بازشناخت ابعاد عینی و ذهنی زیبایی‌شناسی معماری اسلامی در دوران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.

2 گروه باستانشناسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.

چکیده

در طول تاریخ، زیبایی به­ عنوان جاذبه­ ای ازلی مطرح بوده و در رشته­ های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. زیبایی تنها امری ذهنی نیست بلکه باید آن را به عنوان حقیقتی عینی درک کرد. بناهای دوران اسلامی به­عنوان پدیده­ های مهم شهری، از نظر ویژگی­ های زیباشناسانه اهمیت ویژه ­ای دارند. از ­این­ رو، در دهه­ های گذشته پژوهشگران خارجی و داخلی به بررسی جنبه‌ های گوناگون آن پرداختند. این تحقیق به صورت خاص، بر بُعد زیبایی ‌شناسی محیط و کالبد معماری تاکید دارد. این کار پژوهشی به روش «تحلیلی-کاربردی» انجام شده است و در حوزه مطالعات میدانی، «روش پیمایشی» با ابزار گردآوری داده از راه مشاهده «عینی» از بناهای اسلامی و «پرسش­ نامه» به روش ذهنی صورت گرفته ­است. اولویت ­بندی داده ­های عینی و ذهنی زیبایی از کالبد و مکان معماری، به خصوص معماری اسلامی دوران معاصر در کانون توجه این پژوهش بوده است. یافته­ های پژوهش نشان می­ دهد که معیارهای عینی و ذهنی مردم و معماران اندکی با هم تفاوت دارد، اما ادراک عینی زیبایی از محیط و کالبد معماری در هر دو گروه، موضوعی مهم است. همچنین، بررسی داده­ ها نشان می ­دهد که زیبایی ساختار، کالبد و فضای معماری  بر درک عینی و ذهنی زیبایی ‌شناسی معماری اثری مهم دارد.

هدف‌های پژوهش:
1.بررسی ابعاد عینی و ذهنی زیبا­یی­ شناسی معماری اسلامی
2.تحقیق و اولویت­بندی شاخص­های زیبایی­ شناسی در بُعد عینی و ذهنی در معماری اسلامی معاصر

سوالات پژوهش:
1.ابعاد عینی و ذهنی زیبایی­ شناسی چگونه در آثار معماری اسلامی دوران معاصر نمود پیدا کرده ­است؟
2.زببایی ساختار و فضای معماری چه تاثیری بر درک عینی و ذهنی زیبایی‌شناسی معماری دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of the Objective and Subjective Dimensions of the Aesthetics of Islamic Architecture in the Contemporary Era

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sadegh Karimi 1
  • Ebrahim Moradi 2
1 Department of Architecture, Faculty of Engineering, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran.
2 Department of Archeology, Ilam Branch, Islamic Azad University, Ilam, Iran.
چکیده [English]

Throughout history, aesthetics has been considered as an ancient attraction and has been discussed in various fields. Beauty is not just a matter of the mind, it must be understood as an objective truth. The strcutures of the Islamic era, as important urban phenomena, are of special importance in terms of aesthetic features. Thus, in recent decades, foreign and domestic researchers have examined various aspects of such a perspective. Thus this research, exclusively, emphasizes the aesthetic dimension of the environment and the form of architecture.
This research study is carried out via an analytical-applied means with a "survey method" in field studies; moreover, data is collected by objective observation of Islamic buildings and a subjective "questionnaire”. The prioritization of objective and subjective aesthetic data of the body and place of architecture, particularly contemporary Islamic architecture is the focus of this research. The research findings show that the objective and mental criteria of people and architects are slightly different, but the objective perception of beauty of the environment and the body of architecture in both groups is significant. Likewise, the study of data displays that the beauty of the structure, body and architectural space has an imperative effect on the objective and mental understanding of the aesthetics of architecture.
Research objectives:
1. Examining the objective and subjective dimensions of the aesthetics of Islamic architecture
2. Research and prioritization of aesthetic indicators in objective and subjective dimensions in contemporary Islamic architecture
Research questions:
1. How have the objective and subjective dimensions of aesthetics been reflected in the works of contemporary Islamic architecture?
2. What effect does the beauty of the structure and space of architecture have on the objective and subjective understanding of the aesthetics of architecture?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetics
  • Islamic Architecture
  • The Concept of Objectivity
  • The Concept of Subjectivity
  • Contemporary Era
آرنهایم، رودولف. (1382). پویه­شناسی صور معماری. ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: نشر سمت.
آیوازیان، سیمون. (۱۳۸۱). "زیبایی‌شناسی و خاستگاه آن در نقد معماری". مجله هنرهای زیبا، شماره۱۲، 14-1.
اسلامی، سید رضا؛ شاهین‌راد، مهنوش. (1391). "بازشناسی اصل افقی گرایی در معماری اسلامی". فصلنامه کیمیای هنر، شماره20، 64-41.
اردلان، نادر. (1365). "ساختمان مفاهیم در معماری سنتی". مجله‌ی معماری و هنر ایران، شماره 26 و 25، 16-7.
اردلان، نادر؛ بختیار، لاله. (1391). حس وحدت؛ نقش سنت در معماری ایرانی. تهران: انتشارات موسسه علم معمار.
امین­زاده، بهناز. (1389). "ارزیابی زیبایی و هویت مکان، فصلنامه هویت شهر". شماره7، 14-3.
انصاری، مریم؛ نصرآبادی، حسنعلی و دیگران. (1393). "تحلیلی بر نظریه تجربه زیبایی شناسی جان دیوی". پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، شماره 14، 62-54.
اسکروتن، راجر. (1393). زیبایی. ترجمه‌ی فریده فرنود فر و امیر نصری، تهران: انتشارات مینوی خرد.
الکساندر، کریستوفر. (۱۳۸۱). معماری و راز جاودانگی؛ راه بی­زمان ساختن. ترجمه مهرداد قیومی بیده‌ندی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
بانی مسعود، امیر. (1391). معماری معاصر ایران. تهران: هنر معماری قرن.
بحرینی، سیدحسین. (1377). فرایند طراحی شهری. تهران: دانشگاه تهران.
بختیار نصر آبادی؛ آمنه، پورجعفر و دیگران. (1394). "تحلیلی بر نقش زیباشناسانه هندسه در شکل‌گیری فضای شهری چهار باغ عباسی". فصلنامه مطالعات شهری، شماره 17، 53-41.
بمانیان، محمدرضا. (1386). "بررسی نقش خدا محوری در معماری مسلمانان". نشریه بین­المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران، شماره5، 44-37.
بمانیان، محمد رضا؛ اخوت، هانیه و بقائی، پرهام. (1389). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری. تهران: انتشارات هله.
بیکن، ادموند. (1376). طراحی شهرها: تحول شکل شهر از آتن باستانی تا برازیلیای مدرن. ترجمه: فرزانه طاهری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
پاکزاد، جهانشاه. (1375). «هویت و این همانی با فضا». نشریه صفه، شماره‌های 20- 21 و 22، 106-100.
پاکزاد، جهانشاه و ساکی، الهه. (1393). "تجربه‌ی زیبایی شناختی محیط". دوره 19، شماره 3، 14-5.
تاتار، کوویچ. (1381). "فرم در تاریخ زیبایی‌شناسی". ترجمه‌ی کیوان دوستخواه، شماره‌ 52، 61-46.
دامیار، سجاد. (1392). "رابطه وجوه ادراکی انسان با عوامل هویت بخش در معماری". نشریه مسکن و محیط روستا، شماره 146، 104-91.
رهنورد، زهرا. (1388). حکمت و هنر اسلامی(چاپ پنجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ریخته­گران، محمدرضا. (1384). هنر از دیدگاه مارتین هیدگر. تهران: فرهنگستان هنر.
حاتم، غلامعلی؛ نفیسه استیری. (1388). "بررسی تزیینات آجرکاری در مناره خسروجرد سبزوار". دو فصل­نامه تخصصی هنرهای تجسمی نقش مایه، شماره3، 52-45.
حبیبی، سید محسن. (۱۳۸۲). از شار تا شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
چینگ، فرانسیس، دی­کی. (1382). معماری فرم، فضا و نظم. ترجمه: مریم رضوی، تهران: ناشر پرهام نقش.
صارمی، علی اکبر. (1378). "در مورد معماری امروز ایران، فصلنامه معماری و شهرسازی"، ش50 و 51، 173-171.
صالحی، ابوذر. (1386). «قدر مکان»، رساله کارشناسی ارشد مهندسی معماری. یزد: دانشگاه یزد، دانشکده هنر و معماری.
علوی‌نژاد، سید محسن و دیگران. (1389). "مطالعه تطبیقی در کاربرد دو اصطلاح تزیینات معماری و دیوارنگاری در منابع هنر اسلامی". فصلنامه گره، شماره 15، 6-5.
قائمی‌فر، شقایق. (1395). "الگوی زیبایی شناسی در معماری بر اساس دیدگاه اندیشمندان اسلامی". مجله مطالعات هنر و معماری، شماره6، 47-37.
کریمی، مهرداد. (1389). "زیبایی برج از نگاه شهروندان؛ بررسی رویکرد زیباشناسانه شهروندان تهرانی به ساختمانهای بلند". مجله منظر، شماره11، 61-56. 
گات، بریس؛ دومینیک، مک آیور لوپس. (1386). دانشنامه زیبایی شناسی. ترجمه فرهاد ساسانی، منوچهر صانعی دره بیدی، امیر علی مددپور، تهران: بی­نا.
گروتر، یورگ کورت. (1391). زیبایی‌شناسی در معماری. ترجمه جهان­شاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.
لنگ، جان. (1381). آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط). ترجمه علیرضا عینی‌فر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مددپور، محمد. (1383). آشنایی با آرای متفکران درباره هنر. تهران: سوره مهر.
مولوی، مهرناز. (1385). پایان­نامه دکتری تخصصی شهرسازی با عنوان تحلیل زیباشناختی کالبد فضای شهری، تهران: دانشگاه تهران.
موسوی حاجی، سید رسول؛ شریفی، مصطفی و شفیعی‌فر، فرزاد. (1391). "رویکردی باستان­شناسانه به بازشناسی مفاهیم کاربردی و معنوی عناصر معماری دوران اسلامی ایران بر پایه دیوان اشعلر حافظ شیرازی". مجله نامه‌ی باستان­شناسی، شماره3، 61-45.
موسوی رکنی، سید محمدهادی. (1394). "نقد و بررسی عینیت زیبایی­شناختی از منظر فرانک سیبلی". فصلنامه کیمیای هنر، شماره 14، 63-54.
معظمی، منوچهر. (1390). «تلقی استاد از فضا و تاثیر آن بر آموزش معماری»، نشریه هنرهای زیبا، شماره48، 68-57.
میرمیران، سیدهادی. (1378). "جریانی نو در معماری امروز ایران، فصلنامه معماری و شهرسازی". شماره50-51، 48-40.
مهدوی‌نژاد، محمد جواد. (1383). "حکمت معماری اسلامی، جستجو در ژرف ساخت­های معنوی معماری اسلامی ایران". مجله هنرهای زیبا، شماره 19، 60.
نصر، سید حسین. (1375). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
هنفلینگ، اسوالد. (1381). چیستی هنر. ترجمه علی رامین، تهران: انتشارات هرمس.
یوسفیان، جواد. (1379). "نگاهی به مفهوم زیبایی‌شناسی". نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره 177، 172-135.
Canter, D. (1971). The Psychology of Place. London: The Architectural Press.
Gibberd, F. (1955). Town Desig. London: Architectural Press.
Halprin, L. (1966). Freeways. New York, Reinhold.
Jackson, J. (1994). A sense of place, a sense of time. New Haven: Yale University Press.
Kaplan. R; Kaplan. S. (1991). The experience of nature: A psychological perspective. Cambridge University Cambridge, UK.
Kaplan. S. (1987). Aesthetics, affect and cognition: environmental preferences from an evolutionary perspective. Environment and Behavior 19.
Nadimi, H. (1998). “Actual Role”. Academy of Sciences, 14-15.
Pinchard, B. (2005). Symbol and space according to Rene Guenon. in edited book entitled: Mathematics and the Divine – A historical Study. editors: Luc Bergmans and Teun Koetsier; Elsevier, Oxford.
Rapoport, A. (1990). The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach. Tucson: The University of Arizona Press.
Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion Press.
Smith, P. (2003). The Dynamic of Delight; Architecture and Aesthetics. London: Routledge.
Sitte, C. (1945). The Art of Building Cities, Translated by Charles T. Stewart. New York: Van Nostrand Reinhold.