مفهوم شناسی جمال و جلال در معماری اسلامی از دو دیدگاه ادراک و تجلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه معماری، دانشکده عمران معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 گروه شهرسازی، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بحران هویت و فقدان مبانی نظری مشخص در ساخت بناهای مذهبی که ریشه در معانی عمیق اندیشه اسلامی داشته باشد، یکی از چالش های معماری امروز ایران است. فقدانی که نه تنها در فرآیند آفرینش معماری که در شناخت و مداخله در بناهای گذشته نیز نتایج نامطلوبی به بار آورده است. بنابراین تحقیق بیشتر در مفاهیمی همچون جمال و جلال که هم در ماهیت آثار معماری و هم در ادراک آنها، قابل بازشناسی هستند، لازم می نماید. با توجه به اینکه مفاهیم جمال و جلال همواره ذیل موضوع زیبایی بررسی شده اند، ابتدا تدوین یک چارچوب نظری مشخص که دو دیدگاه متفاوت به زیبایی را بیان نماید، انجام شد. مقولات زیبایی ‌شناسانه، که مفاهیم جمال و جلال مستخرج از آنها تعریف شده‌اند، در گام بعدی مورد تدقیق قرار گرفته ‌اند. سپس مفهوم شناسی جمال و جلال ذیل دوگانه بدست آمده از چارچوب نظری، انجام پذیرفته است. این بخش از مفاهیم کیفی و مباحث نظری محض آغاز شده و در نهایت به نتایجی کمی-کیفی در معماری رسید. در انتها، پارامترهای مشخصی بیان شد که از سویی مشخص می‌کنند، دو واژة جمال و جلال تجلی چه صفاتی بوده و چه تاثیری بر مخاطب می‌ گذارند. تحقیق از نظرِ هدف یک تحقیق کاربردی است و از حیثِ راهبرد در دسته­ ی تحقیقاتِ توصیفی- تحلیلی قرار می ­گیرد. ضمن اینکه روش‌های تحقیق تحلیلی-تاریخی نیز، بویژه آنجا که آثار و بناهایی از گذشته مورد استناد قرار گرفته اند، استفاده شده است. گردآوری اطلاعات در حوزه­ ی تئوری با مطالعات کتابخانه ­ای و با ابزار فیش برداری، انجام شده است.
 
اهداف پژوهش:
1- تبیین جایگاه مفاهیم جمال و جلال، در رویکردهای متفاوت به زیبایی‌ شناسی اسلامی
2- دستیابی به چگونگی تحقق مفاهیم جمال و جلال در معماری اسلامی
 
 سوالات پژوهش:
1- جایگاه جمال و جلال ذیل موضوع زیبایی در عالم اسلام، از چه رویکردهایی قابل تبیین است؟
2- مفاهیم جمال و جلال چگونه در معماری اسلامی محقق می‌شوند؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Concept of Beauty and Glory in Islamic Architecture from the two Perspectives of Perception and Manifestation

نویسندگان [English]

  • Mohamad Ali Sistani Henzafi 1
  • Azadeh Shahcheraghi 2
  • Hamid Majedi 3
1 Department of Civil Engineering, Architecture and Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Architecture, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran..
3 Urban Development Group, Department of Civil Engineering, Architecture and Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The crisis of identity and the lack of clear theoretical foundations in the construction of religious buildings that are rooted in the deep meanings of Islamic philosophy is one of the challenges of today’s Iranian architecture. A lack that has had adverse results not only in the process of creating architecture but also in recognizing and intervening past buildings. Therefore, more research is needed on concepts such as beauty and glory, which are recognizable both in the nature of architectural works and in their perception. Considering that the concepts of beauty and glory have always been studied under the subject of beauty, first a specific theoretical framework was developed that expresses two different views on beauty. The aesthetic categories, from which the concepts of beauty and splendor are defined, are elaborated in the next step. Then, the concept of beauty and glory, derived from the theoretical framework, is accomplished. This section initiated from qualitative concepts and purely theoretical topics and finally reached quantitative-qualitative results in architecture. In the end, certain parameters were stated that, on the other hand, determine what are the attributes of the two words beauty and glory of manifestation and what effect they have on the audience. Research in terms of purpose is an applied research and in terms of strategy falls into the category of descriptive-analytical research. In addition, analytical-historical research methods have been used, particularly in past artworks and monuments. The collection of information in the field of theory has been done with library studies and with the help notetaking methods.
Research objectives:
1- Explaining the position of the concepts of beauty and glory in different approaches to Islamic aesthetics
2- Achieving how to realize the concepts of beauty and glory in Islamic architecture
Research questions:
1- From what approaches can the position of beauty and glory under the subject of beauty in the Islamic world be explained?
2- How are the concepts of beauty and glory realized in Islamic architecture?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manifestation
  • Perception
  • Beauty
  • Glory

مراجع

ابن عربی، محی­الدین. (1384). فتوحات مکیه.ترجمه محمد خواجوی، تهران: مولی.
پازوکی، شهرام. (1396). حکمت هنر و زیبایی در اسلام. تهران: فرهنگستان هنر.
پاکزاد، زهرا. (1390). "نقش دیوان و موجودات اهریمنی در نگاره های شاهنامه رشیدا". فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره­ شناختی، شماره 22، 30-9.
تقوایی، ویدا. (1381). "از جمال­شناسی تا زیبایی­شناسی". هنرهای زیبا، شماره 11، 12-4.
جعفرمحمدی، سمانه؛ مجتبی انصاری. (1394). «زیبایی شناسی (کمال و جمال) در معماری". دومین همایش ملی معماری، عمران و توسعه نوین شهری. ارومیه: کانون سراسری انجمن های صنفی مهندسان معمار ایران.
حمزه­نژاد، مهدی؛ صبا خراسانی مقدم. (1391). «گونه شناسی مزارهای اسلامی در ایران، بر اساس مفاهیم قدسی تشبیه، تنزیه، جمال و جلال». مطالعات معماری ایران، دوره1، شماره 2، 128-109.
حمزه­نژاد، مهدی؛ رهروی پوده، ساناز. (1395). "گونه ­شناسی مفهومی در پرستشگاه های یهودیان، مسیحیان و مسلمانان در دوره صفویه اصفهان". پژوهش های معماری اسلامی، شماره 11، 38-19.
خدیور، هادی؛ رجب توحیدیان. (1390). "تجلی جمال و جلال در دیوان حافظ". بهارستان سخن، شماره 17، 64-39.
خوش­کلام، فرشته؛ حمزه­نژاد، مهدی. (1391). "زیبایی ­شناسی مساجد در بستر سبک ها از جلالت تا لطافت". همایش بین المللی دین در آیینه هنر، همدان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
راستگو، سید محمد؛ سید فرید راستگوفر. (1388). "جمالِ جلال و جلالِ جمال، پژوهشی قرآنی، عرفانی، ادبی". مطالعات عرفانی، شماره 10، 202-173.
رهنورد، زهرا. (1386). "جلوه­های جمال و جلال در نگارگری و بازتاب آن در موجودات اهریمنی و مخوف". هنرهای زیبا، شماره 29، 95-87.
سعادت­جو، پریا؛ حمزه­نژاد، مهدی و نقره­کار، عبدالحمید. (1392). "تحلیلی بر سیر مفاهیم و الگوی کالبدی مساجد در دوره های چهارگانه معماری ایرانی". شهر ایرانی اسلامی، شماره 13، 30-15.
سلیمیان، ندا. (1391). "تجلی صفات جلالیه و جمالیه­ خداوند در نقوش مسجد جامع عباسی (مسجد امام- مسجد شاه) اصفهان". پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
شایسته ­فر، مهناز. (1385). "جلال در جمال، تأثیر سیره پیامبر بر هنر نگارگری و معماری". خردنامه همشهری، شماره 5، 140-119.
عارف مینا آباد، راهب. (1391). «صفات جمال و جلال از منظر کلام و عرفان اسلامی»، حبل المتین، پیش شماره 2، 117-92.
قائمی ­فر، شقایق. (1395). "الگوی زیبایی شناسی در معماری بر اساس دیدگاه اندیشمندان اسلامی". شباک، شماره 6، 47-37.
کاشفی، محمدصادق. (1392). "گذار زیبایی شناسی از امر زیبا به ورطه مفاهیم زیباشناختی"، کیمیای هنر، شماره7، 62-43.
ملاصالحی، حکمت­الله. (1375). "معماری و صور جلالی". کیهان فرهنگی، شماره 130 و 131، 59-51.
ملاصالحی، حکمت­الله. (1377). "صور جلالی در معماری اسلامی ایران".  فارابی، شماره 29، 31-4.
ملاصالحی، حکمت­الله. (1385). "مقوله زیبایی شناسی ظرافت و برخی از صور آن در هنر دوره صفویه". گلستان هنر. شماره 5، 16-10.
منتظر، بهناز؛ سلطان­زاده، حسین. (1397). "بازتاب نقش پنج ضلعی منظم در نقوش هندسی معماری اسلامی". هنر اسلامی، شماره30، 32-15.
نصر، سید حسین. (1384). جوان مسلمان و دنیای متجدد. ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: انتشارات طرح نو.
هوگ، ج؛ مارتن، هانری. (1375). سبک شناسی هنر معماری در سرزمینهای اسلامی. ترجمه پرویز ورجاوند، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
Burk, E. (1998).  A Philosophical Inquiry in tothe Origins of our Ideasof Sublime and Beautiful.  Lonon: Oxford.
De Clercq, R. (2008). “The Structure of Aesthetic Properties”.  Philosophy Compass, Vol3 (5), 895-907.
Delumean, J. (1990). “Sin and Fear: The Emergence of Western Guilt Culture 13th-18th Centuries”. trans, Eric Nicholson, New York.
Lyotard, J. (1992). “The Postmodern Explained: Correspondence 1982-1985”. Translated by don Barry (trans), Bernadette Maher, Julian Pefanis, Virginia Spate and Morgan Thomas, Minneapolis: University of Minnesota Press.
Otto, R. )1923). “The idea of the holy: an inquiry into the non-rational factor in the idea of the divine and its relation to the rational”, Translated by John W.Harvey, Revised with Additions Oxford University Press, London: Milford.
Shaw, P. (2006). “The Sublime”. New York: Routledge, 119.
Sibley, F. (1965). “Aesthetic and Non-aesthetic”, Philosophical Review, vol 74, 135-159.
Sibley, F. (2001). “Aesthetic Concepts”. In John Benson, Betty Redfern & Jeremy Roxbee Cox (eds), Approach to Aesth.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار