تحلیل معماری ایرانی-اسلامی دوره معاصر مبتنی بر دیدگاه استادکاران معماری سنتی به منظور ارائه یک مدل کیفی(نمونه موردی حرم حضرت معصومه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشکده فنی مهندسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

2 دکتری تخصصی، استادیار گروه معماری، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.

3 دکتری تخصصی، استادیار گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 دکتری تخصصی، دانشیار گروه مدیریت آموزش، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.

10.22034/ias.2022.320292.1829

چکیده

 معماری ایرانی- اسلامی از آغاز تا کنون سیر تکوینی متفاوتی را پشت سر گذاشته است و در دوره معاصر مختصات جدیدی در آن راه یافته است لذا بررسی این شاخصه ­ها، نقش مهمی در بازشناسی الگوی ایرانی- اسلامی معماری در دورۀ معاصر دارد. روش پژوهش حاضر، کیفی-پدیدارشناسی بوده است. محیط پژوهش شامل کلیه استادکاران معماری سنتی و نیز کلیه مقالات و مستندات علمی چاپ شده در مجلات معتبر علمی در رابطه با معماری اسلامی است. شیوه نمونه­ گیری هدفمند تا حد اشباع  بوده و بدین ترتیب تعداد 18 نفر از استادکاران معماری سنتی برای تحقیق انتخاب شدند. برای تکمیل کُدهای مورد لزوم از تعداد 41 مقاله در رابطه با معماری اسلامی از پایگاه ­های معتبر داخلی و خارجی استفاده شد. ابزار جمع­ آوری اطلاعات برای روش کیفی، مصاحبه عمیق بوده است. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش هفت مرحله کلایزی استفاده شد. به ­طور کلی نتایج تحقیق نشان داد، نظرات استاد کاران معماری سنتی در رابطه با کیفیت معماری اسلامی با تکیه بر حرم حضرت معصومه(س) شامل 9 مضامین فرگیر (ادراک وحدت، ادراک ارزش بودن، ادراک ملکوتی شدن، ادراک حس تعلق به مکان، ادراک جاودانگی، ادراک معنا، ادراک عالم وجود، ادراک هدفمند بودن عالم هستی، ادراک حیات معقول)، 29 مضمون سازمان­دهنده و 252 مضمون پایه بوده است.

اهداف پژوهش:
1. تحلیل معماری ایرانی-اسلامی دوره معاصر از نگاه استادکاران معماری سنتی با تکیه بر حرم حضرت معصومه«س».
2. تحلیل معماری ایرانی-اسلامی به منظور ارائه یک مدل کیفی.

سؤالات پژوهش:
1. ابعاد و مؤلفه‌های الگوی غنی سازی معماری ایرانی-اسلامی حرم حضرت معصومه(س) کدامند؟
2. الگوی تفسیری-نمادین مستخرجه از دیدگاه استادکاران معماری سنتی و مقالات و مستندات علمی برای بهبود کیفیت معماری اسلامی با تکیه بر حرم حضرت معصومه(س) چگونه است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Contemporary Iranian-Islamic Architecture based on the Perspective of Traditional Architecture Masters, in Order to Provide a Qualitative Model (Case Example: Shrine of Hazrat-e Masoumeh (PBUH))

نویسندگان [English]

  • Malihe Soleimani Sadr 1
  • Marjan Khan Mohammadi 2
  • Vahid Ghobadian 3
  • Farhad Shafipour Motlagh 4
1 PhD Candidate, Department of Architecture, Faculty of Engineering, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
2 PhD, Assistant Professor, Department of Architecture, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran.
3 PhD, Assistant Professor, Department of Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 PhD, Associate Professor, Department of Education Management, Mahalat Branch, Islamic Azad University, Mahalat, Iran.
چکیده [English]

Iranian-Islamic architecture has undergone a diverse development process from the beginning of its emergence until now; moreover, during the contemporary period, new coordinates have been introduced; therefore, the examination of these indicators play an imperative role in recognizing the Iranian-Islamic model of architecture. The present research method is a qualitative-phenomenological study. The research environment includes all the masters of traditional architecture as well as all scientific articles and documents published in prestigious scientific journals related to Islamic architecture. The purposeful sampling method is to the point of saturation and thus 18 candidates of masters in traditional architecture were selected for the research. To complete the necessary codes, 41 articles related to Islamic architecture from domestic and foreign reliable databases were also used. The data collection tool for the qualitative method was an in-depth interview. The seven-step method of Claysey was used to analyze the data. In general, the results of the research showed that the opinions of the masters of traditional architecture in relation to the quality of Islamic architecture based on the shrine of Hazrat-e Masoumeh (PBUH) include nine general themes (perception of unity, perception of value, perception of becoming royal, perception of sense of belonging to a place, perception of immortality, perception of meaning, perception of the world of existence, perception of purposefulness of the universe and perception of reasonable life), 29 organizing themes and 252 basic themes.

Research aims:
1. Analysis of contemporary Iranian-Islamic architecture from the perspective of traditional architecture masters based on the shrine of Hazrat-e Masoumeh.
2. Exploration of Iranian-Islamic architecture in order to provide a qualitative model.

Research questions:
1. What are the dimensions and components of the enrichment model of Iranian-Islamic architecture in the shrine of Hazrat-e Masoumeh (PBUH)?
2. What is the interpretative-symbolic model extracted from the perspective of traditional architecture masters and scientific articles and documents to improve the quality of Islamic architecture based on the shrine of Hazrat-e Masoumeh (PBUH)?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian-Islamic Architecture
  • Hazrat-e Masoumeh's Shrine
  • Traditional Architecture Masters
  • Architectural Thinkers

مراجع

قرآن
اردلان، نادر و بختیار، الله. (1391). حس وحدت نقش سنت در معماری ایرانی، تهران: مؤسسه علم معمار.
اژدری، محمود. (1398).«هویت در معماری: میراث فراموش شده معماری اسلامی در معماری و شهرسازی معاصر» کنگره بین­المللی عمران، معماری و شهرسازی معاصر جهان، امارات- دبی.
اعظمى، زهرا؛ شیخ الحکمایى، محمدعلى و شیخ الحکمایى، طاهر. (1392). «مطالعه تطبیقى نقوش گیاهى گچ­برى هاى کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران»، نشریه هنرهاى زیبا- هنرهاى تجسمى، شماره4 ، صص. 24-15.
اکبری فریمانی، محمد. (1391). «نیازهای فرهنگی زائران خارجی امام رضا»، مطالعات اجتماعی ایران، شماره 3 و 4، صص52-34.
بمانیان، محمدرضا؛ جلوانی، متین؛ ارجمندی، سمیرا. (1395). «بررسی ارتباط میان پیکربندی فضایی و حکمت در معماری اسلامی مساجد مکتب اصفهان نمونه­های موردی: مسجد آقانور، مسجد امام اصفهان و مسجد شیخ لطف­الله»، دو فصلنامه مطالعات معماری ایران،  شماره 9، صص. 156-141.
بمانیان، محمدرضا؛ عظیمی ، سیده فاطمه. (1389).«انعکاس معانی منبعث از جهان­بینی اسلامی در طراحی معماری»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی ، شماره دو ، صص. 48-39.
پاکزاد، جهانشاه. (1382). «کیفیت فضا». مجله آبادی. معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی تهران، شماره 37.
تقوایی، مسعود، موسوی، سید علی؛ غلامی بیمرغ، یونس. (1389).«تحلیلی بر توسعه گردشگری مذهبی»، فصلنامه علوم انسانی، شماره 31.
تقی­لو، حسن. (1388). حیات معقول از دیدگاه علامه محمدتقی جعفری، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم.
جعفری، نجمه. (1395). «بررسی معماری و تزیینات زیارتگاه ها (مطالعه موردی: حرم حضرت فاطمه معصومه (س)»، دومین همایش بین­المللی معماری، عمران و شهرسازی در آغاز هزاره سوم، تهران، کنسرسیوم آنابافت شهر انجمن معماری و شهرسازی استان البرز، جامعه مهندسان شهرساز موسسه بناشهر پایدار - موسسه فرهنگی هنری سلوی نصر.
جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم. (1390). «مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل­دهنده آن»، مجله هویت شهر، شماره 8،  صص. 37-27.
حاجی قاسمی، کامبیز. (1389). گنجنامه: فرهنگ آثار معماری ایران، دفتر دوازدهم: امامزاده­ها و مقابر(بخش دوم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
حجازی، مهرداد و مهدیزاده سراج، فاطمه. (1393). «رابطه معنا، زیبایی شکل و سازه در معماری دوران اسلامی»، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش ­های معماری اسلامی، شماره دوم، صص. 22-7.
حجازی، مهرداد. (1379). سمبولیسم در معماری مساجد، مجموعه مقالات دومین همایش بین­المللی معماغری مسجد، افق آینده، جلد 1، کاشان: مهر.
خاکزند، مهدی و قربانزاده، داود. (1395). «نگاهی پدیدارشناسانه به طراحی مناظر مقدس شهری»، دو فصلنامه  پژوهش­های منظر شهر، شماره 5،  صص. 35-25.
دامیار، سجاد. (1393). «رابطه وجوه ادراکی انسان با عوامل هویت بخش در معماری»، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 146، صص. 106-91.
دانشپور، سیدعبدالهادی؛ غفاری آذر، زهرا؛ درستی، فاطمه. (1397). «تجلی عالم مثال در طراحی فضای شهری، سیری از خیال تا واقعیت؛ موردپژوهی: میدان قبله شهر مشهد مقدس»، فصلنامه پژوهش­های معماری اسلامی، شماره بیستم، صص.187-170.
دباغی، راحله؛ فروزانفر، فرید. (1394). «هویت و راهکارهای احیای آن در معماری معاصر ایران»، همایش  ملی معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی.
دیبا، داراب. (1387). «معماری امروز ایران»، مجله معماری و شهرسازی شماره 54 و 55.
رضایی ندوشن، محمد؛ دانشپور، سید عبدالهادی؛ بهزادفر، مصطفی. (1398). «سیر تحول حرم حضرت معصومه(س) با تأکید بر سلسله مراتب  ورود (تشرف) از دوره صفوی تا دوره قاجار»، دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات معماری ایرانی، شماره 16، صص. 104-81.
زارع، فاطمه و شانظری، جعفر. (1396). «ویژگی­های حیات معقول به عنوان هدف متعالی انسان و راه­های وصول به آن در اندیشه علامه محمدتقی جعفری»، فصلنامه علمی-پژوهشی فلسفه دین، شماره 1، صص. 73-49.
زوربه، معصومه؛ خضریان، علیرضا؛ بیگلری، ساره. (1394). «حس وحدت در معماری معاصر ایران (با تاکید بر خانه دریابندری و آذربا اثر ایرج کلانتری)»، همایش ملی فرهنگ، گردشگری، و هویت شهری.
علامه حلّی، حسن بن یوسف. (1419). کشف المراد، ج۱،  قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
عزیزیان، محمد صادق؛ قدیمی، یاسر و بهادر، افشین. (1393). «مفهوم هویت و معماری در معماری معاصر»، دومین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار، همدان، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه، دانشکده شهید مفتح.
قبادیان، وحید. (1384). مبانی و مفاهیم در معماری معاصر غرب، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
قرائتی، حسنا. (1394). «هویت در معماری ایرانی»، همایش  ملی معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی.
قدس ولی، مریم. (1393). معماری ایرانی و ارزش های اسلامی، اولین همایش ملی در جستجوی شهر فردا و اکاوی مفاهیم و مصادیق در شهر اسلامی- ایرانی، تهران: شرکت دیبا افق رایا.
قشقایی، رضا؛ موحد، خسرو و محمدزاده، حجت اله. (1395). «ارزیابی حس تعلق به مکان با تأکید بر عوامل کالبدی و محیطی در سواحل شهری(مطالعۀ موردی: ساحل بوشهر)»، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش­های جغرافیای برنامه ریزی شهری، شماره 2، صص. 282-161.
کمیلی، محمد. (1398). «تحلیل شاخص ­های ارزیابی پیاده راه­های مذهبی حرم حضرت معصومه «س»، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره سی و پنجم، صص. 31-19.
گودرزی سروش، محمدمهدی و حاجی بابائی، اسماعیل. (1391). «جاودانگی در آثار معماری اسلامی، دومین همایش ملی معماری و هویت با محوریت مسکن اسلامی ایرانی»، همدان، مرکز فرهنگی آموزشی سما همدان.
مطلبی، قاسم و شیدفر، آرین. (1392). «بحران هویت در معماری معاصر ایران و بهره گیری از تجربه سایر کشورها در بازتعریف هویت معماری ایرانی- اسلامی(نمونه موردی: هند و ژاپن)»، دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
مطلبی، قاسم؛ اسلامی، فرشته؛ طاهری، ثریا؛ گردی تختی، سمیه و مهدوی، امین. (1395). «تغییر ادراک معنا  از حرم امام رضا(ع) در نسبت با زمان»، دو فصلنامه علمی- تخصصی فیزوه اسلام، شماره1، ص. 15.
ممتحن، مهدی؛ حجت، عیسی و ناری قمی، مسعود. (1396). «تأملی در مفهوم و ارزش خلاقیت: ارزش خلاقانه معماری مبتنی بر الگوی مقایسه چارچوب ارزشی سنتی، معاصر و اسلامی»، دو فصلنامه معماری ایرانی، شماره 11، صص. 84-63.
نصرالهی، پیمان. (1394). «نقش طراحی خدا محورانه در آثار آینده مسلمانان»، دومین کنفرانس بین­المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، ترکیه-استانبول.
نقره کار، عبدالحمید؛ مردمی، کریم و رئیسی، محمدمنان. (1391). «تأملی بر بنیان­های معرفت­شناختی معماری معاصر»، مجله مماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 9، صص. 152-1443.
ویسی، صلاح الدین. (1385). «معماری، هویت انسانی و محلی»، مجله زریبار،  شماره 60، صص. 248-235.
هدفی، فرزانه؛ مغانی قهرمانلویی، رامین. (1395). «تبیین مؤلفه های معماری حاکم بر بناهای عبادی از منظر حکمی و پدیدارشناسی»، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 44، صص. 154-139.
هوشمند شعبان آبادی، فرانک. (1394). «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی و نظام فضایی معماری ایران»، اولین کنفرانس تخصصی معماری و شهرسازی ایران، شیراز، موسسه عالی علوم و فناوری حکیم عرفی شیراز.
هیلن­براند، رابرت .(1380). معماری اسلامی. ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، تهران: نشر روزنه.
Akkach, S. (2012). Cosmology and architecture in premodern Islam: An architectural reading of mystical ideas. State University of New York Press.
Arabi, M. (2015). How to reflect spirit of the time in the current architecture of Iran. International Journal of Science, Technology and Society. Special Issue: Research and Practice in Architecture and Urban Studies in Developing Countries, 3(2-1), pp. 64-69.
Ascher-Barnstone, D. (2003). Transparency: A brief introduction. Journal of Architectural Education, 56(4), pp. 3-5.
Astyrln, H. (1998). Isfahan image of heaven, Tehran: publishing Farzan.
Azeri, O. M. I. D. (2015). Recognizing and Realization of Stable Identity, Values and Philosophy of Islamic Art in the Creation of Architectural Excellence. Current World Environment, 10(Special Issue), p. 990.
Bianco, L. (2018). Architecture, values and perception: Between rhetoric and reality. Frontiers of Architectural Research, 7(1), pp. 92-99.
Cairns Jr, J. (2002). Sustainability and sacred values. Ethics in Science and Environmental Politics, 13, pp. 15-27.
Castanheira, A. G. (2004). Mortalities Immortality (Doctoral dissertation, University of Pretoria).
DORRI, A., & TALISCHI, G. (2018). Bounded and boundlessness of the Islamic architecture spatial structure in Safavid era mosques (Case Study: Sheikh Lotfollah and Imam Mosque of Isfahan).
Goudini, J., Bakhtiarimanesh, E., & Barati, N. (2018). Reflection on Existential Levels of Environment and its Manifestation in Iranian-Islamic Cultural Context (Case Study: Yard). The Monthly Scientific Journal of Bagh-e Nazar, 15(59), pp. 5-16.
Hettiarachchi, A. A. (2002). Concept of unity in Architecture: the manifestation on spirit of place (Doctoral dissertation).
Jalili, T., Abi, K., & Asl, Y. B. (2016). Evaluating the effect of physical elements of the mosque from the concepts of wisdom and philosophy. INTERNATIONAL JOURNAL, 3(2).
Khaki, A., & Abad, A. S. H. (2015). The essence of Islamic architecture of Mosques: A reflection on the spiritual identity and sacred suppositions. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi; Vol 36, No 4 (2015): Special Issue II; pp. 2314-2321.
Khalil, K. F., & Wahid, J. (2013). The proportional relations systems of Islamic architecture. International Journal of Scientific and Research Publications, 3(1), pp. 1-12.
Mazumdar, S., & Mazumdar, S. (2004). Religion and place attachment: A study of sacred places. Journal of environmental psychology, 24(3), pp. 385-397.
McLoughlin, S. (2009). Holy places, contested spaces: British Pakistani accounts of pilgrimage to Makkah and Madinah. Muslims in Britain: Race, place and identities, pp. 132-149.
Namiri, M. E., & Sani, R. M. (2017). Symbolic meaning of colours in safavid and ottoman mosques. Journal of Shi'a Islamic Studies, 10(1), pp. 91-123.
Nasri, A. (2016). Investigating Shape Unifying Elements in Iranian-Islamic Architecture (Case Study: Isfahan Imam Khomeini (PHUB) Mosque). TURKISH ONLINE JOURNAL OF DESIGN ART AND COMMUNICATION, 6, p. 764.
Nejad, J. M., Zarghami, E., & Abad, A. S. H. (2016). A study on the concepts and themes of color and light in the exquisite islamic architecture. Journal of Fundamental and Applied Sciences, 8(3), pp. 1077-1096.
O'Brien, C., Muyllaert, M., & Guest, B. (2009). Guidelines for the care, conservation and recording of historic graveyards in Co. Waterford. Waterford County Council.
Omer, S. (2008). Towards understanding Islamic architecture. Islamic Studies, pp. 483-510.
Omer, S. (2011). Islamic architecture and the prospect of its revival today. Journal of Islamic Thought and Civilization, 1(2), pp. 103-121.
Pearson, M. P., & Richards, C. (2003). Ordering the world: perceptions of architecture, space and time. In Architecture and order (pp. 14-46). Routledge.
Petruccioli, A., & Pirani, K. K. (Eds.). (2013). Understanding islamic architecture. Routledge.
Rebic, M. (2002). Shared Space, Common Bond, Vol. 17, No. 1. New York: New York Landmarks Conservanc.
Salimi., A., & Yurtyapan, S.., & Aysegul, Kara Pilehvarian., N. (2016). THE Role and Impact of F Rellgion on the Architechter of Mosques and Churches, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC.
Sarathi Mishra., Partha., Das., A. (2014). Building Material: Significance and Impact on Architecture, See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/281198156
Shamsuddin, S., & Ujang, N. (2008). Making places: The role of attachment in creating the sense of place for traditional streets in Malaysia. Habitat international, 32(3), pp. 399-409.
Shaw, W. M. (2019). What is “Islamic” art? Between religion and perception. Cambridge University Press.
Vosko, R. (1991). Designing Future Worship Spaces. Meeting House Essays, 8.
Yavari, M., & Ayvazian, S. (2018). The Explanation of Architectural Components Affecting Monumental Tombs in Contemporary Iran. Space Ontology International Journal, 7(4), pp. 25-40.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار