بررسی مسیر تکاملی گنبد در معماری ایرانی-اسلامی از منظر گونه شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه باستانشناسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر،ابهر ایران

2 گروه باستانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر،ابهر،ایران

3 استادیار گروه باستان شناسی،واحد ابهر،دانشگاه آزاد اسلامی،ابهر، ایران.

10.22034/ias.2020.241716.1311

چکیده

معماری مساجد در هنر اسلامی جایگاه ویژه­ای دارد. معمار اسلامی که به دنبال معنی دادن به حیات و توجیه زندگی هدف دار خود است، در بیان و تجسم توحید، هندسه را که با قیود اعتقادی خود سازگار است، برگزیده و به مدد آن نقش­های زیبایی را خلق می­کند. هرگونه طراحی معماری در اصل کاری در زمینه هندسه است؛ هر دو با خواص خطوط، سطوح و اشکال در فضا سر و کار دارند. معماری اسلامی به شیوه­های گوناگون در سنت­های مختلف معماری به­کار رفته است. تحول و روند ساخت گنبد در بناهای ایرانی از پیش از اسلام آغاز شده است. در این پژوهش سعی  بر آن است که با تمرکز بر روی سیر تکاملی گنبد در طول ادوار مختلف به این سؤال پاسخ دهیم که که آیا گنبدها در دوران اسلامی تغییرات بسیاری با دوران‌های قبل از خود داشته­اند؟ و آیا فرم خارجی و داخلی گنبدها در تمام دوران اسلامی ثابت بوده یا تحولاتی داشته است؟ این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده­ها منابع کتابخانه­ای و ترسیم نمودار و آنالیز اطلاعات انجام شده است. انتایج این پژوهش حاکی از افزایش نسبت خیز خارجی گنبد مساجد تا دوران مظفری- تیموری و کاهش این نسبت در دوران صفویه است. شایان ذکر است که سیر تاریخی تغییر فرم گنبدهای مساجد ایران، از گنبد "خاگی" به گنبد"نار" و از گنبد نار به گنبد "شبدری"تبعیت کرده است.
اهداف پژوهش:

تبیین تحول انواع گنبدسازی در مساجد دوران اسلامی.
بررسی انواع گنبد در دوران اسلامی.

سؤالات پژوهش:

روند تحول گنبدسازی در مساجد دوران اسلامی چگونه بوده است؟
آیا نسبت خیز خارجی و داخلی انواع گنبد در تمام دوران اسلامی ثابت بوده است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of the Evolutionary Path of the Dome in Iranian-Islamic Architecture Frome a Typological Perspective

نویسندگان [English]

  • Tayebeh Hatami nasari 1
  • araz najafi 2
  • Zarin Fakhar 3
1 Department of Archeaology asistent profesoor of Archeology.Islamic Azad University Abhar Iran.
2 Department of Archeaology asistent profesoor of Archeology.Islamic Azad University Abhar Iran.
3 Department of Archeology. .Assistant Professor.Islamic Azad University'Abhar iran.
چکیده [English]

The architecture of mosques has a special place in Islamic art.
In this research, We try to focus on evolution of the dom over different eras,let us answer this question Have the domes changed a lot in the Islamic era Compared to their predecessor,s?
Has the internal and extend Rise of dome,s been constant throughat the Islamic period Or hare there been ups and down,s daring this periods?
Research has been done by descriptive – analytical method and drawing diagrams and analyzing information and library Studies. Among result,s of this study is increase in the Exteral rise ratio of the dome of mosque,s in the Mozaffari – Teimori priod and the de crease in this ratio is in the Safavi era.
It is worth mentioning that the historical Course of transformation of the dome,s of Iranian mosgue,s has been from Khahi dome to Nar dome and from Nar dome to Shabdari dome

کلیدواژه‌ها [English]

  • typology
  • dome
  • Geometry
  • Iranian- Islamic

مراجع

پوپ، آرتور آپهام. (1373). معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران: نشر فرهنگان.
پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس. (1381). سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، تهران: نشر سیروس.
پیرنیا، محمد کریم. (1380). سبک­شناسی معماری ایران، تهران: نشر سروش دانش.
پیرنیا، کریم. (1351). "ارمغان‌های ایران به جهان معماری" ، مجله‌ی هنر و مردم، صص137-136.
پیرنیا، محمدکریم. (1370)."گنبد در معماری ایران"، گردآوری زهره بزرگ مهری، مجله اثر، شماره 20.
حیدری، رضا. (1393). "بررسی تاریخچه و سیر تکاملی گنبد در معماری ایران"، کنفرانس معماری و منظر شهری پایدار، موسسه بین­المللی مطالعات معماری و شهرسازی مهراز شهر، مشهد، صص9-1.
خوارزمی، مهسا؛ فهیمی، رضا. (1389). "هندسه کاربردی در تزئینات آثار معماری قبل از اسلام"، نشریه کتاب ماه علوم و فنون، شماره ویژه نامه معماری اسلامی، ص13-8.
رضایی، عبدالعظی.  (1378). گنجینه تاریخ ایران، ج 12، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
زمرشیدی، حسین. (1389). گنبد و عناصر طاقی ایران، تهران: نشر زمان.
شوازی،آگوست. (1381). تاریخ معماری، ترجمه لطیف الله ابوالقاسمی، تهران: انتشارات دانشگاه.
صادق­زاده، رضوان. (1395)."کارکرد هندسه و تعادل در شکل­گیری آثار خلیل مصور". مطالعات هنر اسلامی، شماره 25، ص21.
گدار، آندره. (1377).  هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
مشتاق، خلیل. (1387). هنر و معماری ایران در دوره باستان و دوره اسلامی، تهران: نشر آزا اندیشان.
معماریان، غلامحسین. (1367). نیارش سازه‌های طاقی در معماری ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
معماریان، غلامحسین؛ صفایی پور، هادی. (1391). معماری ایرانی نیارش، تهران: انتشارات مؤسسه آموزش عالی.
مهدوی­نژاد، محمدجواد؛ مرتضی، علی­آبادی و قاسمی، احسان. (1392). "سیر تحول خیز در گنبد‌های ایرانی از باستان تا قاجار"، نخستین همایش فناوری و سازه‌های سنتی با محور گنبدها، موسسه‌ی آموزش عالی علوم و فنون تهران، صص 12-1.
منتظر، بهناز؛ سلطان­زاده، حسین. (1397). "بازتاب نقش پنج ضلعی منتظم در نقوش هندسی معماری اسلامی ایران "، فصل­نامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 30 ، ص20.
نژاد ابراهیمی، احد؛ عزیزپور شوبی، عارف. (1398)، "شناسایی گنبد‌های گره دار در مساجد ایرانی"، فصلنامه علمی  تخصصی معماری سبز، شماره 2. (پیاپی 15)، صص 52-45.
ویلبر، دونالدن.  (1365) .معماری اسلامی دوره ایلخانان، ترجمه عبدالله فریار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هوف، دیتریش. (1379). گنبدها در معماری اسلامی، ترجمه کرام­ الله افسر و محمدیوسف کیانی، در کتاب معماری ایران دوره اسلامی به کوشش محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
هینز، والتر.  (1371). دنیای گمشده ایلام، ترجمه فیروز فیروزنیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
Akkach ,s. (2005). Cosmology and Architecture in Premodern Islam, Stste University of New York Press, New York.
Eves, H. (1999). An Interoduction to the Histori of Mathematics, Sixth edition, Brooks Cole, NewYork.
Fichbein, E .(1987). Intuition in Science and Mathematics An Educational approach Dordrecht,Kluwer.
Henry, R. (2007). pattern, Cognition and Contemlation : Exploring the Geometric, Art of Iran, Public Lecture at the Middle East Association on 27 April.Published in ehe jornal of  the Iran Society.
Rasental, F. (1970). Eilhard W iedeman, Aufsatze Zur Arabischen Wissenschaft Geschichte, Vol.I, NewYork,G.Qlms.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار