الگوی معماری اسلامی آینده با خوانش مبانی طراحی در مسکن بومی قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر فرادکتری گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، استاد گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی معماری، دانشیار گروه معماری، محیط و ساختمان، دانشگاه پلی‌تکنیک میلان، میلان، ایتالیا.

4 دکتری تخصصی معماری، استادیار گروه معماری، دانشگاه پورتو، پورتو، پرتغال.

10.22034/ias.2021.296807.1673

چکیده

هنر جلوه راستین ویژگی‌های فرهنگ هر ملتی است و شکوفایی هر تمدنی، بازتابش را از سنت گذشته در هنر می‌یابد. در این مقام، سنت اصول تبدیل ناپذیریست برگرفته از فرهنگ که تجلی آن در مقاطع مختلفی از زمان و مکان قابل مشاهده است. از این منظر هر اثر هنری که معماری نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ حاوی پیامی است که درک این پیام به معنی موفقیت در تفسیر اثر معنا می‌یابد. بخشی از این موفقیت مربوط به کشف ابعاد پنهان اثر (لایه‌های اجتماعی تاثیرگذار) و بخش دیگر آن مرهون فهم طراحی است. بنابراین بازشناسی و کاربست طرح ­های سنتی معماری می­ تواند امتدادی برای تداوم الگوهای معماری پیشین و حفظ داشته ­های فرهنگی باشد. رویکرد پژوهش کمّی است و با راهبرد ترکیبی توصیفی- تحلیلی در نمونه‌های موردی و استدلال منطقی با استفاده از مبانی بینامتنی و تکنیک نحو فضا به تحلیل نظام فضایی (تعریف فضا، ترکیب و تمایز) در مسکن بومی قاجار اصفهان می‌پردازد. نتایج پژوهش گویای آن است که با نگاهی جامع‌نگر به سازمان فضایی معماری اسلامی و الگوهای مستخرج از آن، می‌توان به الگوی معماری مسکن درخور آینده معماری اسلامی ایران، دست یافت.

اهداف پژوهش:

1. شناخت مؤلفه‌های اجتماعی نظام فضایی مسکن بومی قاجار اصفهان.
2. تسری ابعاد اجتماعی- فرهنگی آثار معماری گذشته به معماری معاصر.

سوالات پژوهش:
1. طراحی تا چه میزان وابسته به شناخت آثار گذشته است؟
2. در خلق آثار معماری معاصر چگونه می‌توان از آثار معماری گذشته بهره گرفت؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Model of Future Islamic Architecture: Adapting the Basics of Design in Native Qajar Housing

نویسندگان [English]

  • Mohammad Latifi 1
  • Mohammadjavad Mahdavinejad 2
  • Giuliana Iannaccone 3
  • Clara Pimenta do Vale 4
1 Postdoctoral Researcher of Department of Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
2 Ph.D., Professor, Department of Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.
3 PhD in Architecture, Associate Professor of Architectural Engineering at Politecnico di Milano, Milan, Italy.
4 Ph.D. in Architecture, Assistant Professor of Department of Architecture, University of Porto, Porto, Portugal.
چکیده [English]

Art is the true manifestation of the characteristics of the culture of any nation, and the flourishing of any civilization finds its reflection in the past tradition in art. In this position, the tradition of immutable principles is derived from culture, the manifestation of which can be seen at different times and places. From this point of view, any work of art, including architecture, is no exception to this rule; It contains a message that understanding this message means success in interpreting the effect. Part of this success is due to the discovery of hidden dimensions of the work (influential social layers) and the other part is due to the understanding of design.
The research approach is quantitative and analyzes the spatial system in the native housing of Qajar in Isfahan with a combined descriptive-analytical strategy in case samples and logical reasoning using intertextual principles and space syntax technique. The results of the research show that with a comprehensive look at the spatial organization of Islamic architecture, it is possible to achieve a model of housing architecture suitable for the future of Islamic architecture in Iran.
Research aims:
1. Understanding the social components of the spatial system of native Qajar housing in Isfahan.
2. Extending the socio-cultural dimensions of past architectural works to contemporary architecture.

Research questions:
1. To what extent does design depend on the knowledge of past works?
2. How can we use past architectural works in creating contemporary architectural works?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Art
  • Architectural Design
  • Future Islamic Architecture
  • Adapting the Qajar Housing Model

مراجع

آهویی، صادق؛ احمدی‌دیسفانی، یداله و کلانتری‌خلیل آباد، حسین. (1400). بازشناسی هویت خانه‌های سنتی ایرانی با تکیه بر عناصر کالبدی، اجتماعی و فرهنگی هویت‌ساز. هنر اسلامی، دوره هیجدهم، شماره 41.
آلن، گراهام. (2005). بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز.
اسلامی، سید غلامرضا و شاهین راد، مهنوش. (1391). بازشناسی اصل افقی‌گرایی در معماری اسلامی. کیمیای هنر، سال اول، شماره 2، صص. 41-64.
اسلامی‌محمودآبادی، شیما؛ مفیدی‌شمیرانی، سیدمجید و حبیب، فرح. (1399). بررسی اصول معماری مسکن بومی اقلیم گرم و خشک ایران با رویکرد تاثیر شکلی بنا در ارتقاء آسایش حرارتی استفاده‌کنندگان از بنا. هنر اسلامی، دوره هفدهم، شماره 40.
الکساندر، کریستوفر. (1964). یادداشت‌هایی بر ترکیب فرم. ترجمه سعید زرین‌مهر. تهران: روزنه.
امرایی، بابک. (1389). کالا- نشانه: بررسی پیشینه و مفاهیم ارزش نشانه‌ای کالا با مطالعه ارزش نشانه‌ای آن در صنایع دستی ایران، در: نشانه شناسی فرهنگ. تهران: سخن.
امرایی، بابک. (1393). تحلیل بینانشانه‌ای روابط فرم و فضا. هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره نوزدهم، شماره 4، 25-36.
انصاری، حمیدرضا. (1388). مولدها و پردازشگرها در فرآیند طراحی معماری. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره اول، شماره 39، صص. 5-14.
پوردیهیمی، شهرام. (1390). فرهنگ و مسکن. مسکن و محیط روستا، دوره سی‌ام، شماره 134، صص. 3-18.
تندی، احمد؛ امرایی، بابک. (1398). بازنگری در نظریه طراحی به مثابه یک نظام تحلیل محتوای مطالعات روش‌شناسی طراحی معاصر. مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره 7، صص. 141-154.
چرخچیان، مریم. (1398). تداعی‌های ذهنی در شناخت شاخصه‌های معماری اسلامی. هنر اسلامی، دوره پانزدهم، شماره 35، 70-98.
حاجیان، مینا؛ علی‌تاجر، سعید و مهدوی‌نژاد، محمدجواد. (1399). تاثیر حیاط در شکل گیری پیکربندی خانه های سنتی ایران در کاشان. آرمان‌شهر، دوره سیزدهم، شماره 30، 43-55.
حسنی، کیانوش؛ نوروزبرازجانی، ویدا و نصیرسلامی، محمدرضا. (1395). بازخوانی فرم حیاط و فضاهای وابسته آن با استفاده از دستور زبان شکل در معماری در یکصد خانه دوره قاجار شهرکاشان. باغ نظر، سال سیزدهم، شماره 44، صص. 65-76.
حناچی، پیروز و فدایی‌نژاد، سمیه. (1390). تدوین چهارچوب مفهومی حفاظت و بازآفرینی یکپارچه دربافت‌های فرهنگی-تاریخی. هنرهای زیبا، دوره سوم، شماره 46، صص. 15-26.
رحیمی‌اتانی، سمیرا و پناهی، سیامک. (1395). خوانش بینامتنی آثار برنارد چومی با تاکید بر مفهوم فضای بینابین. پژوهش هنر، شماره 11، صص. 113-121.
رحیمی‌اتانی، سمیرا؛ بذرافکن، کاوه و رئیسی، ایمان. (1397). شیوه نوین خوانش متن معماری مبتنی بر نظریه بینامتنیت: (نمونه موردی: مسجد الغدیر). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، شماره 1، صص. 53-67.
رهبر، مرتضی و مهدوی‌نژاد، محمدجواد و بمانیان، محمدرضا و دوائی‌مرکزی، امیرحسین. (1398). تبیین پارامترهای پایداری محیطی با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی. معماری و شهرسازی پایدار، شماره 2، صص. 169-182.
رهبر، مرتضی و همکاران. (1399). الگوریتم سی گَن در تولید نقشه حرارتی جانمایی فضایی در طراحی معماری. آرمان‌شهر، دوره سیزدهم، شماره 32، 131-142.
ریوقی، عبدالحلیم. (2009). مقاربات بین النقد الغربی الحدیث و النقد العربی القدیم: التناص أنموذجأ. مجله در اسات أدبیه، العدد الثانی. صص. 82-120.
سالینگروس، نیکاس‌آنجلوس. (2000). ساختار زبان‌های الگو. ترجمه‏‏ سعید زرین‌مهر. فصلنامه تحقیقات معماری، جلد چهارم. تهران: کتابناک.
سجودی، فرزان، (1383). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: نشر قصه.
ظفرنوایی، خسرو. (1396). بررسی مفهوم عرفانی «فضای تهی» در معماری اسلامی- ایرانی. هنر اسلامی، دوره سیزدهم، شماره 27، صص. 57-74.
عباس‌زادگان، مصطفی. (1381). روش چیدمان فضا در فرایند طراحی شهری با نگاهی به شهر یزد. مدیریت شهری، دوره سوم، شماره 9، صص. 64-75.
عزام، محمد. (2005). شعریة الخطاب السردی. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب، الطبعة الأولی.
علوی‌زاده، سیده‌الهام؛ اسلامی، سیدغلامرضا و حبیب، فرح. (1397). تبیین الگوی شبه- فرکتال در ساختار زمینه محور بازارهای سنتی ایرانی. هنر اسلامی، دوره چهاردهم، شماره 29، صص. 28-57.
علی‌تاجر، سعید و همکاران. (1398). سنجش اجتماع‌پذیری محیط شهری از طریق تطبیق نقشه‌های شناختی و نقشه‌های پیکره‌بندی فضایی. آرمانشهر، دوره دوازدهم، شماره 27، صص. 99-109.
گروتر، یورگ. (1987). زیباشناختی در معماری. ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
لاری‌پور، نگین؛ دادور، ابوالقاسم. (1398). تحلیل نشانه‌شناسی صورت و معنا در مسجد وکیل شیراز. هنر اسلامی، دوره پانزدهم، شماره 33، صص. 70-97.
لطیفی، محمد؛ دیبا، داراب. (1399). داده‌کاوی ساختار فضایی مسکن بومی قاجار؛ نمونه موردی: خانه جنگجویان اصفهان. نقش جهان، دوره دهم، شماره 3، صص. 163-171.
لاوسون، برایان. (2005). آنچه طراحان می‌دانند. ترجمه محمدرضا شاهی. تهران: یزدا.
مسعود، محمد و بیگ‌زاده‌شهرکی، حمیدرضا. (1392). بناهای میان افزا در بافت‌های تاریخی. تهران: آذرخش.
مدیری، آتوسا. (1387). مکان. هویت شهر، شماره 2، صص. 69-79.
معماریان، غلامحسین و همکاران. (1391). بازشناسی روش آموزشی تاریخی- تکاملی مدرسه موراتوری در کارگاه طراحی مجموعه‌های مسکونی. فناوری آموزش، دوره ششم، شماره 3، صص. 243-255.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ بمانیان، محمدرضا و ملایی، معصومه. (1390). فرآیند طراحی زمینه گرا-تجربه معماری 89-1388. نقش جهان، دوره اول، شماره 1، صص. 21-34.
مهدوی‌نژاد محمدجواد. (1395). گفتمان معماری سرآمد: الگویی برای نقد آثار معماری معاصر. هویت شهر، شماره 30، 59-68.
مهدوی‌نژاد محمدجواد. (1395). در جستجوی معماری سرآمد: ظرفیت‌های معماری معاصر ایران برای تبدیل به میراثی برای آینده. آرمان‌شهر، دوره نهم، شماره 17، صص. 129-138.
میرزائی، فرامرز ؛ واحدی، ماشاالله. (1388). روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (باهنر کرمان)، شماره 25، صص. 299-322.
موسی، خلیل. (2000). قراءات فی الشعر العربی الحدیث و المعاصر، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
نامورمطلق، بهمن. (1390). درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: نشر سخن.
نادری، فرهاد؛ نادری، سمیه. (1397). کاربرد نظریه ترامتنیت ژنت در کشف و واکاوی تاثیرپذیری کوش‌نامه از شاهنامه. متن‌شناسی ادب فارسی، شماره 1، صص. 169-187.
نامورمطلق، بهمن. (1386). ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 56، صص. 83-98.
نقره‌کار، عبدالحمید؛ رئیسی، محمدمنان. (1390). تحلیل نشانه‌شناختی سامانه مسکن ایرانی برپایه ارتباط لایه‌های متن/ مسکن. هنرهای زیبا، دوره دوم، شماره 46، صص. 5-14.
وعدالله، لیدیا. (2005). التناص المعرفی فی شعر عزالدین المناصره. القاهره: دارالمندلاوی.
Culler, J. (1981). The Pursuit of Sings. London: Routledge.
Dawes, M. J. & Ostwald, M. J. & Lee, J. H. (2021). Examining control, centrality and flexibility in Palladio’s villa plans using space syntax measurements. Frontiers of Architectural Research.
Hillier, B. & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. New York: Cambridge University Press.
Hillier, B. & Hanson, J. (2003). The Social Logic of Space. Transferred to Digital Printing, Cambridge University Press.
Johanson, J. D. & Larsen, S. E. (2002). Signs in Use. London: Routledge.
Lee, J.H. & Ostwald, M.J. (2020). Grammatical and Syntactical Approaches in Architecture: Emerging Research and Opportunities.
Nourian, P. & Rezvani, S. & Sariyildiz, S. (2013). A syntactic design methodology: Integrating real-time space syntax analysis in a configurative architectural design process. Ninth International Space Syntax Symposium. Seoul: Sejong University.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار