جامعیتِ فرهنگی اثر ادبی حافظ در جوامع بشری و انعکاس آن در تصاویر نسخه‌ی مصور حافظ، محفوظ در موزه‌ی دهلی نو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه ادبیات فارسی، واحد قوچان، دانشگاه آزاد اسلامی، قوچان، ایران

چکیده

هیچ شاعری مانند «حافظ» در اعماق و زوایای ذهن و دل ایرانیان نفوذ نکرده است. او شاعر تمامی قرن‌ها است و بسیاری قشرها از عرفا و ادیبان تا مردم معمولی، هرکدام درون کلام حافظ، سخن دل خود را یافته‌اند. هم‌چنین ایده‌های جهان‌روا و انسانی حافظ در ادب فارسی، ظرفیت بزرگی برای جهانی شدنِ شخصیت او فراهم آورده است. نفوذ حافظ و شعر او در کشورهای شرقی و غربی متعددی قابل مشاهده است. بدین منظور برای فهم بهتر جامعیتِ فرهنگی حافظ بر کشورهای مختلف، در این پژوهش کوشیده‌ایم با اتخاذ روشی کتابخانه‌ای و مطالعه‌ای تطبیقی، اثرگذاری و نفوذ کلام حافظ را در ادبیات و فرهنگ کشورهای غرب و شرق بررسی نماییم. در حقیقت هدف این پژوهش نمایش تأثیر نفوذِ کلام حافظ با درونمایه‌های انسانی بر شاعران و نویسندگان کشورهای غربی شامل آلمان و چک-اسلواکی، شبه قاره‌ی هند شامل بنگال و پاکستان، چین، قلمرو عثمانی و جایگاه حافظ در میان محققان عرب است. هم‌چنین قصد داریم انعکاس جامعیتِ فرهنگی حافظ در کشورهای نام‌برده را با مطالعه و مداقه‌ی تصاویر نسخه‌ی مصور حافظ (موجود در موزه‌ی دهلی نو) مورد بررسی قرار دهیم. نتیجه‌ی این مطالعه نشان می‌دهد که جامعیت فرهنگی حافظ از مرز ایران گذشته و به عمق کشورهای غرب و شرق رسیده است. تا آنجا که علاوه بر تأثیر فرهنگی اشعارِ حافظ بر برخی از کشورهای غرب و شرق، فرهنگ ایرانی و اسلامی  نیز به این کشور ها نفوذ و گسترش پیدا کرده است و درونمایه‌ی شعر و فرهنگ ایرانی به عنوان نمادِ صلح و آسایش شناخته شده است.

اهداف پژوهش:
1- مطالعه‌ی راه‌های نفوذ اندیشه‌ی حافظ به کشورهای غرب و شرق.
2- بررسی انعکاس جامعیت فرهنگی اثر حافظ در تصاویر نسخه مصور آن.

سؤالات پژوهش:
1- نفوذ فکری و فرهنگی حافظ در کشورهای مختلف چگونه به وجود آمده است؟
2- اندیشه‌های حافظ چه تأثیراتی بر حیات فکری و فرهنگی کشورهای دیگر گذاشته‌ است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Cultural Comprehensiveness of the Literary Works of Hafez in Human Societies and its Reflection on the Illustrated Manuscript of Hafez Preserved at the New Delhi Museum

نویسنده [English]

  • Ali Heidari
Literature and Instructor Department.Quchan Branch. Islamic Azad University, Quchan. Iran
چکیده [English]

No poet like Hafez has penetrated into the depths and angles of the mind and hearts of Iranians. He is the poet of all ages, and many strata, from mystics and writers to ordinary people, have each found their desired meanings in Hafez's words. Also, Hafez's worldview and humanistic themes in Persian literature have provided a great capacity for the globalization of his character; hence, Hafez's influence and poetry can be seen in many Eastern and Western countries. To this end, in order to better understand the cultural comprehensiveness of Hafez in diverse countries, this study attempts to study the influence and impact of Hafez's words in the literature and culture of Western and Eastern countries by adopting a library method and a comparative study. In fact, the aim of this study is to show the influence of Hafez's words with human themes on poets and writers of various countries including Germany and Czech-Slovakia, Indian subcontinent including Bengal and Pakistan, China, Ottoman Empire and Arab scholars. It is also intended to examine the reflection of Hafez's cultural comprehensiveness in these countries by studying and examining images of Hafez's illustrated manuscript (available at the New Delhi Museum). The results of this study show that Hafez's cultural comprehensiveness has crossed the border from Iran and reached the depths of Western and Eastern countries. In which that in addition to the cultural influence of Hafez's poems on a number of Western and Eastern countries, Iranian and Islamic culture has also penetrated and expanded and the theme of Iranian poetry and culture has been recognized as a symbol of peace and comfort.
Research objectives:
1.  To study how the principals and ideas of Hafez has penetrated into the countries worldwide.
2. To examine the reflection of the cultural comprehensiveness of Hafez's work in the images of its illustrated version.
Research questions:
1. How did Hafez's intellectual and cultural influence originate in different countries?
2. How have Hafez's ideas influenced the intellectual and cultural life of other countries?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • Cultural Comprehensiveness
  • Cultural influence
  • Illustrated Version of Hafez
  • Global Culture
  • Poetry
ابوالبشر، کلثوم. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). حافظ‌شناسی در بنگال، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
آیینه‌وند، صادق. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). مقام حافظ در میان پژوهندگان عرب، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
ارشاد، فرهنگ. (1377). "چالش حافظ با عقل مصلحت‌ا ندیش؛ پژوهشی جامعه‌شناختی در ادبیات فارسی". نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره 167، 42-1.
استعدادی شاد، مهدی. (1378). "پرسش نیچه از حافظ". مجله کارنامه، شماره 7، 2.
بائوزین، لیو. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). شعرحافظ در چین، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
بچکا، یرژی. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). حافظ در فرهنگ چکسلواکی، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
برتوتی، فیلیپو. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). مسافر روبی پیترو دلا واله و حافظ شیرازی، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
تفضلی، حمید. (1379). "نگرشی بر جایگاه حافظ در دیوان شرقی-غربی گوته". چیستا، شماره 70، 104-87.
ثبوت، اکبر. (1380). "حافظ در شبه قاره". قند پارسی، شماره 16،  82-47.
حافظ، محمد. (1371). حافظ. تصحیح سید محمد کاظم قزوینی و قاسم غنی، چاپ ششم، تهران: انتشارات اقبال.
حسینی خامنه‌ای، علی. (1372). "شعر، جهان‌بینی و شخصیت حافظ". مجله ادبستان، شماره‌ی ۴۴ ، 11-6.
رادفر، ابوالقاسمر. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). مدخلی بر ترجمه‌های حافظ، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
محمدخان، مهرنور. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). بحث و معرفی بحرالفراسه اللافظ فی شرح دیوان خواجه حافظ از عبدالله خویشگی، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
مشایخ فریدونی، محمدحسین. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). قند پارسی در بنگاله، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
ناجی طوقماق، عبدالرحمن. (1371). سخن اهل دل (مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت ششصدمین سال تولد حافظ). حافظ و حافظ‌شناسی در قلمرو عثمانی و ترجمه ترکی دیوان حافظ، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران.
رادفر، ابوالقاسم. (1375). "درآمدی بر حافظ ‌پژوهی در شبه‌قاره هند". مجله قند پارسی، شماره 11، 58-137.
زلفی، ستاره  و همکاران. (1398). "نمودهای تشیع در قروین با تأکید بر منابع تاریخی مصور". مطالعات هنر اسلامی، شماره 35، 346-319.
طلحه رضوی، سید محمد. (1371). " فیضان روح خواجه حافظ به عرفان". مجله آشنا، شماره 32، 36.
عابدی، سیدامیرحسین. (1380). "معرفی یک نسخه خطی مصور از دیوان حافظ". نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 8 و 9، 68-59.
عابدی، سید امیرحسین. (1381). "یک نسخه خطی مصور دیوان حافظ". فصلنامه نامه انجمن، شماره 5، 89-98.
عقله العرسان، علی. (1376)، "تعالی فرهنگ". کیهان فرهنگی، شماره ۱۳۲، 20-17.
کریمی، نجمیه. (1395)."تبلور جامعیت فرهنگی و اندیشه‌های عارفانه حافظ در شعر او". عرفیات در ادب فارسی (ادب و عرفان)، شماره 27، 152-132.
مبشرنیا، رضا. (1380). "زبان فرهنگ و اندیشه". مجله کیهان فرهنگی، سال هجدهم، شماره 175،  65-67.
معینی‌زاده، مهدیه، کیخای فرزانه، احمدرضا و سالاری، مصطفی. (1398). "جلوه‌های بصری اراده و مشیت الهی در نسخه‌های مصور مثنوی و غزلیات شمس"، مطالعات هنر اسلامی، شماره 34، 319-296.
میرکمالی، کبری، فرخزاد، ملک محمد، حیدری نوری، رضا. (1398). "بررسی رتوریک و زیباشناسی آوایی در غزلی از مولانا و انعکاس آن در قالی صفوی". مطالعات هنر اسلامی، شماره 35، 28-1.