تطبیق اوج و حضیض انسان در قرآن و مثنوی و انعکاس آن در نگارگری صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

2 دکتری تخصصی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

10.22034/ias.2020.221079.1200

چکیده

نگارگری یکی از هنرهای زیبا و نمادین در ایران است و بررسی آثار برجای مانده از نگارگری نشان­دهنده انتقال مفاهیم مهم فردی و اجتماعی در این آثار است. شعر و ادب فارسی نیز از آثاری است که ارزش مهمی در انتقال مفاهیم مهم انسانی دارد. یکی از اصلی­ ترین دغدغه ­های مولانا انسان ­شناسی است و یکی از کتاب ­هایی که مولانا از آن بسیار تأثیر پذیرفته قرآن است؛ از موارد تأثیرپذیری از قرآن، انعکاس شخصیت­ های نیک و بد قرآنی در مثنوی است. این پژوهش به روش «تطبیقی-تحلیلی» انجام گرفته است. یافته ­های پژوهش حاکی از این است که بسیاری از الگوهای ارائه شده در مثنوی، با الگوهای قرآنی مطابقت دارد؛ بیشتر این الگوها یا انبیای الهی هستند یا اولیای الهی؛ انبیای الهی همچون: آدم، ابراهیم، نوح، داوود، سلیمان،  صالح، یونس، موسی، یوسف، عیسی و محمّد(علیهم السلام)، و اولیای الهی مانند: بایزید بسطامی، منصور حلّاج، فضیل عیّاض، شقیق بلخی و ...؛ و برخی مظاهر انسان در حضیض افراد ظالم تاریخ، پادشاهان ستمگر و حاکمان خونریز هستند؛ همچون: قابیل، فرعون، نمرود، قارون، ابوجهل، ابولهب، و حجاج یوسف. مولانا این الگوهای انسانی را به طریق رمز و نماد به کار برده و اغلب از آنها و رویدادهای مربوط به زندگیشان، برداشت­ های عارفانه نموده است و هدفش این بوده که نشان بدهد هریک از این الگوها، نماد چه فضایل یا رذایل اخلاقی هستند. در نگاره های برجای مانده از دوره صفوی نیز می­توان مضامینی از ارزشمندی انسان را مشاده کرد.

اهداف پژوهش:
1. بررسی سیمای انسان در مثنوی و تطبیق آن با قرآن.
2. بررسی اوج و حضیضِ سیمای انسان در نگارگری دوره صفوی.

سؤالات پژوهش:
1. اوج و حضیض انسان از دیدگاه مثنوی و قرآن چگونه است؟
2. سیمای انسان چه بازتابی در نگارگری دوره صفوی دارد؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Corresponding the Pinnacle and Depth of Man in the Quran and Masnavi and its Reflection in Safavid Paintings

نویسندگان [English]

  • Ali Hatami 1
  • Malek Mohammad Farokhzad 2
  • Abbas Ali Vafaee 2
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran.
2 PhD, Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Saveh Branch, Islamic Azad University, Saveh, Iran.
چکیده [English]

Painting is one of the attractive and symbolic arts in Iran and the study of paintings confirms the transfer of significant individual and social concepts of such aforementioned works. Persian poetry and literature are one of the literary artworks that bestows an imperative value in conveying essential human concepts. One of Rumi's main concerns is anthropology and according to him the Quran is considered as the most influential book; the reflection of good and evil is one of such impacts represented in the Quran and on the verses of the Masnavi. This research has been done by "comparative-analytical" method. The research findings indicate that many of the models presented in Masnavi are consistent with Quranic models; the furthermost of these role models are either divine prophets or saints including: divine prophets such as: Adam, Ibrahim, Noah, David, Solomon, Saleh, Younis, Moses, Yusuf, Jesus and Muhammad (PBUH); and divine saints such as: Bayazid Bastami, Mansour Hallaj, Fazil Ayyaz and Shaqiq Balkhi among other figures. In addition; a number of human manifestations in the abyss of the oppressors of history are tyrannical kings and bloodthirsty rulers; including: Cain, Pharaoh, Nimrod, Qarun, Abu Jahl, Abu Lahab, and Hajjaj Yusuf. Rumi has applied such human patterns through symbols and signs and has often made mystical interpretations regarding the figures and events related to their lives; in this regard, his objective was to display what moral virtues or vices each of these patterns partake. In the remaining paintings from the Safavid period, concepts and themes beholding the virtue and significance of human beings can be deliberated upon.

Research aims:
1. Scrutinizing the human face in Masnavi and its comparison with the Holy Quran.
2. Examining the pinnacle and depth of the human face in Safavid paintings.

Research questions:
1. What is the pinnacle and depth of man from the point of view of Masnavi and Quran?
2. What is the reflection of the human face in Safavid paintings?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Masnavi
  • Quran
  • Man
  • Pinnacle
  • Depth
  • Safavid Paintings

مراجع

قرآن.
افشاری فرکی، مرتضی؛ آیت اللهی، حبیب الله و رجبی، محمد علی. (1397). «بررسی روند نمادگرایی شمایل ها در نگارگری اسلامی از منظر نشانه شناسی». هنر اسلامی، شماره13،55-37.
کتاب مقدّس شامل کتب عهد قدیم و عهد جدید. (2003). تهران: ایلام.
بلاغی، صدرالدّین. (1354). قصص قرآن، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
بلخی، جلال­الدّین محمد. (1369). فیه ما فیه، با تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزان فر، تهران: امیرکبیر.
بلخی، جلال­الدّین محمد. (1376). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، به اهتمام نصرالله پورجوادی، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
جامی، نورالدین عبدالرحمان. (1370). نفحات الانس من حضرات القدس، تهران: اطلاعات.
حسینی دشتی، سیّد مصطفی. (1379). معارف و معاریف، چاپ سوم، تهران: مؤسسه­ ی فرهنگی آرابه.
خزائلی، محمّد. (1392). اعلام قرآن، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر. 
رزمجو، حسین. (1375). انسان آرمانی و کامل، چاپ دوم، تهران: مؤسسه­ ی انتشارات امیرکبیر.
زرّین کوب، عبدالحسین. (1366). بحر در کوزه، تهران: علمی.
زرّین کوب، عبدالحسین. (1368). سرّ نی، تهران: علمی.
زمانی، کریم. (1388). شرح جامع مثنوی معنوی، چاپ چهاردهم، تهران: اطلاعات.
زمانی، کریم. (1394). میناگر عشق، چاپ سیزدهم، تهران: نشر نی.
سعدی شیرازی، مصلح ­الدین. (1374). کلیات، مقدمه و شرح حال از استاد جلال الدین همایی، تهران: انتشارات جاویدان.
کزازی، میرجلال الدین. (1372). رؤیا حماسه اسطوره، تهران: نشر مرکز.
مطهری، مرتضی. (1356). انسان در قرآن، قم: انتشارات صدرا.
معین، محمّد. (1375). فرهنگ فارسی، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
نصری، عبدالله. (1379). مبانی انسان شناسی در قرآن، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
نیکلسون، رینولد الین. (1374). شرح مثنوی معنوی مولوی، ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.
پایگاه اطلاع رسانی شیخ حسین انصاری؛ Erfan.ir

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار