مضامین نمادین شاهنامه در آثار هنری مازندران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

2 استاد و عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی،کاشان،ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان،ایران.

چکیده

اثر ارزشمند شاهنامه فردوسی طوسی، حماسه ایی مشهور و شناخته شده ایی در ادبیات فارسی می باشد که از دیرباز مورد توجه مردم ایران زمین بوده و با توجه به بافت داستانی این اثر در طول تاریخ، ارتباط نزدیکی با آن برقرار شده است. این مجموعه بی نظیر دربردارنده روایاتی از قهرمانان شاهنامه و دیگر متون پهلوانی ایران می باشد که با مضامین نمادین و اسطوره ایی در هم آمیخته است. تا آنجا که، انعکاس مضامین و مفاهیم شاهنامه فردوسی در آثار مختلفی چون آثار هنری مازندران دیده می شود. در این میان، تاثیر شاهنامه فردوسی در آثار معماری مازندران از جمله سقانفارها بیشتر از دیگر آثار هنری مازندران نمود یافته است. تمرکز این مطالعه با توجه به ماهیت آن، بیشتر بر بناهای مذهبی تصویرگری شده در دوره قاجار می باشد. این نوشتار با روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی و بر اساس تحلیل محتوای کیفی و گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و مشاهده ای صورت گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که گرچه، نمادهای به کار رفته در برخی از این آثار هنری مازندران در سیر تاریخی خود دچار تحول شده اند، ولی با وجود این، می توان به طیف گسترده ایی از کاربرد مضامین نمادین و اسطوره ایی شاهنامه فردوسی در این آثار اشاره کرد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Symbolic Themes of Shahnameh in Artworks of Mazandaran

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Ojakeh 1
  • Sirus Shamisa 2
  • Abdolreza Modarreszadeh 3
1 Department of Language and Persian Literature, Kashan Branch, Islamic Azad university, Kashan, Iran.
2 The professor and faculty member of group of Language and Persian literature in kashan branch, Islamic Azad university, kashan, IRAN.
3 Associate professor the group of language and persion literature, in Kashan branch, Islamis Azad university, Kashan, Iran.
چکیده [English]

The valuable work of Shahnameh, Ferdowsi Tusi is well-known and famous epic in Persian, by the people of Iran has for a long time been considered, and due to the story’s context of this art work throughout history, this combination enabled us to build a close relationship with it. This unique collection contains narratives of the heroes of the Shahnameh and other Iranian heroic texts, tangled with symbolic and mythical themes. To the extent, reflections of Ferdowsi's themes and concepts can be seen in various works such as Mazandaran artworks. As far as it's a nice replication on the strength of the themes and concepts of Ferdowsi's Shahnameh which is seen especially in various works contained in the art works of Mazandaran. The purpose of writing this article is the evaluation and analysis of the symbolic themes of Ferdowsi's Shahnameh in the art works of Mazandaran, through descriptive-analytical method, based on quantitative content analysis and the data derived from observation, library studies. In other words, examples of the artistic works of this area proved almost symbolic for the themes of the Shahnameh which were classified and analyzed. The results of this research show that although the symbols commonly are used in some of these the artistic works have undergone a profound industrial change, however, a wide range of uses of symbolic and mythological for themes of Ferdowsi's Shahnameh can be mentioned in them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Ferdowsi's Shahnameh
  • The art works of Mazandaran
  • Symbolism
کتاب­ها:
آموزگار، ژاله (1383) تاریخ اساطیری ایران. چاپ 6. تهران: سمت.
ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد (1320) تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال آشتیانی. ج1. تهران: چاپخانه مجلس.
باستید، روژه (1370) دانش اساطیر، مترجم جلال ستاری، تهران: توس.
برزآبادی فراهانی، مجتبی (1390) جشن های تیرگان- آب پاشان- اول تابستان از آغاز تا امروز ، تهران: اوستا فراهانی.
بهار، مهرداد (1374) جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران، فکر روز.
بهار، مهرداد (1375) پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: انتشارات آگه.
بهار، مهرداد (1376) از اسطوره تا تاریخ، تهران: نشر چشمه.
پیرنیا، محمد کریم (1386) سبک‌شناسی معماری ایرانی، تهران: سروش دانش.
حشمتی رضوی، فضلاالله (1387) تاریخ فرش: سیر تحول و تطور فرشبافی ایران، تهران: سمت.
حصوری، علی (1381) مبانی طراحی سنتی در ایران، تهران: چشمه.
خلف تبریزی، محمد حسین (1362) برهان قاطع، به اهتمام محمّد معین، جلد چهارم، تهران : انتشارات امیرکبیر.
داندیس، ا دونیس (1398) مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر، تهران: سروش.
دوبوکور، مونیک (1378) رمزهای زنده جان، ترجمه جالل ستاری، تهران: نشر مرکز.
رحیم زاده، معصومه (1382) سقاتالارهای مازندران، مازندران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
رهین، عظیم (1354) ضحاک در شاهنامه، تهران: پویش.
ژوله، تورج الف (1390) پژوهشی در فرش ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات یساولی.
فردوسی، ابوالقاسم، 329-416 (1369) شاهنامه، تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران.
سنایی: دیوان (بی تا) به سعی و اهتمام: مدرس رضوی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سنایی.
شمیسا، سیروس (1376) طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار. چاپ اول. تهران: میترا.
شوالیه، ژان و گرابر، آلن (1385) فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، جلد دوم، تهران: جیحون.
کریمان، حسین (1375) پژوهشی در شاهنامه، به کوشش علی میر انصاری، چاپ اول، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
کزازی، میرجلال الدین (1368) از گونه ایی دیگر، تهران: مرکزی.
کزازی، میرجلال الدین (1380) مازهای راز، تهران: مرکزی.
کیا، صادق (1353) شاهنامه و مازندران، تهران: انتشارات اندیشه نیک، چاپ اول.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (1363) زین االخبار، عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب .
ملگونف، گئورگی (1363) سفرنامه ایران و روسیه، به تصحیح محمد گلبن و فرامرز طالبی، تهران: دنیای کتاب.
میراث فرهنگی مازندران (1384) اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی.
مهجوری، اسماعیل (1381) تاریخ مازندران، جلد اوّل، چاپ اوّل، تهران : توس.
یاشاطر، احسان (1377) تاریخ ایران: از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (قسمت دوم) (جلد 3)، تهران: موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر.
مقالات:
اکبر پور کامی، مرضیه. هاشمی زرج آباد، حسن. محمودی، فتانه. حسامی، وحیده (1394) «بررسی نمادهای ملی و مذهبی سقانفارهای شهرستان بابل (مطالعه موردی: شیاده و کبودکلا)»، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران، ص 1- 7.
اکبری مفاخر، آرش (1388) «دیوان در متون پهلوی»، مطالعات ایرانی، شماره 15، ص 41-54.
اسفندیاری مهنی، فاطمه و خدایاری، خدیجه (1391) «جنبه خیر و شر و جاندارانگاری آب در شاهنامه»، فصلنامه تخصصی مطالعات داستانی، سال اول، شماره اول، ص 20-30.
انصاری، مجتبی. اعظم زاده، محمد و پورمند، حسنعلی (1390) «مضامین مذهبی در نقاشی های عامیانه تکایا در مازندران»، دو فصلنامه هنر اسلامی، شماره 15، ص 17-22.
باباجان تبارنشلی، فاطمه و مقبلی، آناهیتا (1392) «مضامین اساطیری و نمادهای آیینی در نگاره های سقف سقانفارهای بابل، مجله هنرهای بصری چیدمان»، سال دوم، شماره 3. ص 166- 173.
پورآلاشتی، حسن و قلی زاده، حسین (1385) «بررسی مفهوم دیو از اوستا تا شاهنامه»، نشریه زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی سمنان، شماره 16، ص 15-38.
جباری جازار، فاطمه (1390) «شناسایی عناصر نمادین، نگاره‌های داستان ضحاک در شاهنامه‌های دوران مغول تا پایان صفویه»، پایان نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری - دانشگاه الزهرا (س) - دانشکده هنر.
فخر اسلام، بتول و بیرمی، حانیه (1387) «مازندران در شاهنامه»، ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، شماره 19. ص 40- 59.
قادمی، فرزاد. قوام، ابوالقاسم. یاحقی، محمد جعفر (1388) «فردوسی و شاهنامه (تحلیل نقش نمادین اسطوره آب و نمودهای آن در شاهنامه فردوسی)»، مجله علمی - پژوهشی جستارهای ادبی، شماره 165.
ستاری، رضا و حقیقی، مرضیه (1391) «بررسی کارکردهای « الل شیش » در جشن « تیرماه سیزه شو » و تحلیل زمینه های اسطوره ای آن»، مجله ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 61-91.
شایسته فر، مهناز و حجازی، معینه السادات (1391) «بررسی نقش مایه های تزیینی در جوراب بافی منطقه آلاشت مازندران»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره شانزدهم، ص 35-48.
گرینباوم، ا.س (بی تا) «اسطوره اژدها کشی در هند و ایران». مجله فرهنگ. سال دوم، شماره 2 و 3.
طاهـری، علیرضـا (1388) «سـیر تحـول و طبقـه بنـدی اژدهـا در نگارگری ایرانی»، مطالعات هنر اسـلامی، شـماره 10، ص 7-22.
محمودی، فتانه و طاووسی، محمود (1387) «مضامین تصاویر انسانی در سقانفارهای مازندران بررسی تطبیقی نقوش سقانفارهای «شیاده» و «کردکلا»»، هنرهای زیبا، شماره  36، 67 تا 76 .
محمودی، فتانه. طاووسی، محمود. فرهنگی، علی اکبر (1388) «تجلی هویت ملی در هنر ایران با رویکردی به مضامین نقشمایه های تزیینی سقانفارها در مازندران»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دهم، شماره 1، ص 76-97. 
موسوی، رسول (1388) «تصاویر بلاغی خورشید در شاهنامه و بازتاب اسطوره مهر در آن»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره 14. ص 5-18.
هادی، پریسا (1395) بررسی مضمون خیر و شر در طرح و نقش فرش ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای کاربردی.
منابع انگلیسی:
Hillmann, M. C. (1982). The modernist trend in Persian literature and its social impact. Iranian studies15(1-4), 7-29.
Lewis, F. (2015). The Shahnameh of Ferdowsi as world literature.
Shay, Anthony (2002) Choreographic Politics: State folk dance.
منابع تصاویر:
کبر پور کامی، مرضیه. هاشمی زرج آباد، حسن. محمودی، فتانه. حسامی، وحیده (1394) «بررسی نمادهای ملی و مذهبی سقانفارهای شهرستان بابل (مطالعه موردی: شیاده و کبودکلا)»، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران، ص 1- 7.
ژوله، تورج الف (1390) پژوهشی در فرش ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات یساولی.
باباجان تبارنشلی، فاطمه و مقبلی، آناهیتا (1392) «مضامین اساطیری و نمادهای آیینی در نگاره های سقف سقانفارهای بابل، مجله هنرهای بصری چیدمان»، سال دوم، شماره 3. ص 166- 173.
شایسته فر، مهناز و حجازی، معینه السادات (1391) «بررسی نقش مایه های تزیینی در جوراب بافی منطقه آلاشت مازندران»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره شانزدهم، ص 35-48.
محمودی، فتانه و طاووسی، محمود (1387) «مضامین تصاویر انسانی در سقانفارهای مازندران بررسی تطبیقی نقوش سقانفارهای «شیاده» و «کردکلا»»، هنرهای زیبا، شماره  36، 67 تا 76 .
محمودی، فتانه. طاووسی، محمود. فرهنگی، علی اکبر (1388) «تجلی هویت ملی در هنر ایران با رویکردی به مضامین نقشمایه های تزیینی سقانفارها در مازندران»، فصلنامه مطالعات ملی، سال دهم، شماره 1، ص 76-97.