مقایسه تطبیقی کتیبه‌های ایوان‌های عباسی و طلا (ایوان امیرعلی شیر یا ایوان نادری) واقع در صحن عتیق (انقلاب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه هنر اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران ایران

2 گروه طراحی صنعتی، پردیس هنر های زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/ias.2018.127893

چکیده

مجموعه آرامگاهی امام رضا(ع) تجلی‌گاه هنر معماری تاریخ اسلام در ادوار مختلف تاریخ هنر ایران است. از این مجموعه، ایوان عباسی واقع در ضلع شمالی و ایوان طلا (ایوان امیرعلی شیر یا ایوان نادری) در ضلع جنوبی صحن عتیق (انقلاب)،‌ نمونه‌های کوچکی از شاهکارهای هنر معماری ایران به شمار می­روند. کتیبه های موجود در ایوان عباسی که یکی از شاهکار خوشنویسان معروف عهد صفویه و  ایوان طلا که نمونه زیبایی از هنر فلزکاری دوره تیموریان است، سرشـار از عناصـر معنایـی و تزیینـی در معمـاری اسـلامی محسوب می شود. ایـن تزیینـات کتیبـه ای بـا مضامیـن گوناگـون قرآنـی، دعایـی، تاریخی و اسـماءالهی و اسـماء ائمـه بـا تکنیک­هایـی نظیـر کاشـیکاری، آجـرکاری و طلاکاری اجـرا شـده اند. روش تحقیــق در ایــن پژوهــش توصیفی و تحلیل محتــوا بــوده و گــردآوری اطاعــات از طریــق مطالعــات کتابخانــه­ای، مشــاهده­ی میدانــی می­باشــد. یافته های پژوهش حاکی از این است که کتیبه ایوان طلا از نظر انواع کتیبه‌نگاری دارای محتوا و مضامین بیشتری می­باشد و ایوان عباسی تنها محدود به کتیبه‌های قرآنی و در مناره ایوان شده است. لذا، چگونگی روند تکاملی و یا نزولی معماری و تزیینات در این دو دوره تاریخی را ملموس­تر می­سازد. همچنین، بر اساس یافته­ها ضمن اذعان به جایگاه گنبد در دوره تیموری، بر ارجحیت ایوان در زمان صفویه صحه می­گذارد. در نتیجه، دوره صفویه در حوزه تزیین از نظر عنصر کتیبه‌نگاری حول اسماء ائمه اطهار متمایز از دوره تیموری است.
اهداف پژوهش:
1. بررسی کتیبه‌ها و تزیینات ایوان طلا و عباسی واقع در صحن عتیق (انقلاب).
2. بررسی تفاوت‌ها و تشابهات ساختاری، تزییناتی و مضمون کتیبه‌ها در دو ایوان طلا و عباسی.
سئوالات پژوهش:
1. آیا ویژگی و شاخص‌های آثار هنری تیموری در دوره صفویه ادامه پیدا کرده است؟
2. چه تفاوت‌ها و تشابهاتی میان ویژگی‌ها و شاخص‌های هنری در دو ایوان طلا و عباسی دیده می‌شود؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative comparison of the inscriptions of Abbasi and Tala porches (Amir Ali Shir porch or Naderi porch) located in Atiq courtyard (Revolution)

نویسندگان [English]

  • Mahnaz Shayestehfar 1
  • Erfan Khazaei 2
1 Department of Islamic Art, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Department of Industrial Design, Fine Arts Campus, University of Tehran, Tehran, Iran
ابن بابویه، محمدبن علی. (1343). من لایحضره الفقیه. تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
اسکاچیا، جیان روبرتو. (1376). هنر صفوی،‌ زند،‌ قاجار،. ترجمه،‌ یعقوب آژند،‌ تهران: انتشارات مولی.
اوکین،‌ برنارد. (1386). معماری تیموری،. ترجمه علی آخشینی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
الحرالعاملی، محمد بن الحسن. (1412). وسائل الشیعة، بیروت: موسسه آل البیت ( علیهم السلام ) لاحیاء التراث.
بلر، شیلا و بلوم، جاناتان. (1386). هنر و معماری اسلامی،. ترجمه یعقوب آژند، تهران:‌ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه.
تالبوت رایس، دیوید. (1381). هنر اسلامی،. تهران:‌ انتشارات علمی و فرهنگی.
 بنانی، امین و دیگران (1380).‌ صفویان، ترجمه و تدوین،‌ یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
پژوهشی از کمبریج. (1380). تاریخ ایران دوره صفویه،. ترجمه یعقوب آژند،‌ تهران: جامی.
پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. (1378). دایره‌المعارف بناهای تاریخی دوره اسلامی. تهران: حوزه هنری.
تاکستن،‌ حیدر و دیگران. (1384). تیموریان. ترجمه یعقوب آژند،‌ تهران: انتشارات مولی.
جکسون،‌ پیتر و دیگران (1387).‌ تاریخ ایران کمبریج، ترجمه،‌ تیمور قادری،‌ تهران:‌ نشر مهتاب.
شایسته‌فر، مهناز .(1384). هنر شیعی. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.‌
شراتو، امبرتو و‌ گروبه، ارنست. (1376). هنر ایلخانی و تیموری،‌ ترجمه، یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه شیخ صدوق. (1434). الأمالی (للشیخ الصدوق). ترجمه احمد عابدی، تهران: نتشارات کتابخانه اسلامیه.
فریه، ر. دبلیو. (1374). هنرهای ایران. ترجمه پرویزمرزبان، تهران: نشر و پژوهش فرزان.
عطاردی، عزیزالله. (1371). تاریخ آستان قدس رضوی. تهران: انتشارات عطارد.
عطاردی، عزیزالله. (1381). فرهنگ خراسان. تهران: انتشارات عطارد.
عقابی،‌ محمد مهدی. (1376). مجموعه آرامگاهی.‌ پیشین، تهران: حوزه هنری.
علام، نعمت اسماعیل. (1382). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی. ترجمه عباسعلی تفضلی، مشهد: آستان قدس رضوی، به نشر.
علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1398). بحارالانوار. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه اصفهان.
کیانی، محمدیوسف. (1377). تاریخ هنر معماری ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
مانزو، ژان پال. (1380). هنر در آسیای مرکزی. ترجمه محمد هاشمی گلپایگانی، تهران: انتشارات آستان قدس رضوی.
مشهدی محمدی، عباس. (1383). مشهدالرضا، تهران: مولف.
معین، محمد. (1362). فرهنگ معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
نعمتی، بهزاد. (1380). ایوان عباسی، تهران: مشکوه.
نصری اشرفی، جهانگیر؛ شیرزادی، عباس. (1388). تاریخ هنر ایران. تهران: انتشارات آرون.
ولش، آنتونی. (1385). شاه عباس و هنرهای اصفهان. ترجمه احمدرضا تقاء، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
درباره حرم امام رضا، ترشیزی، اکرم (1399). گرفته شده از: