مطالعه تطبیقی نقوش سفالینه های نیشابور و اندلس (اسپانیا)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی، استادیار گروه گرافیک، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 کارشناسی ارشد پژوهش هنر، واحد رامسر، دانشگاه آزاد اسلامی ، رامسر، ایران.

10.22034/ias.2020.223880.1213

چکیده

نیشابور در سده­ های نخستین اسلامی از مهم­ترین مراکز سفالگری خراسان بود. در تحقیقات انجام‌شدۀ پیشین، از تلاش هنرمندان خراسان برای حفظ میراث دوران گذشته و تأثیرگذاری بر مناطق اسلامی یاد شده است. از طرفی نیشابور به دلیل قرار گرفتن در شاهراه تجاری دارای قرن‌ها­ ارتباط فرهنگی با اسپانیا بوده است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا نقوش سفالینه‌های نیشابور به هنر اسپانیا در دورۀ اسلامی انتقال یافته است؟ روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی و تحلیلی است. روش گردآوری مطالب کتابخانه ای، از طریق فیش ­برداری و تصویرخوانی است. روش تجزیه و تحلیل داده ­ها کیفی است. با توجه به اینکه آثار سفالین نیشابور از مهم­ترین آثار دوران خود است و تأثیرات این هنر بر شکل­ گیری آثار سفالین اسپانیا کمتر مورد توجه قرار گرفته است، تحقیق­ هایی از این نوع ضروری است. برای نیل به این هدف شباهت­ ها و تفاوت­ های نقوش سفالینه ­های نیشابور با آثار سفالین اندلس (اسپانیا) بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می ­دهد، نقوش و سبک تصویرگری سفالینه ­های نیشابور به آثار هنری اسپانیا در دورۀ اسلامی تأثیرگذار بوده است، این تأثیرات در نقوش حیوانی، پرندگان، پیکره ­ها، ترکیب­­­بندی­ ها و... قابل مشاهده است.

اهداف پژوهش
1. مطالعه زمینه ­های مؤثر در انتقال سبک هنری نیشابور به اسپانیا.
2. تحلیل شباهت­ ها و تفاوت­ های نقوش سفالینه های نیشابور و اسپانیا.


سؤالات پژوهش
1. نقوش سفالینه­ های نیشابور به هنر اندلس(اسپانیا) در دوره اسلامی چگونه انتقال یافته است؟
2. شباهت ها و تفاوت­ های نقوش سفالینه­ های نیشابور با آثار سفالین اندلس (اسپانیا) چیست؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Neishabur and Andalucía Pottery Designs (Spain)

نویسندگان [English]

  • Hossein Abeddoust 1
  • Farzad Baghaei 2
1 P. H. D., Assistant Professor, Department of Graphics, Faculty of Art and Architecture, Gilan University, Rasht, Iran.
2 Master of Art Research, Ramsar Branch, Islamic Azad University, Ramsar, Iran.
چکیده [English]

Neishabur was one of the most important pottery centers of Khorasan in the early Islamic centuries. In previous researches, the efforts of Khorasan artists to preserve the heritage of the past and to influence the Islamic regions have been mentioned. On the other hand, Neishabur has been culturally connected with Spain for centuries due to its location on the commercial highway. The main question of the research is whether the motifs of Neishabur pottery were transferred to the art of Spain during the Islamic period. The research method of the present study is descriptive and analytical. The method of collecting library materials is through scanning and image reading; moreover, the method of data analysis is qualitative. Considering that Neishabur's terracotta works are one of the most important artifacts of the age and have influenced the formation of Spanish pottery art, research in this topic seems necessary. To achieve this goal, the similarities and differences between Neishabur and Andalusian (Spain) terracotta patterns have been investigated. The findings of the research show that the motifs and style of depiction of Neishabur pottery have influenced the works of art of Spain in the Islamic period, these influences can be seen in animal motifs, birds, figures and compositions.

Research aims:
1. Studying the effective fields in the transfer of Neishabur's artistic style to Spain.
2. Analysis of the similarities and differences of Neishabur and Spain pottery designs.

Research questions:
1. How were the patterns of Neishabur pottery transferred to the art of Andalusia (Spain) during the Islamic period?
2. What are the similarities and differences between Neishabur terracotta patterns and Andalusian terracotta works (Spain)?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neishabur
  • Terracotta
  • Andalusia
  • Patterns
آزادبخت، مجید و طواووسی، محمود. (1391). «استمرار نقش­مایه ­های ظروف سیمین دوره ساسانی بر نقوش سفالینه­ های دوره سامانی»، نگره، 7(22)، صص. 72-57.
آلن، جیمز ویلسون. (1383). سفالگری اسلامی، مهناز شایسته ­فر. چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
آقابیگی، پیمان؛ کاظمی، داریوش و شایگان، مریم. (1399). "بررسی نماد گاو یکتا آفریده و ماهیت سیاوش در شاهنامه و انعکاس آن در سنگ  برجسته­ های تخت جمشید"، مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 37، دوره 16، صص. 34-12.
اسماعیل­ پور، اکبر. (1384). "پیشینه آشنایی و تأثیرات متقابل ایران و اسپانیا"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شماره 24، صص. 68-43.
بامبرو، فیلیپ. (1394). گنجینه اسلام، مسعود گلزاری و مهردخت وزیرپور کشمیری. چاپ اول. تهران: نشر کتابدار.
براتی، زینب؛ جاوری، محسن. (1397). «سفالینه ­های نیشابور و سامرا در قرون سوم و چهارم هجری»، هنرهای صناعی ایران، شماره1، صص. 67-56.
پوپ، آرتور اپهام؛  اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران. جلد دوم. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حسینی، سید هاشم و شیرخانی، سمانه. (1395). "درآمدی بر گونه ­شناسی نقوش انسانی سفال های زرین فام سده های میانه  اسلامی ری و کاشان"،مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 25، صص. 192-177.
خزائی، محمد. (1385). "نقش سنت های هنری ساسانی در شکل­گیری هنر اسلامی در سده ­های سوم تا پنجم هجری". مجله کتاب ماه هنر. 99 و 100، صص. 49-36.
خیر اندیش، عبدالرسول. (1383)." ایران و تمدن ایرانی". مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شماره 84، صص. 19-14.
چنگیز، سحر؛ رضالو، رضا. (1391). «ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سوم و چهارم)»، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی،  شماره 47، صص. 44-33.
دوستی، محمد حسن؛ حیدری نوری، رضا و فرخزاد، ملک محمد. (1398)."شادمانی در غزلیات سعدی و انعکاس آن در نگارگری ایرانی"، مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 36، صص. 46-63.
زکریایی، ایمان. (1395). «بررسی و نشانه­ شناسی نقوش فیگوراتیو دو سفالینه نیشابور قرون چهارم و پنجم هجری»، نهمین کنگره پیشگامان پیشرفت.
سید احمدی زاویه، سید سعید و گلستان، مهران. (1397). "عصر سلجوقی بستر بازتولید نظام و ساختار ساسانی".  مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 31، صص. 113-81.
شایسته فر، مهناز. (1388). " ایران در اسپانیا"، مجله کتاب ماه هنر، شماره 127، صص. 87-78
شایسته فر، مهناز. (1387). " نگاهی بر هنر نساجی ایران"، مجله کتاب ماه هنر، صص. 103 -97.
عزیزی یوسفکند، علیرضا و براری، میثم. (1398)." بازشناسی تطبیقی فرمی و محتوایی استحاله کهن الگویی سه گانه با تأکید بر نقش­مایه درخت در فرش ایرانی"، مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 36، صص. 83-100.
عسکری الموتی، حجت ­اله. (1395). «بازخوانی محتوای نقوش سفال نیشابور در قرن چهارم هجری با محوریت باورهای مذهبی و پیش­گویی­های نجومی»، خراسان بزرگ، شماره25، صص. 27-15.
معصومی، غلامرضا. (1349). "نقش بز کوهی بر روی سفال­ های پیش از تاریخ ایران"، مجله بررسی­های تاریخی، شماره، صص. 292-255
مونسی سرخه، مریم و حسین زاده،  قشلاق. (1396). "عوامل فرهنگی مؤثر بر دگرگونی  نقش­مایه­ های انسانی در پارچه ­های دوره ­های صفوی و اول قاجار"، مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 28 ، صص. 41-21.
نیکویی، مژگان؛ قوجه زاده، علیرضا؛ خدادادی مهابادی، معصومه و کاکاوندقلعه نوعی، فاطمه. (1398). "تطبیق مفهومی نماد ماهی در اساطیر، قرآن و مثنوی معنوی و کاربرد آن در آثار هنری"، مجله علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 36، صص. 259-278.
Brooklyn Museum. (2017). Bowl. Availabe from: https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/124903 (Accessed, August‎, ‎, July 4, 2017)
Cera Wiki. (2017). Socarrat. Availabe from:  http://ceramica.wikia.com/wiki/Socarrat?action=edit&section=1 (Accessed, July 10, 2017)
Grube, E. J. (1994). Cobalt and Lustre: The First Centuries of Islamic Pottery. New York, NY. Nour Foundation.
McWilliams, M. (2013). In Harmony: The Norma Jean Calderwood Collection of Islamic Art. Cambridge. Harvard Art Museums.
McSweeney, A. (2012). The Green and the Brown: A Study of Paterna Ceramics in Mudéjar, Spain. PhD Thesis, SOAS (School of Oriental and African Studies).
Metropolitan Museum of Art. (2017) Bowl. Availabe from: http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/65.270.1.
Rogers, J. M. (2010). The Arts of Islam: Treasures from the Khalili Collection. London. Thames & Hudson publishers.