وضعیت اصل و نسب زنان ایرانی دربار ساسانی براساس منابع مکتوب و مصور تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران قبل ازاسلام، دانشکده علوم انسانی، واحدعلوم و تحقیقات، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاداسلامی، شاهرود، ایران.

3 دکتری تخصصی گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

بررسی تاریخ اجتماعی ادوار طولانی از تاریخ ایران نشان می­ دهد مسئله اصل و نسب یکی از دغدغه ­های مهم سیاسی و اجتماعی بوه است که ارتباط نزدیکی با مشروعیت داشت. ساسانیان بیش از چهار سده بر قلمرو وسیعی از ایران و انیران حکم راندند و شاهنشاهی به وجود آورند که دغدغه پاکی خون و اصالت نسب داشت. این اهمیت علاوه بر نژاده بودن تبار پدر برای تبار مادر نیز مطرح بوده است؛ چنانچه از نظر حفظ پاکی خون و نسب، توصیه به خویدوده یا ازدواج با محارم می ­کردند. به نظر می ­رسد در سلسله ساسانی، پادشاهان همسران ایرانی و انیرانی اختیار می­ کردند که از آن­ ها هم درمنابع مکتوب و هم در آثار تاریخی مربوط به زمان ساسانیان مانند کتیبه کعبه زردشت نام برده شده است. مسئله­ ای که در اینجا مطرح است چگونگی تأثیر این رویکرد بر وضعیت زنان و اصل و نسب آن ­ها در دوره ساسانی است. این پژوهش با هدف بررسی اصالت نژادی و نسب زنان ایرانی بر پایه منابع مکتوب و مصور تاریخی انجام گرفته است. روش این پژوهش تحلیلی- توصیفی  و با تکیه بر داده­ های کتابخانه ­ای می­ باشد. یافته ­های این پژوهش نشان می‌دهد، در این دوران  همسران پادشاهان ساسانی بیشتر از خاندان ­های بزرگ اشکانی انتخاب می­ شدند و می‌توان گفت در سلسله ساسانی، حداقل در بدو تأسیس، از عنوان خانوادگی این زنان، به واقع یا به صورت تبلیغی برای مشروعیت بخشیدن به پادشاهی استفاده می­ شد. علاوه بر این موارد به چند نمونه ازدواج خویدوده نیز می­ توان اشاره نمود.      
                                                                        
اهداف پژوهش:
1. بررسی اصل و نسب زنان دربار ساسانی براساس منابع مکتوب و مصور تاریخی.
2. بررسی نقش ازدواج در مناسبات قدرت در دوره ساسانی.

سؤالات پژوهش:
1. مسئله اصل و نسب زنان در دوره ساسانی چه تأثیر در مناسبات سیاسی داشت؟
2. آیا شواهدی از ازدواج خویدوده در منابع مکتوب و مصور تاریخی می­ توان یافت؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Ancestry of Iranian Women in the Sassanid Court based on Illustrated and Written Historical Sources

نویسندگان [English]

  • Mitra Mirbakhsh 1
  • Mirza Mohamad Hasani 2
  • Javad Heravi 3
1 PhD Student of the Pre-Islamic Iranian History, Faculty of Humanities, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 PhD in History, Faculty of Humanities, Shahroud Branch, Islamic Azad University, Shahroud, Iran.
3 PhD in History, Faculty of Humanities, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

An overall study on the extended periods of Iranian history indicates that the subject of ancestry is one of the significant political and social concerns which was closely related to legitimacy. For more than four centuries, the Sassanids ruled over a large territory of Iran and established an empire that was concerned with matters of purity of blood and originality of lineage. This matter was imperative both regarding paternal and maternal lineages. In order to maintain the purity of blood and ancestry, they recommended incestuous marriages. It seems that in the Sassanid dynasty, kings adopted Iranian and Aneran wives, who are mentioned both in written sources and historical monuments related to the Sassanid era, such as the inscription of the Kaaba of Zoroaster. The dispute in this study is how this approach affects the status of women and their lineage in the Sassanid period. Hence, the goal of this research is to investigate the racial origin and lineage of Iranian women based on written and illustrated historical sources. The method of this research is analytical-descriptive and based on library data. The findings of this study show that during this period, the wives of Sassanid kings were selected more compared to the noble Parthian families, and it can be stated that in the Sassanid dynasty, at least at its commencement, the family title of these women, truly or as propaganda was used to legitimize the kingdom. In addition to these cases, examples of incestuous marriages are mentioned.
Research aims:
1. Examining the lineage of women in the Sassanid court based on written and illustrated historical sources.
2. Investigating the role of marriage in authority relations in the Sassanid period.
Research questions:
1. What effect did the issue of women's lineage have on political relations in the Sassanid period?
2. Can evidence of intermarriage be found in written and illustrated historical sources?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanids
  • court women
  • lineage
  • family
  • written sources and historical illustrations

مراجع

آذرنوش، مسعود. (1374). «نگاهی دیگر به شاهپور دوم، اردشیر دوم و شاهپور سوم پیشنهادی برای بازنویسی بخشی ازتاریخ ساسانیان»، باستان شناسی و تاریخ، س 10، ش1، 37-45.
آورزمانی، فریدون. (1393). هنر ساسانی. تهران: انتشارات پازینه.
ابن اثیر، علی بن محمد. (1383). تاریخ کامل. ترجمه سیدحسن روحانی، ج1، چ 3، تهران: اساطیر.       
ابن اسفندیار، بهاءالدین محمد بن حسن. (1320). تاریخ طبرستان. تصحیح اقبال آشتیانی، ج 1، تهران: کلاله خاور.
ابن بلخی. (1385). فارسنامه. تهران: اساطیر.
ابن خلدون. (1383). العبر: تاریخ ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، ترجمه عبدالمحمدآیتی، چ 3، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن قتیبه دینوری، ابو محمد عبدالله. (1418ه ق). عیون الاخبار. ج 4 ،بیروت: دارالکتب العلمیه.
اصفهانی، حمزه بن حسن. (1346). تاریخ پیامبران و شاهان (سنی الملوک الارض والانبیا). ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد. (1353). تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار، ج2، چ2، تهران: تابش.
بلعمی، ابوعلی محمد. (1337). ترجمه تاریخ طبری، ترجمه محمدجوادمشکور، تهران: کتابفروشی خیام.
بناکتی، محمدبن داود. (1348). تاریخ بناکتی. به کوشش جعفر شعار، تهران: انجمن آثارملی.
پورشریعتی، پروانه. (1397). زوال و فروپاشی ساسانیان. ترجمه خشایار بهاری، تهران: فروزان  روز.
تنسر. (1354). نامه تنسربه گشنسپ. تحقیق گردآورنده تعلیقات: مجتبی مینوی، محمداسماعیل رضوانی، تهران: خوارزمی.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک. (1368). تاریخ ثعالبی غرر الاخبار ملوک الفرس و سیرهم. ترجمه محمد فضائلی، تهران: نقره.
خواند میر. محمد. (1380). تاریخ حبیب السیر، ج1، چ4، تهران: خیام.
دیمز، اورلی. (1388). تندیس گری و شمایل نگاری در ایران پیش از اسلام، ترجمه علی اکبر وحدتی، تهران: ماهی.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود. (1395). اخبار الطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی، چ 10، تهران:  نی.
دریایی، تورج. (1392). «اردشیرچه زمانی بر استخر حکومت می­کرد؟». ناگفته­ های امپراتوری ساسانی، ترجمه آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، چ 2، تهران: کتاب پارسه.
سیمزویلیامز، نیکولاس. (1392). «ساسانیان در شرق». ساسانیان، ویراسته وستا سرخوش کرتیس و سارا استوارت، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: نشرمرکز.
سبئوس. (1396). تاریخ سبئوس. ترجمه محمود فاضلی بیرجندی، تهران: ققنوس.
شهبازی، علیرضاشاپور. (1389). تاریخ ساسانیان. تهران: مرکز نشردانشگاهی.
طبری، محمدبن جریر. (1352). تاریخ طبری «تاریخ الرسل والملوک». ترجمه ابوالقاسم پاینده ج 2، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه. تحقیق به کوشش سعید حمیدیان، چ 17، تهران: قطره.
فره وشی، بهرام. (1386). کارنامه اردشیر بابکان. تهران: دانشگاه تهران.
کریستن سن، آرتورامانوئل. (1385). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشیدیاسمی، چ 5، تهران: صدای معاصر.
کریستن سن، آرتورامانوئل. (1386). ترجمه ژاله آموزگار، «شاهزاده خانم و برگ مورد و شاهزاده خانم و نخود»، زبان فرهنگ اسطوره، تهران: معین.
لوکونین، ولادیمیرگریگوریویچ. (1393). تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت الله رضا، چ5، تهران: علمی وفرهنگی. 
مجمل التواریخ و القصص. (1318). تصحیح ملک الشعراء بهار. به همت محمدرمضانی، تهران: خاور.
مستوفی، حمدالله بن ابی بکر. (1362). تاریخ گزیده. تحقیق عبدالحسین نوائی، چ2،تهران:  امیرکبیر.
مسعودی. علی. (1374). مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج1، چ5، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
مسکویه رازی، ابوعلی. (1369). تجارب الامم. ترجمه ابوالقاسم امامی، ج1، تهران: سروش.
مشکور، محمدجواد. (1329). کارنامه اردشیربابکان. تهران: دانش.
میرسعیدی، نادر. (1379). «افسانه های تاریخی درتاریخ ساسانیان». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
نتصر، اسنون. (1351). «شاهان ساسانی در تلمود شاپور اول، شاپور دوم و یزدگرد اول». دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س 19، ش 8، 9-24.
نصراله زاده، سیروس. (1384). نام تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمز دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پژوهشکده زبان و گویش.
نولدکه، تئودور. (1358). تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترجمه عباس زریاب خویی، تهران: انجمن آثارملی.
هاشمی نژاد، قاسم. (1385). کارنامه اردشیر بابکان. چ3، تهران: نشرمرکز.
هدایت، صادق. (2537). زند و هومن یسن و کارنامه اردشیرپاپگان، تهران: انتشارات جاویدان.
هنینگ، و.ب. (1384). «یادداشتهایی درباره سنگ نوشته بزرگ شاپوریکم». ایران شناخت یادنامه استاد ا. و. ویلیامز جکسن، گزارش جلیل دوستخواه، تهران: نشرآگه.
یاقوت حموی، شهاب الدین ابوعبدالله. (1383). معجم البلدان. ترجمه علینقی وزیری، تهران: میراث فرهنگی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار