چگونگی تأثیر پذیری تزیینات معماری اسلامی ایران از مفاهیم تشبیه و تنزیه در قرون سوم و چهارم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری ، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

2 استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران

3 استادیار گروه معماری ، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

10.22034/ias.2020.239691.1299

چکیده

باورها و اعتقادات عامل اساسی در صورت بخشی به معماری به شمار می‌رود. تشبیه و تنزیه یکی از پیچیده‌ترین آموزه‌های کلامی است که از دیرباز متفکران اسلامی را به خود مشغول کرده است. تزیینات معماری از سویی ذهن بیننده را به زیبایی صوری و ظاهری نقش‌ها و نگارها، فرامی‌خواند و از سویی دیگر دیدگاه بیننده را به قلمرو و راز و رمزهای فرهنگی و دینی پوشیده در مفاهیم نقش‌ها می‌گشودند. روش تحقیق در این پژوهش کیفی است و کوشش می‌شود که با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی – تطبیقی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای از جمله جمع‌آوری و جمع‌بندی اسناد و اطلاعات در مرحله توصیفی و در قسمت تحلیل با استفاده از شیوه‌های مطالعه تحلیلی و تطبیقی داده‌ها به حصول نتیجه برسد. یافته­های پژوهش حاکی از این است معماری اسلامی ایران در ادوار تاریخی گوناگون، به تشبیه و تنزیه نزدیک شده یا از آن فاصله گرفته است. معماران با استفاده از عناصر انتزاعی و ایجاد بافت‌های گوناگون هندسی و نقوش اسلیمی و به کمک رنگ و ایجاد ابداع و تنوع در ساختار کلی ضمن برخورداری از زیبایی‌های مادی، فضایی رها از زمان و مکان ابدی خلق کرده‌اند.
اهداف پژوهش:
1.بررسی نمود صفت تشبیه به‌صورت این‌جهانی موضوع و نمود صفت تنزیه به‌صورت آن جهانی (مینوی).
2.بررسی تنزیه و تشبیه در بناهای قرن سوم تا ششم هجری.
سؤالات پژوهش:
1.تشبیه و تنزیه چگونه در تزیینات معماری نمود پیدا می‌کنند؟
2.تزئینات معماری بناهای قرن سوم تا ششم هجری اسلامی به چه میزان تحت تأثیر تشبیه و تنزیه قرار گرفته‌اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

How Iranian Islamic architectural ornaments are influenced by the concepts of simile and purification in the third and fourth centuries

نویسندگان [English]

  • Ziaoddin Nomani 1
  • Asadollah Shafizadeh 2
  • Mohammad Reza Pakdel Fard 3
1 PhD Student in Architecture, Ahar Branch, Islamic Azad University, Ahar, Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Ahar Branch, Islamic Azad University, Ahar, Iran
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Beliefs are a key factor in building architecture. Comparison and purification is one of the most complex theological teachings that has long preoccupied Islamic thinkers. Architectural decorations, on the one hand, summon the viewer's mind to the formal and visual beauty of the roles and paintings, and on the other hand, open the viewer's view to the realm of cultural and religious secrets and mysteries hidden in the concepts of roles. In various historical periods, Iranian Islamic architecture has approached or distanced itself from simile and purification. In the metaphorical work of art, one can get the synonym of this world, the subject and the artistic form, and purification is used for works that deal with the miniature forms of beings more than the forms of this world and the material beings. Also, architects can create a space free from eternal time and space by using abstract elements and creating various geometric textures and Islamic motifs with the help of color and creating innovation and diversity in the overall structure while enjoying material beauties. The results of this study prove that Iranian Muslim architects, while taking into account the considerations of the religion of Islam regarding the aversion to the embodiment of living beings, have taken measures to convey the meanings of simile and purification through decorations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Similes
  • purifications
  • ornaments
  • abstracts
  • Islamic motifs
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1393). اسماء و صفات حق، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
احمدی، غلامعلی؛ شمشیری، محمدرضا و رحمانی، جهان‌بخش. (1398). " فاعلیت خدا در نظام هستی از نگاه علامه طباطبایی و انعکاس آن در کتیبه‌های بناهای اسلامی"، نشریه علمی – پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 36، صص 317-297.
الیاده، میرچا. (1393). نمادپردازی، امری قدسی و هنرها، ترجمه: مانی صالحی علامه، تهران: انتشارات نیلوفر.
انصاری، مجتبی. (1381). "تزیین در معماری و هنر ایران (دوره اسلامی با تا کید بر مساجد)"، مدرس هنر، شماره 1، صص 74-59.
افشار، حمید. (1397). "ساختارهای اجتماعی، مهم‌ترین عامل شکل‌گیری برج‌های خرقان"، پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره 18 ، صص 156- 141.
بهرامی­نژاد، فاطمه؛ کابلی، محمدهادی. (1398). "مهندسی فرهنگی در شکل‌گیری معماری اسلامی"، نشریه علمی – پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 36 ، صص 46-27.
بروخ، اریک. (1394). نقوش هندسی در معماری اسلامی، ترجمه: مژگان هاتفی، تهران: یزدا.
بزرگمهری، زهره؛ خدادادی ، آناهیتا. (1392). سیر تحول معماری ایران از آغاز دوران اسلامی تا پیش از حمله مغول، تهران: انتشارات سروش دانش.
بلخاری قهی، حسن. (1392). فلسفه هنر اسلامی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
پازوکی، شهرام. (1396). حکمت هنر و زیبائی در اسلام، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
پوپ، آرتر؛ فیلیس، اکرمن. (1387). سیری در هنر ایران جلد هفتم و هشتم، ترجمه نجف دریابندی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 
پورعبدالله، حبیب‌الله. (1392). حکمت‌های پنهان در معماری ایران، تهران: کلهر.
حمزه­نژاد، مهدی؛ رهروی پوده، ساناز. (1395). "گونه‌شناسی مفهومی در پرستشگاه‌های یهودیان، مسیحیان و مسلمانان در دورة صفویه اصفهان (بر اساس ویژگی‌های قدسی تنزیه، تشبیه، جمال و جلال) ". فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 11 ، صص 38-17.
حاتم، غلامعلی. (1390). معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقیان. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
رهنورد، زهرا. (1387). "مقدمه‌ای بر حکمت معماری اسلامی"، هنرهای زیبا، شماره  4 و 5 ، صص 32-22.
سعادت­جو، پریا؛ حمزه­نژاد، مهدی و نقره‌کار، عبدالحمید. (1392). "تحلیلی بر سیر تحول مفاهیم و الگوی مساجد در دوره‌های چهارگانه معماری ایران"، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 13، صص 30- 15.
صالحی کاخکی، احمد؛ عزیزپور، شادابه. (1391). "تأملی در کتیبه‌ها و نقوش مسجد جامع زواره"، نامة باستان‌شناسی، شماره 2 ، صص 120-97.
طاهری، جعفر؛ نورتقانی، عبدالمجید. (1398). "قابوس‌نامة معماری ایران؛ بازخوانی مفاهیم و کارکردهای گنبد قابوس"، مطالعات معماری ایران، شماره 15، صص 45-27.
کفشچان مقدم، اصغر؛ منصوری، امیر و شمسی زاده ملکی، روح‌الله. (1392). "بررسی تزیینات معماری سنتی ایران از منظر دیوارنگاری"، نشریه هنرهای زیبا – هنرهای تجسمی، شماره 3، صص 64-57.
لطیفی، محمد؛ دانشجو، خسرو. (1395). "آفرینش اثر معماری در نگاه به خلقت جهان آفرینش از دیدگاه قرآن"، فصلنامه علمی – پژوهشی نقش‌جهان، شماره 2-6 ، صص 15-5
مجیدی، مهسا؛ صابری مقدم، منصور و حبیب، فرح. (1399). "ارزش‌ها و گرایش‌های فلسفة اسلامی بر معماری مسکونی صفوی (مطالعه موردی خانه‌های جلفای نو صفوی)"، نشریه علمی – پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 37 ، صص 18-1.
مهدوی­نژاد، محمدجواد. (1383). "حکمت معماری اسلامی، جست‌وجو در ژرف‌ساخت‌های معنوی معماری اسلامی ایران "، هنرهای زیبا، ، شماره 19، صص 47-37.
مددپور، محمد. (1374). تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
مکی­نژاد، مهدی. (1397). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزئینات معماری، تهران: انتشارات سمت.
نجیب اوغلو، گل رو. (1396). هندسه و تزیین در معماری اسلامی (طومار توپقاپی)، ترجمه: مهرداد قیومی بید هندی، تهران: روزنه.
نقره‌کار، عبدالحمید. (1393). برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و ماری، تهران: انتشارات فکر نو.
وزیری، علینقی. (1387). تاریخ عمومی هنرهای مصور (جلد دوم) قرون‌وسطی و دوران اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هیلنبراند، دونالد. ن. «معماری». (1374). هنرهای ایران، زیرنظر ر. دبلیو. فریه، ترجمه: پرویز مرزبان، تهران: نشر فرزان روز.
هیل، درک؛ گرابر، اولگ. (1375). معماری و تزیینات اسلامی. ترجمه: مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 
هیل، درک؛ گرابر، اولگ. (1375). معماری و تزیینات اسلامی، ترجمه: مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.  
یاسینی، سیده راضیه. (1395). "سیر تطور شمایل نگاری اسلامی ایران از تنزیه تا تشبیه "، فصلنامه علمی – پژوهشی نگره، شماره 38 ، صص 21-5.