تطبیق ساختار نشانه های خطی ایران قبل از اسلام بر نمادهای طلسمین دوره اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی، گروه گرافیک، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

خطوط کهن به صورت رمز و نشانه ­هایی هستند که سیر تکاملی را از نشانه­ های تصویری تا نشانه­ های الفبایی پیموده اند. خط در ایران نیز از دوره باستان از نشانه های مهم تمدنی بوده است. برخی از این علایم خطی در دوره اسلامی نیز تداوم یافته است. مسئله اصلی تحقیق چگونگی تداوم حیات برخی نشانه ­های خطی کهن ایران بر طلسم ­های دوره اسلامی به عنوان بخشی از گرافیک سنتی ایران است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است. روش گردآوری مطالب کتابخانه ­ای، از طریق شناسه برداری و تصویر خوانی است. یافته ­های تحقیق حاکی از این است برخی نمادهای خیر ظهور یافته در طلسم ­های ایرانی به لحاظ شکلی در کهن ­ترین خطوط معنادار، خط پیشا ایلامی و مخطط ایلامی ریشه دارد. ساختار بصری برخی نشانه ­های خطی ایلامی کهن (پیشا ایلامی و مخطط ایلامی) بر طلسم ­های دوره اسلامی قابل شناسایی است. در مواردی نشانه ­های جدید طلسمین در ترکیب با سایر نقوش و نشانه­ های هندسی، ظاهری متمایز یافته ­اند و رابطه­ ای تفصیلی با نشانه ­های خطی کهن دارند. این نمادها اشکال شرابه­ دار، مربع، دایره، مثلث، چلیپا و خطوط زیگزاگ و نماد گیاه است که مرتبط با عناصر تاثیرگذار زندگی اند. ترکیب تصویر و نوشتار در طلسم­ ها بر اساس نظام زیبایی ­شناسی معنی داری شکل گرفته است. نمادهای هندسی برگرفته از خطوط کهن، ساختارهای شکل یافته ­ای هستند که بنیان نوشتار برخی طلسم ­ها را تشکیل داده ­اند .این نکته را می­ توان یکی از اصول صفحه آرایی طلسم ­های دوره اسلامی دانست.

اهداف پژوهش:
1. شناسایی وجوه تشابه و تفاوت در ساختار نشانه ­های خطی ایلامی کهن با نمادهای طلسم ­های دوره اسلامی.
2. تفسیر معنای نمادین نشانه­ های مشترک خطوط قبل از اسلام و نقوش طلسم ­های دوره اسلامی.

سؤالات پژوهش:
1. چه شباهت ­ها و تفاوت ­هایی میان ساختار بصری نشانه ­های خطی کهن ایران با نقوش نمادین طلسم ­های دوره اسلامی دیده می شود؟                                          
2. مفاهیم نمادین برخی نشانه های مشابه در خطوط کهن و طلسم ­های دوره اسلامی چیست؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Structure of Pre-Islamic Iranian Textual Symbols and the Incantation Symbols of the Islamic Period

نویسنده [English]

  • Hossein Abeddoust
P. H. D., Department of Graphics, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Ancient written material consists of symbols and signs that have evolved from pictorial cyphers to alphabetic letters. Calligraphy in Iran is an imperative symbol of civilization since ancient times and a number of these written signs have continued in the Islamic period. The main issue of the research is how ancient Iranian textual signs survive on the hexes of the Islamic period as part of traditional Iranian graphics. The research method is descriptive and analytical and data is collected via library contents through identification and image reading. The research findings indicate that a number of the “good” symbols that appear in Iranian hexes are formally rooted in the oldest meaningful texts including Poroto Elamite and Linear Elamite. The visual structure of a number of ancient Elamite linear signs (Poroto Elamite and Linear Elamite) can be identified on the incantations of the Islamic period. In some cases, the new enchantment signs, in combination with other motifs and geometric signs, have a distinct appearance and behold a detailed affiliation with the old textual signs. These symbols are the shapes of uneven forms, squares, circles, triangles, crosses and zigzag lines and the plant symbol that are associated with the influential elements of life. The combination of image and text in the incantations are based on a meaningful aesthetic system. Geometric symbols derived from ancient written texts are shaped structures that have formed the basis of the writing of some spells. This feature can be considered as one of the principles of the overall page layout of the enchantments of the Islamic period.
Research aims:
1. Identifying the similarities and differences in the structure of ancient Elamite linear signs with the symbols of Islamic incantations.
2. Interpreting the symbolic meaning of common signs of pre-Islamic texts and spell patterns of the Islamic period.
Research questions:
1. What are the similarities and differences between the visual structure of the ancient Iranian textual symbols and the symbolic motifs of the enchantments of the Islamic period?
2. What are the symbolic meanings of similar signs in the ancient texts and incantations of the Islamic period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Visual Structure
  • Textual Signs
  • Pre-Islamic Iran
  • Incantations of the Islamic Period

مراجع

آموزگار،ژاله. (1386). زبان،فرهنگ، اسطوره، تهران: نشر معین.
پرهام، سیروس. (1378). از سرو تا بته،  نشر دانش، شماره4، ص 42ـ39.
تفضلی، احمد. (1354). مینوی خرد، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
تناولی، پرویز. (1387). طلسم گرافیک سنتی ایران، چاپ سوم، تهران: نشر بنگاه.
حق شناس، علی محمد؛ سامعی، حسین و انتخابی، نرگس. (1384). فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی و فارسی. چاپ چهارم، تهران : نشر فرهنگ معاصر.
دوستخواه، جلیل. (1381). اوستا. چاپ ششم، تهران: انتشارات مروارید.
رو، ژرژ. (1369). بین النهرین باستان، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر آبی. 
شهربابکی، ابوالقاسم نعمت. (1393). بررسی طلسم و تعویذ و تأثیر آن در نقش مایه ­های فرش ­های سیستان و بلوچستان، پایان­ نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه کاشان.
صفری ممقانی، عیسی. (1398). حروف رمزی در فرهنگ و تمدن ایران. تهران: نشر پارینه.
قادر، حسن. (1388). نخستین گام­های مدیریت نوشتار، تهران: نشر علم.
کوپر، جی. سی. (1386). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمه ملیحه کرباسیان، چاپ دوم، تهران: نشر نو.
گربران، آلن و چویر، ژان. (1385). فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: نشر جیحون.
گلاک، جی و گلاک، سومی هیراموتو. (1355). تهران: انتشارات بانک ملی ایران.
عابددوست، حسین. (1397). تحلیل نشانه های خطی کتیبه­ های ایلامی و ارتباط ان با خطوط لایقرایی در اسناد دوره اسلامی ، فصلنامه آرشیو ملی، 14 (97)، 146-166.
عابددوست، حسین. (1395). بررسی و تحلیل نمادهای باروری در هنر ایران از کهن ترین ایام تا دوره ساسانی و نمود آنها بر دست بافته های معاصر ایرانی پایان نامه مقطع دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه شاهد.
عربستانی، مهرداد. (1387). «تعویذ»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، جلد 15، تهران : نشر مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
عسگرزاده، منیر. (1383). چشم زخم و روش های پیشگیری و درمان آن در دیوان خاقانی شروانی. مجله فرهنگ و مردم، شماره 11و 12 صص105-88.
مجید زاده، یوسف. (1392). الواح جیرفت و خواستگاه نظام خط ایلامی. از مجموعه مقالات باستان شناسی حوزه هلیل رود همایش بین المللی تمدن حوزه هلیل رود جیرفت، به کوشش یوسف مجید زاده و محمدرضا میری، تهران: موسسه ترجمه و نشر آثار هنری متن.
معین، محمد. (1382). فرهنگ فارسی. جلد اول، تهران: چاپ بیستم، انتشارات امیرکبیر.
واکر، کریستوفر. (1386 ). تاریخ خط میخی. ترجمه نادر سعیدی، تهران: نشر ققنوس.
هال، جیمز. (1380).  فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب. رقیه بهزادی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
هینتس، والتر. (1386). شهریاری ایلام،.ترجمه پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی.
هینتس، والتر. (1385). یافته­ های تازه از ایران باستان. ترجمه پرویز رجبی، تهران: ققنوس.
یونگ، کارل گوستاو. (1386). انسان و سمبول هایش. ترجمه محمود سلطانیه، چاپ ششم، تهران: نشر جامی.
Abeddoust, H. (2018). Analysis of Linear Signs of Ilam Inscriptions and their Relation to Extrusion Lines in Islamic Documents, National Archives Journal, 14 (97), 146-166.
Amozegar, J. (2007). Language, Culture, Myth, Tehran: Moein Publishing.
Brice ,W. c. & Ernst G. (1962). The writing system of the Proto –Elamite account tablets of Susa, Studies in The Structure of some ancient scripts. lecturer in Geography in university of Manchester. The Johan Rylands Library.57-150
Englund, R. (2001). The state of decipherment of poroto-Elamit, V 21,Max-Planck institute For wissen schaftsgeschichte,Maxplanck Institut for the history of science,1-43.
Golan, A. (2003). Prehistoric Religion, Mythology Symbolism, Jerusalem.
Nissen,J, H., & peter, D., & and Robert,  K. (1993). Archaic Bokkeering,early writing and Techniques of economic administration in the ancient near east. The university of Chicago press ,Chicago and London.
Ruska. J, Vaux. Carra de, B.  (2000). “Tilsam”, Encyclopedia of Islam, Brill, Leiden.
 Stone, P. (1997). The Oriental rug lexicon, London: Thames and Hudson.
Woods, Ch.; Teeter, E. & Emberling, G. (2015). Visible Language, inventions of writing,in the ancient middle east and beyond, oriental institu the museum publication. The oriental institu te of the university of Chicago, second printing.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار