تبیین سیاست های مذهبی و هنری در جغرافیای متصرفات ایوبیان( 567-648ق/1172-1253م)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد تاکستان، دانشگاه آزاد اسلامی، تاکستان، ایران.

2 استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

3 استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

10.22034/ias.2020.242395.1309

چکیده

ظهور دولت ایوبیان (567-648 ق/1172-1253م) زمانی واقع شد که از یک ‌طرف خلفای عباسی در واپسین سال‌های حیات خود به سر برده و از ادارۀ سرزمین‌های اسلامی ناتوان بودند. از طرف دیگر حملات مهاجمان مغول از شرق و صلیبیان از غرب جهان اسلام نیز به این ناتوانی دامن می‌زد؛ لذا تلاش صلاح‌الدین در جهت برقراری ثبات نسبی در مصر و شام با احیا و تثبیت مذهب تسنن به‌ویژه بازپس‌گیری بیت‌المقدس، دورنمای جدیدی را در قلمرو جهان اسلام ترسیم کرد. به علت ناهماهنگی هنر و سیاست در این دوره هیچ سبک واحدی برای هنری چون نگارگری خلق نشد. ازجمله نسخه‌های مصور باقی‌مانده از دورۀ ایوبیان نسخه‌ای از کلیله‌ودمنه، مقامات حریری و کتاب مختارالحکم و محاسن الکلم است. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده­های منابع کتابخانه­ای انجام شده است. بررسی‌های به‌عمل‌آمده نشان می‌دهد که دولت ایوبیان انتقام از فاطمیان اسماعیلی را بر همۀ شیعیان تعمیم داده و مذاهب چهارگانۀ اهل سنت را در مصر به‌صورت کاملاً افراطی تبلیغ می‌کردند. همین امر ازیک‌طرف منجر به مهاجرت شیعیان به جنوب مصر، شام، یمن، ایران و هند و تقیه کردن یا هضم شدن در گروه‌های دیگر ‌مانند صوفیان می‌شد و از طرف دیگر مذاهب چهارگانۀ اهل سنت هم تقویت می‌شد.
 اهداف پژوهش

بازشناسی سیاست­های مذهبی و هنری ایوبیان؛
واکاوی تحولات مذهبی و هنری در دورۀ حاکمیت ایوبیان.

سؤالات پژوهش

در زمان حاکمیت دولت ایوبی گسترۀ جغرافیای مذهبی و هنری دستخوش چه تغییراتی بوده است؟
سیاست­های مذهبی و هنری سلاطین ایوبی چه عللی داشت؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explanation of Religious and Artistic Policies in the Geography of the Ayyubid Conquests (567-648 AH / 1172-1253 AD)

نویسندگان [English]

  • Mheri Khoshchereh 1
  • Boshra Delrish 2
  • Shahrbanoo Delbari 3
1 PhD Student in History and Civilization of Islamic Nations, Department of Theology and Islamic Studies, Takestan Branch, Islamic Azad University, Takestan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Arak University, Arak, Iran.
3 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The emergence of the Ayyubid government (567-648 AH / 1172-1253 AD) ‌ occurred at a time when on the one hand the Abbasid caliphs were in the last years of their lives and were incapable of governing Islamic lands. On the other hand, the attacks of the Mongol invaders from the east and the crusaders from the west of the Islamic world added to this inability; Therefore, Salah al-Din's efforts to establish relative stability in Egypt and the Levant by reviving and consolidating the Sunni religion, especially the recapture of Jerusalem, highlighted a new perspective in the Islamic world. Due to the incoherence of art and politics of this period, no single style was created for an art such as painting. Among the surviving illustrated copies from the Ayyubid period are copies of Kelileh and Demneh, Maghamat-e Hariri and the book Mukhtar al-Hakam wa Mahasin al-Kalam. This research is carried out via a descriptive and analytical method by relying on the data of library resources. Studies show that the Ayyubid government extended its revenge on the Ismaili Fatimids to all Shiites and propagated the four Sunni religions in Egypt in a completely radical way. On the one hand, this led to the migration of Shiites to southern Egypt, the Levant, Yemen, Iran, and India, and on the purification or indigestion of other groups such as the Sufis, and on the other hand, the four Sunni religions strengthened.
 Research objectives

Recognition of Ayubian religious and artistic policies;
Analysis of religious and artistic developments during the Ayyubid period.

Research questions:

What changes have taken place in the area of ​​religious and artistic geography during the reign of the Ayyubid government?
What were the reasons for the religious and artistic policies of the Ayyubid sultans?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayyubids
  • Shiites
  • Fatimids
  • four Sunni religions
  • religious and artistic policies

مراجع

ابن مماتی، الاسعد شرف الدین. (1209). قوانین الدواوین، تحقیق عزیز سوریال عطیه، القاهره: مطبعه المصر.
ابوزید شلبی، ابوزید. (1943). معید النعم مبید النقم، قاهره: دارالکتاب العربی.
ابن اثیر، محمد بن عبدالکریم شیبانى. (1956). الکامل فى التاریخ، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ابن شداد، بهاءالدین. (1953). النوادر السلطانیه، تحقیق جمال‏الدین، قاهره: مکتبة الخانجى.
القلقشندی، شهاب­الدین ابوالعباس احمد بن علی. (1983). صبح­الاعشی فی صناعه الانشاء، قاهره: دارالکتب المصر.
ابوشامه، عبدالرحمن. (1417ق). الروضتین فی اخبار، الدولتین النوریه الصلاحیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن­ایاس، محمد. (1402ق). بدایع الدهور فی وقایع، الدهور، قاهره: الهیئه، المصریه العالمیه للکتاب.
ابن­شداد، بهاء­الدین. (1953م). النوادر السلطانیه و المحاسن الیوسفیه، تلخیص محمود درویش، دمشق: وزاره الثقافه.
ابن‌واصل، جمال­الدین محمد بن‌سالم. (1953م). مفرج الکروب فی أخبار بنی­ایوب (تاریخ ایوبیان)، ترجمۀ پرویز اتابکی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن‌خلّکان، احمد بن‌محمد. (1977م). وفیات الاعیان، تحقیق دکتر احسان عباسی، بیروت: دارالفکر.
ابن ابی اصیبعه، احمد. (1965م). عیون­الأنباء فی طبقات الأطبّاء، مصحح: نزار رضا، بیروت: دارالکتاب‏هایة الحیاة.
ابن­خلدون، عبدالرحمن. (1352). دیوان المبتدا و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصر هم من ذوی­الشأن الاکبر، تحقیق خلیل شهاده، بیروت: دارالفکر.
ابن‌أثیر، ابوالحسن علی بن‌ابی‌الکرم الشیبانی. (1414 ق/1994 م)، الکامل فی التاریخ، تحقیق مکتب التراث، چاپ چهارم، بیروت: المؤسسة التاریخ العربی.
 اتابکی، پرویز. (1383). تاریخ ایوبیان؛ جزء چهارم، ابن واصل م. ۶۹۷ ق.  تهران: نشر علمی و فرهنگی.
ابن­تغری بردی، یوسف بن عبدالله. (1392). النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، مصر: وزاره الثقافه و الارشاد القومی.
الذهبی، شمس­الدین محمد بن احمد. (1427). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام، بیروت: دارالکتاب العربی.
ایوبی، مهدی. (1389). «تأملی در چگونگی تعامل صلاح­الدین ایوبی با اسماعیلیان»، سخن تاریخ،  شمارۀ 10.
بادکوبه هزاوه، احمد؛ آبانگاه ازگمی، معصومه. (1394). «عملکرد دوگانۀ ایوبیان در مواجهه با شیعیان امامیه و اسماعیلیه و بازتاب آن در تاریخ‌نگاری مصر و شام»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شمارۀ 41.
پیرمرادیان، مصطفی؛ فریدونی نسب، محمد و  زنگویی فرد، علی اصغر. (1390). «نقش صلاح­الدین ایوبی در جنگ‌های صلیبی»، ش 6.
حاسون، چاک. (1426). تاریخ یهود النیل، مترجم: یوسف درویش، قاهره: دارالشرق.
حسن­زاده اسماعیل. (1386). «تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری عمادالدین کاتب اصفهانی»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شمارۀ 65.
حموی، تقی­الدین ابی­بکر. (بی­تا). ثمرات الأوراق، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: المکتبه المصریه.
چلونگر، محمدعلی. (1426ق). تاریخ فاطمیان و حمدانیان. تهران: سمت.
زکار، سهیل. (1981). التاریخ العباسی الاندلسی السیاسی و الحضاری، دمشق.
سیوطی، جلال­الدین عبدالرحمن. (1956م). حسان المحاضره فی اخبار مصر و القاهره، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره: مطبعه المجلس.
سبکی، ابونصر عبدالوهاب. (1948م). طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محد الحو، بی­جا: بی­نا.
سلام شافعی، محمود. (1917). اهل الذمه فی مصر فی العصر الفاطمی الثانی و العصر الایوبی، مصر: بی­نا.
سیوطی، عبدالرحمن­بن ابی بکر. (1418). حسن المحاضره فی أخبار مصر و القاهره، تحقیق منصور خلیل عمران، بیروت: دار الکتب العلمیه.
شاندرو، اکبر. (1375). صلاح­الدین ایوبی، ترجمۀ محمد قاضی، تهران: انتشارات زرین.
شایسته­فر، مهناز؛ خزایی، محمد و خزایی، رضوان. (1391). «بررسی ویژگی­های تصویر و مضمونی نسخه­های خطی مصور دورۀ ایوبیان»، فصلنامۀ علمی و پژوهشی نگره، شمارۀ 23.
طقوش، محّمدسهیل. (1380). دولت ایوبیان، ترجمۀ عبدالله ناصری طاهری، چاپ اول، قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.
علی طرخان، ابراهیم. (1986). النظم الاقطاعیه فی الشرق الاوسط فی العصور الوسطی، قاهره: دارالکتاب العربی للطباعه و النشر.
عاشور، سعید آ. (بی­تا). نظم الحکم و الاداره فی عصر الایوبیین و الممالیک، بی­جا: بی­نا.
عبده، قاسم. (1410). ماهیة الحروب الصلبیه، کویت: المجلس الوطنى.
غنیمه، عبدالرحیم. (1395). تاریخ دانشگاه­های بزرگ اسلام، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کریم­زاده سورشجانی، روح­الله؛ امیری، شهناز و حسین ایزدی، زهرا. (1396). «بازشناسی جریان­های فکری اثرگذار در منطقه شامات در دورۀ ایوبیان تا پایان ممالیک»، تاریخ اسلام، شمارۀ 2.
مونس عوض، محمد. (1999). الحروب الصلیبیه در اسارت تاریخیه و تقدیه عمان، بیروت: دارالشرق.
مصطفی عامر، فاطمه. (2000). تاریخ أهل الذمه فی مصر، الاسلامیه، مصر: الهیئه المصریه العامر الکتاب.
مقدسی. محمد. (1991). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره: مکتبه مدیولی.
مقریزی، ابوالعباس. (1997). السلوک لمعرفه دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مقریزى، احمد بن على. (1387). اتعاظ الحنفاء باخبار الائمه الفاطمیین الخلفاء، تحقیق جمال‏الدین شیال، قاهره: المجلس الاعلى للشؤن الاسلامیه.
مقریزی، ابوالعباس تقی‌الدین احمد بن‌علی. (1957). اتعاظ الحنفا باخبار الائمه الفاطمیین الخلفا، تحقیق محمد عبدالقادر احمد عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ناصری طاهری، عبدالله. (1390). فاطمیان در مصر، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نواب سید ابوالحسن. (1397). «چالش‌های سیاسی و مذهبی ایوبیان و تشیع با تأکید بر پیامدهای فکری و اجتماعی»، تاریخ اسلام، شمارۀ 14.
واکر، پل؛ کرمانی، حمیدالدین. (1379). تفکر اسماعیلیه در دورۀ الحاکم بامرلله، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: فرزان روز.
وردانی، صالح. (1382). شیعه در مصر، از آغاز تا عصر امام خمینی، ترجمۀ عبدالحسین بینش، قم: مؤسسۀ دایرة‌المعارف فقه اسلامی.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار