تاثیر خصوصیات فرهنگی بر چگونگی استقرار مطبخ در خانه های قاجاری خرم آباد و اردبیل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، تهران، ایران.

3 گروه معماری، دانشگاه سوره، تهران، ایران

10.22034/ias.2022.334456.1907

چکیده

موقعیت مکانی مطبخ در هر خانه‌ای، بیان‌‌کننده خصوصیات فرهنگی ساکنان و نوع باورهای آن‌ها به محرمیّت و حجاب است. این مقوله میزان و شیوه ارتباطات اجتماعی آنان را مشخص می‌کند.بنابراین باید گفت بین هویت فضایی و جنسیت نوعی ارتباط وجود دارد. بررسی این موضوع در خانه‌های تاریخی مربوط به دورۀ قاجار در شهرهای خرم‌آباد و اردبیل می‌تواند به نوعی پیشینه تاریخی این مسئله را روشن سازد. نوع این پژوهش کیفی است و از روش تحقیق توصیفی تحلیلی استفاده شده است. روش گردآوری داده‌ها اسنادی و میدانی می‌باشد. مبانی نظری تحقیق بر این نکته استوار است که محرمیت و جنسیت در شکل‌گیری فضاهای گوناگون در خانه به‌خصوص مطبخ که عمدتا‌ً مکان استقرار زنان و حضور آن‌ها بوده، تأثیر داشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد چگونه ساختارهای فرهنگی متفاوت در دو شهر خرم‌آباد و اردبیل باعث ایجاد تفاوت‌هایی در سبک چیدمان فضاهای داخلی به‌خصوص مکان مطبخ شده است؛ در شهر اردبیل مطبخ‌ها در زیر زمین ساخته شده است و از دید نامحرمان به دور و فقط افراد حاضر در مطبخ دید به محیط بیرون داشته‌اند، در حالی‌که در شهر خرم‌آباد مطبخ درکنار حیاط قرار داشته است و موضوع محرمیت و دور از دیدرس بودن آن مانند مطبخ‌های اردبیل مطرح نبوده است.
اهداف پژوهش:

تدوین راهبردهای کلان اصلاح فرآیند تولید مسکن در شهر اردبیل و خرم آباد به منظور تسهیل امکان بروز انطباق میان مسکن و سبک زندگی مردم عام.
تبیین میزان تأثیرگذاری نقش جنسیت در شکل‌گیری مسکن در شهرهای اردبیل و خرم‌آباد.

سؤالات پژوهش:

بازتاب جنسیت و سبک زندگی در معماری خانه‌های قدیمی اردبیل و خرم‌آباد چگونه است ؟
آیا جنسیت در نقشه‌های خانه‌های مربوط به دوره قاجار تأثیرگذار بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The effect of cultural characteristics on how to establish a kitchen in Qajar houses in Khorramabad and Ardabil

نویسندگان [English]

  • Soudabeh Mohammadzadeh 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
  • Amirmasoud Dabagh 3
1 Department of Architecture, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
2 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University of Central Tehran, Tehran, Iran.
3 Department of Architecture, Soureh University, Tehran, Iran
ارباب معروف، آزاده. (۱۳۹۶). ارائه الگوهای طراحی مسکن معاصر ایران با بهره‌گیری از معماری مسکونی دوره پهلوی اول در تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.
الهی‌زاده، محمدحسن؛ سیروس، راضیه. (۱۳۹۳). «الگوسازی مسکن بر پایه سبک زندگی اسلامی»، فصلنامه سبک زندگی دینی. 1(1)، 42-48.
امینی، امیر حسین و سلطان‌زاده، حسین. (۱۳۹۶). «بررسی تحلیلی پیرامون بحران معماری و شهرسازی و پدیده شناسی گونه‌های خانه». فصلنامه مدیریت شهری، 46، 94-78.
اوبن، اوژن. (1390). سفرنامه اوژن اوبن ایران امروز. (ترجمه علی اصغر سعیدی). تهران: نشر علم.
باستید، روژه. (1396). هنر و جامعه. (ترجمه غفار حسینی). تهران: نشر توس.
بانی مسعود، امیر. (۱۳۸۹). معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: نشر هنر معماری قرن.
پوردیهیمی، شهرام. (1390). «فرهنگ و مسکن». فصلنامه مسکن و محیط روستا، 30(134)، 3-18.
تیلیون، ژرماین. (1390). هویت جمعی در شناسایی مصادیق فرهنگ. (ترجمه جلال ستاری). تهران: نشر مرکز.
جیحانی، حمیدرضا و همکاران. (1398). «گونه‌‌شناسی خانه‌های تاریخی دوره قاجاریه نراق». ۳۸ (۱۶۷)، ۱۱۵-۱۳۰.
حق لسان، مسعود؛ ایرانی، مهری و نیکنام، سودا. (1399). «مطالعه سیر تحول ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران از بعد کالبدی و ارتباطی با روش نحو فضا نمونه موردی: خانه‌های دوره قاجاریه و پهلوی تبریز». فصلنامه مسکن و محیط روستا، 172، 17-32.
سلطان زاده، حسین. (1371). فضاهای ورودی خانه‌های تهران قدیم، تهران. دفنر پژوهش‌های فرهنگی.
سیراد، آیرین. (1395). در خانه؛ انسـان‌شناسـی فضـای خـانگی. (ترجمـه غزنویـان و دیگـران). تهـران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
صفری، بابا. (1371). اردبیل در گذرگاه تاریخ (سه جلد). اردبیل: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.
عباس زاده، مظفر و بهجت، حمید. (1399). «واکاوی ساختار معماری خانه‌های تاریخی و سنتی روستای سپورغان شهرستان ارومیه.» فصلنامه مسکن و محیط روستا، ۳۹(۱۷۰ )، ۶۷-۸۲.
کامی شیرازی، سیده مهسا؛ سلطان زاده، حسین و حبیب، فرخ.  (1397). «تأثیر سبک زندگی در سازمان فضایی معماری مسکونی در ایران نمونة مورد مطالعه: آشپزخانه حد فاصل سالهای 1304 تا 1357 ه.ش». پژوهش نامة زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی فصلنامة علمی پژوهشی، 9(2)، 33-70.
کیائی، مهدخت؛ سلطان زاده، حسین و حیدری، علی اکبر. (1398). «سنجش انعطاف‌پذیری نظام فضایی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا؛ مطالعه موردی: خانه‌های شهر قزوین». باغ نظر، 16(71)، 76-61.
مداحی، سید مهدی؛ معماریان، غلامحسین (۱۳۹۰). «تجزیه و تحلیل پیکره بندی فضایی خانه‌های بومی با رویکرد نحو فضا نمونه موردی: شهر بشرویه». مسکن و محیط روستا، 156، 49-66.
مرادی نسب، حسین. (1399). «تبیین جایگاه محرمیت در نسبت با قلمرو و خلوت در مسکن سنتی ایران بر پایه آموزه‌های اسلامی». فصلنامه مسکن و محیط روستا، ۳۹ ( ۱۷۲ ) ۴۷-۶۰.
محمدی اصل، محمد. (1397). گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی خرم آباد (سبک معماری لری). خرم آباد: شاپورخواست.
مستوفی، عبدالله. (1386). شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. تهران: نشر کتاب هرمس.
مشیرزاده، حمیرا. (1385). از جنبش تا نظریه تاریخ دو قرن فمینیسم. تهران: نشر شیرازه.
میل، جان استوارت. (1377). کنیزک کردن زنان. (ترجمه خسرو ریگی). تهران: نشر بانو.
وحدت طلب، مسعود؛ حیدری، شهرام. (1398). «بازخوانی نحوه بروز زنانگی در معماری دوره تیموری با تمرکز بر مؤلفه‌های بصری نمونه موردی: مسجد گوهرشاد مشهد». زن در فرهنگ و هنر. 11(4)، 459-479.
ورمقانی، حسنا؛ سلطان‌زاده، حسین. (1397). «نقش جنسیت و فرهنگ معیشتی در شکل گیری خانه مقایسه خانه‌های قاجاری گیلان و بوشهر». نشریه علمی پژوهشی معماری و شهرسازی آرمان شهر. 23، 134-123.