تحلیل نماد پرنده در سکه های دوره ایلخانی از منظر گفتمان مذهب بر اساس الگوی اروین پانوفسکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دکتری تخصصی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

4 دکتری تخصصی، گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

10.22034/ias.2021.262140.1478

چکیده

سکه­ هایی که از ایران در دورۀ اسلامی بر جای مانده ­اند، منقوش به نمادهایی هستند که حامل پیام ­هایی است. یکی از این نقوش، نماد پرنده است. دوره حکومت ایلخان مغول (654-736ه.ق) یکی از ادواری است که نقش پرنده بر سکه­ های ایرانی افزایش یافته است. از موضوعات نیازمند بررسی بیشتر در شناسایی فلسفه وجودی نقشمایه متعدد پرندگان بر‌ سکه ­های ایلخانی، مطالعه بنیادهای مذهبی، سیاسی و فرهنگی ایلخانیان در دوره­ های مختلف حکومتشان و تأثیر آن به صورت مستقیم بر روی سکه­ ها‌ست. پژوهش حاضر با رویکردی متفاوت از شیوه ­های مرسوم سکه­ شناسی، تعاملات و رقابت ­های بین ادیان مختلف رایج در دوران ایلخانی را در قالب نقشمایه­ های متعدد پرندگان بررسی کرده و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. این پژوهش به لحاظ هدف «بنیادی-نظری» و به لحاظ روش از نوع «تحلیل محتوا» و براساس آراء «اروین پانوفسکی» به خوانشی آیکونوگرافیک از نقوش پرندگان سکه ­های ایلخانی می ­پردازد. شیوه جمع ­آوری اطاعات به ­صورت کتابخانه ­ای است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در دوران حاکمیت یاسا نقشمایه­ های پرندگان روی سکه ­ها همراه با شهادتین ضرب گردیده و در دوران اسلامی، گرایش ­های مذهبی به­ صورت قوی­تری در قالب شعائر اسلامی، آیات و اسامی خلفای راشدین در کنار نقوش پرندگان منعکس شده است که همۀ این ­ها را می­ توان ناشی از تسامح دینی مغولان، مصلحت‌اندیشی آنان‌ یا سردرگمی و بی­سیاستی آن­ها در عرصه مذهب دانست.

اهداف پژوهش
1. تحلیل نماد پرنده از منظر آیکونوگرافیک بر اساس الگوی اروین پانوفسکی.
2. بررسی تأثیر مذاهب مختلف دوران ایلخانی بر ‌نقشمایه ­های پرندگان ضرب‌شده‌ روی سکه ­ها.

سؤالات پژوهش‌
1. وجود نماد پرنده بر سکه­ های دورۀ ایلخانی تحت تأثیر چه عواملی بود؟
2. تحولات مذهبی چه تأثیری بر تغییرات نقش­مایه پرنده بر سکه ­های دورۀ ایلخانی داشت؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Bird Symbol in Ilkhanid Coins from the Perspective of Religious Discourse based on the Model of Ervin Panofsky

نویسندگان [English]

  • Shohreh Birouti 1
  • Parnaz Goodarzparvari 2
  • Amir Bagheri Garmarudi 3
  • Gholam Ali Hatam 4
1 PhD student, Department of Art Research, Faculty of Art, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Ph.D., Visual Communication Department, Faculty of Arts, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Ph.D., Faculty of Basic Sciences, Imam Khomeini International University (RA), Qazvin, Iran.
4 Ph.D., Art Research Department, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Among the issues that need to be further studied in identifying the philosophy of existence of various bird motifs on Ilkhanid coins, is the study of religious, political and cultural foundations of patriarchs in different periods of their rule and its direct impact on coins. The aim of the present study is to examine the bird symbol from the perspective of numismatics, considering the frequent changes and changes in the discourse of religion, and to answer the question of whether the Ilkhanid government pursued a specific religious policy and whether Were religious issues tolerant or did they cause more religious turmoil? The present article takes a different approach to the conventional methods of numismatics, interactions and competitions between different religions common during Ilkhanids has been studied and analyzed in the form of various bird motifs. This research is based on the purpose of "fundamental-theoretical" and in terms of method of "content analysis" and based on the views of "Ervin Panofsky", an iconographic reading of the bird motifs of Ilkhanid coins. The method of collecting information is library. Results This study shows that during the rule of Yasa, the motifs of birds on coins were multiplied with martyrdom and in the Islamic era, religious tendencies were more strongly reflected in the form of Islamic rituals, verses and names of Rashidun caliphs along with bird motifs. All of this can be attributed to the religious tolerance of the Mongols, their expediency, or their confusion and apolitics in the field of religion.

Research aims:
1. Analysis of the bird symbol from an iconographic perspective based on the model of Ervin Panofsky.
2. Investigating the influence of different religions of the Ilkhanid period and comparing them on the selection of bird motifs struck on coins.
Research questions:
1. What does the visual element of the bird on the coins have to do with the culture and religion of the Ilkhanid period?
2. What effect did the religious developments of the Ilkhanid period have on the changes in the bird's pattern on the coins of the Ilkhanid period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Coin
  • Bird
  • Religion
  • Panofsky
  • Ilkhanid
آزمایش، سیدمصطفی. (1386). مجموعه مقالات عرفان ایران، تهران: انتشارات حقیقت.
اخوان اقدم، ندا. (1393). "تفسیر شمایل­ نگارانه صحنه ­های شکار در ظروف فلزی ساسانی"،کیمیای هنر، شماره 12، صص. 33-5.
اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1377). اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات سروش.
اشپولر، برتولد. (1384). تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، چاپ نهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بیانی، شیرین. (1381). دین و دولت در عهد ایلخانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
پرهام، سیروس. (1375). شاهکارهای فرش­بافی فارس، تهران: نشر سروش.
پورنامداریان، تقی. (1396). رمز و داستان ­های رمزی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
خزایی، محمد. (1386). "نقش نمادین طاووس در هنرهای تزئینی ایران"، کتاب ماه هنر، شماره 111 و 122، صص. 12-6 .
دشتی، محمد. (1379). نهج ­البلاغه، قم: نشر پارسیان.
دیکران؛ آدانا؛ بیان، زهرا. (1381)."نمادها و سمبول ­ها در هنر مسیحیت"، فصلنامه فرهنگی پیمان، شماره 20، صص. 9-2.
شایسته­ فر، مهناز؛ غفاری، گلسا. (1394). "بررسی نقش پرنده در سفالینه ­های بخش اسلامی موزه رضا عباسی"، دومین همایش ملی باستان­شناسی ایران. خراسان، صص. 16-1.
شوالیه، ژان ژاک؛ گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی، جلد چهارم، تهران: انتشارات جیحون.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی، جلد سوم و پنجم، تهران: انتشارات جیحون.
شیمل، آنه ماری. (1384). شکوه شمس، ترجمه حسن لاهوتی، چاپ چهارم، تهران: نشر قلم.
صابری، نسترن؛ مافی­ تبار، آمنه. (1399)."نمادینگی نقش ماکیان در منسوجات ساسانی از منظر آیکونولوژی اروین پانوفسکی"، شماره 6، صص. 13-5.
عبدی، ناهید. (1391). درآمدی بر آیکونولوژی، تهران: نشرسخن.
فولتس، ریچارد. (1385). دین­های جاده ابریشم، ترجمه عسگری پاشایی، تهران: نشر فراروان.
کاشانی، عبدالرزاق. (1391). اصطلاحات الصوفیه، ترجمه محمد خواجوی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات مولی.
کشمیرشکن، حمید. (1396). درآمدی بر نظریه و اندیشه انتقادی در تاریخ هنر، تهران: نشر چشمه.
کوپر، جی.سی. (1379). فرهنگ مصورنمادهای سنتی، ترجمه: ملیحه کرباسیان، تهران: نشر فرشاد.
مرتضوی، منوچهر. (1370). مسائل عصر ایلخانان، تبریز: دانشگاه تبریز.
میت فورد، میراندا بروس. (1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه ­ها در جهان، ترجمه: ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، تهران: نشرکلهر.
هرمان، جوجینا. (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه: مهرداد وحدتی، چاپ دوم،تهران: نشر دانشگاهی.
یاحقی، محمدجعفر. (1388). فرهنگ اساطیر و داستان واره ­ها در ادبیات فارسی، تهران: نشر فرهنگ معاصر.