رویین (1385)، نقاشی ایران از دیر باز تا امروز، تهران: زرین وسیمین.
- ‌پوپ، آرتور (1378)، سیر وصور نقاشی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
- ‌تجویدی، اکبر (1386)، نگاهی به هنر ایران از آغاز تا سده دهم هجری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ‌رضایی، عبدالعظیم ( 1378)، تاریخ ده هزار ساله ایران، ج 3 ، تهران: اقبال.
- رشید الدین، فضل الله (1350)، وقف نامه ربع رشیدی، ایرج افشار و مجتبی مینوی، تهران: انجمن آثار علمی.
- ‌رشید الدین، فضل الله (1362)، جامع التواریخ، احمد آتشی، تهران: دنیای کتاب.
- رحیمووا، پولیاکووا (1381)، نقاشی و ادبیات ایرانی، ترجمه زهره فیضی، تهران: روزنه.
-‌ رهنورد، زهرا ( 1386)، تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، نگارگری، تهران: سمت.
- سمرقندی، دولتشاه (1384)، تذکره الشعراء ، تصحیح فاطمه علاقه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ‌شایسته‌فر، مهناز (1385)، بررسی تأثیر سیره پیامبر اکرم (ص) بر هنر نگارگری و معماری اسلامی ، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی: شماره 5، پاییز و زمستان، سال سوم، صص140-119.
-‌شایسته‌فر، مهناز، کیان، کتایون (1390)، ‌بررسی موضوعی شمایل نگاری پیامبر اسلام (ص) در نگارگری دوره ایلخانی و حضرت مسیح در نقاشی مذهبی بیزانس متأخر‌، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی: شماره 14، بهار و تابستان، سال هفتم، صص 60-41.
- کاتب واقدی، محمد بن سعد (1374)، طبقات (الطبقات الکبری)، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: فرهنگ و اندیشه.
- ‌کنبای، شیلا (1389)، نگارگری ایرانی، ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
-‌کونل، ارنست (1347)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، تهران: ابن سینا.
- ‌گری، بازیل (1383)، نقاشی ایران، ترجمه عربعلی شروه، تهران: دنیای نو .
- ‌گودرزی (دیباج )، مرتضی، (1384)، تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر، تهران: سمت.
- ‌صداقت، فاطمه- خورشیدی، زهرا (1388)، ‌بررسی مضامین مذهبی در نسخ خطی جامع التواریخ‌، دوفصلنامه هنر اسلامی، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی: شماره 10، بهار و تابستان، سال پنجم، صص 98 – 77.
- ‌قدیانی، عباس (1384)، تاریخ فرهنگ و تمدن ایران در دوره مغول، تهران: فرهنگ مکتوب.
-‌عکاشه، ثروت (1380)، نگارگری اسلامی، ترجمه سید غلامرضا تهامی، تهران: حوزه هنری.
- ‌عماد زاده، حسین (1379)، تاریخ انبیاء قصص الانبیاء از آدم تا خاتم، تهران: اسلام.
مقالات
- ‌عماد زاده، حسین (1379)، تاریخ انبیاء قصص الانبیاء از آدم تا خاتم، تهران: اسلام.
محمد زاده، مهدی (1387)، ‌نشانه شناسی، شمایل نگاری پیامبر (ص) با تأکید بر اولین نگاره های ایرانی، اسلامی‌، مجموعه مقالات منتخب همایش تجلی حسن محمدی در هنر، صص 304-279، دانشگاه هنر تبریز: رسالت یعقوبی.
- ‌یزدان پناه، مریم (1388)، ‌نگاهی به کتاب جامع التواریخ‌، شاهکار مصور سازی مکتب تبریز دوره ایلخانیان‌، کتاب ماه هنر، شماره 133، مهر، سال سوم، صص 11-4 .
انگلیسی
-Hill, Anthony, 1966 The Structural Syndrome in Constructive Art, in: Module, Proportion, Symmetry, Rhythm, edited by Gyorgy -Kepes, Inc. New York: Publisher: George braziller
-Smith, Stanley,1965 Structure, Substrucyure, New york
--Jaffe, H. L. C 1966 Syntactic Structure in the Visual Arts, in: Structure,