تأثیر تحولات معماری اواخر دوره قاجار بر تزیینات خانه های مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

3 دکتری تخصصی، گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

10.22034/ias.2020.234254.1260

چکیده

دوره قاجار به عنوان دوره شروع ارتباطات گسترده با دنیای غرب شناخته می­ شود. این ارتباط بر وجوه مختلف جامعه ایران تأثیرگذار بود. هنر و معماری ایرانی نیز در دوره قاجاریه، متأثر از جریانات نوگرایی و تحولات تجددگرایی، جلوه متفاوت­تری پیدا کرد. در این دوره دستاوردهای عصر مدرنیته غرب، وارد کالبد و روح معماری این دوره در شهرها، از جمله ابنیه و عمارت­ های آن شد. به­ طوری­که تزئینات معماری به شکل­ های مختلف در نما، ورودی ها، فضاهای داخلی و عناصر و اجزای معماری تحت تأثیر این تغییرات قرار گرفت. پژوهش حاضر به لحاظ روش ­شناسی از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که داده ­های آن به صورت مطالعه تطبیقی در شاخصه ­های تزئینی بناهای قاجار  در شهر مشهد بوده و روش گردآوری آن در قالب مطالعات اسنادی و میدانی می­باشد. یافته ­های کلی تحقیق نشان می دهد که با وجود برخی تأثیرگذاری معماری غرب در این دوران بر معماری این بناها در حوزه تزئینات، بر آجرکاری، کاشی­کاری و گچ­بری استوار بوده است. البته ورود عناصر تزئینی غربی همچون ستون و سرستون ­های تزئینی، سقف ­های شیبدار، تزئینات چوبی سقف، نقاشی ­های دیواری، بخاری فلزی و... در بنا نشانگر اثرگذاری معماری و تزئینات غربی در بناهای این دوران می­ باشد.

اهداف پژوهش:
1.بررسی اثرات معماری دوران اواخر قاجار بر خانه ­ها در شهر مشهد با تاکید بر حوزه تزئینات.
2. شناخت تزئینات وارداتی و سنتی موجود در خانه ­های اواخر دوره قاجار.

سوالات پژوهش:
1.معماری دوران قاجار چه وجوه تزئینی را در آثار مسکونی(شهر مشهد) نهادینه کرده است؟
2.کدامیک از تزئینات قاجاری ادامه دهنده دوران قبل بوده و کدام بر بناهای مسکونی این دوره نفوذ داشته است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Late Qajar Architectural Developments on the Decorations of Houses in Mashhad

نویسندگان [English]

  • Bahareh Torkashvan 1
  • Khosrow Afzalian 2
  • Khosro Sahaf 2
  • Amidoleslam Saghatol Eslami 3
1 PhD student of department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
2 PhD, Department of Architecture, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
3 Ph.D., Department of Urban Planning, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The Qajar period is known as the period of the beginning of extensive relations with the Western world. This relationship affected various aspects of Iranian society. Iranian art and architecture in the Qajar period, influenced by the currents of modernity and modernization, initiated a dissimilar manifestation. During this period, the achievements of the Western modernity era entered the body and spirit of the architecture of this period especially within cities, buildings and mansions. Consequently, the architectural decorations were also affected specifically in the facades, entrances, interiors and other architectural elements and components. The present study is a descriptive-analytical method and data is collected via a comparative study on the decorative features of Qajar buildings in Mashhad in the form of documentary and field studies. The general findings of the research show that despite the influences of Western architecture on the architecture of the buildings, the main decorative features applied are brickwork, tiling and plastering. Of course, Western decorative elements such as decorative columns and capitals, sloping ceilings, wooden roof decorations, murals, metal heaters can be observed that emphasize the influence of Western architecture and decorations in the buildings of this period.

Research aims:
Investigating the effects of late Qajar architecture on Mashhad houses with emphasis on decorative elements.
Recognition of imported and traditional decorations in the houses of the late Qajar period.

Research questions:
What decorative aspects of Qajar architecture have been institutionalized in residential areas (Mashhad city)?
Which Qajar decorative features continued from the preceding epoch and influenced the residential buildings of this period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernity
  • Qajar Architecture
  • Architectural Decoration
  • Mashhad City
بابایی، محمدرضا. (1380). «تجدد و تجدد گرایی»، مجله شمیم یاس، شماره 7.
بانی مسعود، امیر. (1395). معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، چاپ پنجم. تهران: نشر هنر معماری قرن.
پیرنیا، محمدکریم. (1369). شیوه­ های معماری ایرانی؛ تدوین غلامحسین معماریان، تهران: موسسه نشر هنر اسلامی، تهران.
جلیلی، تورج؛ اکبری، سروش. (1394). «بررسی تجولات پلان های مسکونی از دوره قاجار تا پهلوی دوم»، اولین کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و برنامه شهری.
خاتمی، محمود. (1384). «مدرنیته و مطالعات دینی، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه قم»، شماره 1، صص. 22-10.
زمرشیدی، حسین. (1387). «هنرهای وابسته به معماری ایران، رشد آموزش هنر»، شماره 14، صص. 10-1.
زمرشیدی، حسین. (1395). «آموزه ­های معماری ایرانی و ساختمان ­سازی مسکونی از دوره قاجار تا امروز. مطالعات شهر ایرانی اسلامی»، شماره 3، 10-1.
سجادی، فریبرز؛ رستمی، محسن و رستمی، ثریا. (1393). «ریشه­ های تاریخی چالش سنت و تجدد در معماری معاصر قاجاریه»، نقش جهان، شماره 2، صص. 85-76.
سالاری طالقانی، معصومه. (1389). «بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری عصر صفویه و قاجار»، استاد راهنما: حسین سلطان زاده و استاد مشاور: اسکندر مختاری، پایان­ نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
صنیعی ­پور، حمید؛ فرهاد، شراره و میرزاعلی، محمد. (1396). «واکاوی معماری سنتی دوره قاجار در عمارت دارالحکومه مفخم بجنورد»، هنرهای زیبا، دوره 22، شماره 2، صص. 17-8.
فرح­بخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز و غنائی، معصومه. (1396). «گونه­ شناسی خانه­ های تاریخی بافت قدیم شهر مشهد، از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول»، فصلنامه معماری ایرانی(مطالعات معماری ایران)، شماره 12، صص. 116-97.
قبادیان، وحید. (1392). سبک­ شناسی در مبانی نظری در معماری معاصر ایران، تهران: نشر علم معمار.
قاسمی سیچانی، مریم. (1389). «معماریان غلامحسین، گونه شناسی خانه در دوره قاجار در اصفهان»، نشریه هویت شهر، شماره 7، صص. 44-21.
قاسمی سیچانی، مریم. (1387). «بازشناسی بخشی از هویت معماری ایرانی بوسیله تحلیل گونه شناسانه خانه ­های اصفهان در دوره قاجار»، رساله دکتری معماری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.
کیانی، مصطفی. (1383). معماری دوره پهلوی اول: دگرگونی اندیشه ­ها، پیدایش و شکل گیری معماری دوره بیست ساله معاصر ایران، تهران:  موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
مومنی، کوروش؛ عطاریان کوروش و قدردان قراملکی، رضا. (1394). «بررسی تزئینات خانه ­های قاجاری شهر قم(مطالعه موردی: خانه شاکری قم)»، فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی، شماره 7 و 8، صص. 142-128.
محمدزاده، رحمت. (1390) «بررسی آثار مدرنیته غرب بر شهرسازی ایران»، مجله صفه، صص. 94-79
میرمیران، هادی. (1388). «نگاهی به معماری دوره قاجار: شکوفایی ساخت و پرداخت»، نشریه معمار، شماره 8، صص. 10-1.
نظربلند، نازیلا. (1396). «نوگرایی در تزئینات خانه ­های قاجار شهر شیراز»، شماره 95، صص. 61-57.
Almusaed, A. (2011).  Biophilic and Bioclimatic Architecture. UK: Springer- Verlag.
Giddens, A. (2000). Abandoned world: discourses on global integration, Translated by A. Saidi, Yusuf Haji Abdul Wahab, Tehran: Science and Literature.
Ne'mati, L. (2008). The course of modernism in the Qajar era.