موانع معرفتی و حکیمانه کمال در حدیقه الحقیقه سنایی و انعکاس آن در هنر وحیانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

3 دکتری تخصصی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی گلستان، گرگان، ایران.

10.22034/ias.2020.223918.1214

چکیده

سنائی (545-463ه.ق) اولین شاعری است که تصوف و زهد و عرفان را به صورت جدی وارد شعر فارسی کرد و این مسئله نشان می ­دهد که مسائل عرفانی در تکوین جهان­بینی وی نقش مؤثری داشته است. بازتاب جهان­بینی عرفانی سنائی در قالب مباحث توحیدی، ستایش انبیا و اولیاء حق، بیان نکات برجسته زندگی اصحاب و انصار پیامبر(ص) و مشایع بزرگ مبارزه با نفس و مهار نمودن حرص و اعراض از دنیا و ترک خودپرستی، تشویف به سیر و سلوک، تحصیل ایمان، عشق و ... در حدیقه الحقیقه اثر مهم وی نمایان است. پیام و هدف سنائی در این اثر بر محور توحید زهد و عشق استوار است که در پناه شریعت و از طریق درون بینی و ترک ظواهر قابل حصول است. مسئله­ای که اینجا می­ توان مطرح کرد موانع معرفتی در حدیقه ­الحقیقه سنایی و ماهیت انعکاس آن در هنر وحیانی است. یافته های پژوهش نشان داد که نوع انسان­ شناختی عرفای اسلامی به ویژه سنایی بر چگونگی اندیشه انسان­ شناسی او به شدت تأثیرگذار بوده است، بنابراین بررسی مبانی انسان­نگری و انسان­شناسی سنایی کمک شایانی در شناخت انسان آرمانی دارد. انسان آرمانی سنایی که در چارچوب کلام الله و سنت پیامبر اعظم معرفی می­ گردد، فردی است که حداقل در یکی از زمینه ­های عرفانی، دینی و اخلاقی به مرحله رشد و تعالی دست پیدا کند و به ویژگی­ها و مؤلفه­ های اساسی و مؤثر آن­ ها آراسته شود. این مسئله در هنر وحیانی به شکل کاربرد آیات قرآنی منعکس شده است.

اهداف پژوهش:
1. واکاوی موانع معرفت و کمال در حدیقه­ الحقیقه سنایی.
2. بررسی بازتاب موانع معرفت و کمال در هنر وحیانی.

سؤالات پژوهش:
1. سنایی در حدیقه الحقیقه خود چه مسائلی را به عنوان موانع معرفت و کمال مطرح کرده است؟
2. موانع معرفت و کمال برای انسان چه بازتابی در هنر وحیانی داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Epistemological and Prudent Obstacles of Perfection in the Hadiqah al-Haqiqah by Sanai and its Reflection in the Art of Revelation

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Khaledian 1
  • Mohammad Ahmadi Livani 2
  • Gholamali Zare 3
  • Hassan Ali Abbaspour Esfeden 1
1 PhD, Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran.
2 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran.
3 PhD, Associate Professor, Golestan University of Medical Sciences, Gorgan, Iran.
چکیده [English]

Sanai is the first poet to entirely introduce Sufism, asceticism and mysticism into Persian poetry hence mystical issues have played an effective role in the development of his worldview. The reflection of Sanai’s mystical worldview in the form of monotheistic discussions and elements such as praise of the prophets and pious men, expressing the highlights of the life of the companions of the Holy Prophet (PBUH) and the great commonalities of fighting the soul, curbing greed, abandoning the world, rejecting selfishness, promoting decent behavior, endorsing faith and love and many more features are present in the Hadiqah al-Haqiqah, one of his most significant achievements. The message and purpose of Sanai in this work is based on the monotheism of asceticism and love which can be achieved under the protection of Sharia and through introspection and abandonment of appearances. The issue that can be raised here is the epistemological barriers in the Sana'i Hadith and the nature of its reflection in the art of revelation. Findings showed that the anthropological type of Islamic mystics, especially Sanai, has greatly influenced his anthropological thought, so the study of the foundations of Sanai anthropology and humanism is of great help in understanding the ideal man. The ideal human being, who is introduced in the framework of the word of God and the tradition of the Holy Prophet, is a person who achieves a stage of growth and excellence in at least one of the mystical, religious and moral fields and acquires basic characteristics and components and is effectively adorned by such features; moreover, the mentioned subject is reflected in the art of revelation in the form of the application of Quranic verses.

Research aims:
1. Analyzing the obstacles of knowledge and perfection in the Hadith of Sanai.
2. Examining the reflection of the hindrances of knowledge and perfection in the art of revelation.

Research questions:
1. In his Hadith al-Haqiqah, what issues has Sana'i raised as obstacles to knowledge and perfection?
2. What is the reflection of the problems of knowledge and perfection for human beings in the art of revelation?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perfection
  • Ideal Human Being
  • Sanai
  • Hadiqah Al-Haqiqah
  • Revelatory Art
آشتیانی، سید جلال­ الدین. ( 1370). شرح مقدمه قیصرى بر فصوص الحکم. تهران: امیرکبیر.
ابراهیمی، احمدرضا. (1395). «طرح یک مناقشه؛ بازخوانی وجه هنری فتوت نامه­ ها از منظر اندیشه سنت­گرا». کیمیای هنر، شماره20، 103-116.
ابوالحسنی نیارکی، فرشته و قربانی، هاشم. (1390). تحلیلی جامع از مفهوم سعادت نزد طوسی و رابطه آن با کمال و لذت، دوره 7، شماره 20، 19-44.
اکبرزاده، محسن؛ پیراوی ونک، مرضیه و مظفر، فرهنگ. (1398). «نقد معماری مسجد نصیرالملک شیراز براساس نصوص دینی». باغ نظر، شماره78، 70-55.
بورکهارت، تیتوس. (1369). هنر مقدس. اصول و روشها. ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
تسنیمی، علی. (1389). خاقانی و ساختار دیوان انوری و مقایسه مضمونی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
براتی، محمود؛ همتیان، محبوبه. (1389). «کاربردهای پرسش در حدیقه سنایی» فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، ش21، 91-65.
جارئی، عبدالرضا؛ بهروزی پور، حسین و بردباری، فرهاد. (1399). «بررسی نتایج و پیامدهای قداست هنر خوشنویسی در بین هنرهای اسلامی با تکیه بر دیدگاه سنت گرایان». مطالعات تاریخی جهان اسلام. شماره16، 130-99.
جعفری، محمدتقی. (1385). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، چاپ چهارم. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه.
جهان آرا، فضل­ الله؛ سید صادقی، سید محمود و کبوتری، جواد. (1398). «تفسیر و تحلیل گیاهان نمادین و اساطیری در حدیقه الحقیقه و شریعه الطریق سنایی غزنوی». فصلنامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی،دهخدا، شمار41، 190-163.
حائری، سید مهدی؛ شُبّر، عبدالله. (1373). بنیادهای اخلاق اسلامی. چاپ سوم. مترجمین حسین به جو و علی مشتاق عسگری، تهران: صدر.
خالدیان، محمد علی. (1384). بررسی موانع معرفتی در مثنوی با نگاهی به اندیشه و جهان بینی مولوی. چاپ دوم. تهران: ناشر مختومقلی فراغی.
خدایاری، ناصر و مرادی، صادق. (1379).  نگرشی بر اخلاق از دیدگاه قرآن. تهران: سالار.
رهنورد، زهرا. (1384). حکمت هنر اسلامی. تهران: سمت.
زکریا، یحیی بن عدی بن حمید. (1371). تهذیب الاخلاق. با مقدمه و تصحیح و ترجمه و تعلیق محمد دامادی. چاپ چهارم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ژکس. (1362). فلسفه اخلاق. ترجمه ابوالقاسم پورحسینى. چ دوم، تهران: امیرکبیر.
سجادی، جعفر. (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.
سجادی، جعفر. (1373). فرهنگ معارف اسلامی. چاپ  سوم. تهران: انتشارات کومش.
سنایی، ابوالمجدودبن آدم. (1374). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران: سخن.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1364). اخلاق ناصری، تهران: جاویدان.
عبادی، قطب ­الدین اردشیر. (1367). صوفی­نامه: التصفیه فی احوال المتصوفه. تصحیح و مقدمه دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
غزالی، امام محمد. (1387). کیمیای سعادت. تصحیح احمد آرام، تهران: آگاه.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد. (1368). احیاءالعلوم الدین. ج 3 و 4، ترجمه مویدالدین محمد خوارزمی، کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
فرخ نیا، مهین دخت و ایران منش، حمیده. (1396). «ابهام هنری در غزلیات سنایی». کنفرانس ملی رویکردهای  نوین علوم انسانی.
فرخ نیا، مهین دخت. (1389). «ساختار داستانی حکایت ها در حدیقه سنایی»، کاوش نامه، شماره21، 60-39.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1385). احادیث و قصص مثنوی. ترجمه کامل و تنظیم مجدد حسن داوودی، چاپ سوم، تهران : امیرکبیر.
فلاح میبدی، مرتضی. (1385). بهره مندی شاعران از شاعران. تهران: انتشارت قطره.
فیض کاشانی، ملامحسن. (1381). دیوان فیض کاشانی. تصحیح مصطفی فیض کاشانی، قم: اسوه.
کاشفی، حسین بن علی. (1356). رشحاتن عین الحیات فی مناقب مشایخ الطریقه النقشبندیه: تصحیح علی اصغر معینیان، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
کلینی رازی، محمدبن یعقوب. (1380). اصول کافی، شش جلد، ترجمه و شرح محمدباقر کمره­ای، تهران: اسوه.
گردان، غلامرضا. (1370). تعالیم اخلاقی در مثنوی. پایان نامه کارشناسی ارشد، شیراز: دانشگاه شیراز.
مطیع، مهدی؛ منصوریان، مریم و سعدوندی، مهدی. (1392). «بازنمود مفاهیم و ساختار ادبی قرآن در معماری اسلامی». مطالعات تطبیقی هنر، شماره6، 28-13.
ملّاصدرا، محمد. (1385). اسرارالآیات، تهران: حکمت.
موسوی لر، اشرف ­السادات، یاقوتی. سپیده. (1393). «زیبایی شناسی کلام وحیانی قران کریم». جلوه هنر، شماره12.
مهدی نژاد، جمال­الدین؛ طاهر طلوع دل، محمدصادق؛ عظمتی، حمیدرضا و صادقی حبیب آباد علی. (1395). «جستاری بر ویژگی­ های معماری ایرانی- اسلامی و  هنرهای قدسی مبتنی بر تعالی معماری». پژوهش­ های هستی شناسی. شماره10، 50-31.
نراقی، احمد. (1380). معراج السعاده، تهران: چاپ افست اسلامیه.
نصر، سیدحسین. (1370). «جاودانگی و هنر»(مجموعه مقالات)، ترجمه سید محمد آوینی، تهران: انتشارات برگ.
نصر، سیدحسین. (1380). معرفت و امر قدسی. ترجمه فرزاد حاجی میرزایی، تهران: نشر و پژوهش فروزان روز.
هجویری، علی بن عثمان. (1383). کشف المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: انتشارات سروش.
یعقوب زاده، آزاده و آهنی، لاله. (1395). «هنر خوشنویسی و تربیت اسلامی». فصلنامه تربیت اسلامی، شماره 23، 17-1.