تلمیح در غزلیات شمس تبریزی در تطبیق با تشبیه در شمایل نگاری مذهبی قاجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دکتری تخصصی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2022.337532.1935

چکیده

کاربرد آرایه‌ها یکی از عناصر زیبایی‌بخش در شعر و هنر فارسی است. مبادی و سرچشمه‌های فرهنگ ایران زمین از دیرباز آکنده از اعتقادات، باورها، عقاید عامه، علوم قدیم، فرهنگ‌های قومی، جهانی، فرا جهانی و مشترک بوده است که عصاره آن‌ها در لابه‌لای دواوین شاعران و آثار هنرمندان با عنصر تلمیح و تشبیه متبلور شده است. کلیات شمس نیز به دلیل آشنایی مولانا با قرآن مجید و آیات و شخصیت‌های قرآنی و داستانی و فرهنگ‌ها سرشار از تلمیحات نوع به نوع اعم از داستان‌ها، افسانه‌ها و تلمیحات ایرانی و مشترک و آیات و احادیث و.... است. شمایل‌نگاری نیز از هنرهایی است که در آن می توان آثار تشبیه و مضامین مذهبی را مشاهده کرد و دوره قاجار یکی از ادوار رونق شمایل نگاری مذهبی است. یافته‌های این پژوهش، که به شیوه کتابخانه‌ای و به روش تحقیق توصیفی و تحلیلی انجام یافته است نشان می‌دهد مولانا تلمیحات متنوعی در اثر خود به کار برده است که در این تلمیحات طبقه‌بندی شده به صورت تلمیحات ششگانه آیات و احادیث و ارسال و المثل تلمیحات اسلامی و عربی، تلمیحات ایرانی و مشترک، تلمیحات اعتقادی، تلمیحات عامه، نادر و مسامحه‌گرانه موجود است.

اهداف پژوهش:
1. تبیین و استخراج انواع تلمیحات غزلیات شمس تبریزی.
2. بررسی عنصر تشبیه در شمایل‌نگاری مذهبی قاجار و تطبیق آن با تلمیح در غزلیات شمس تبریزی.

سؤالات پژوهش:
1. انواع تلمیح در غزلیات شمس چگونه انعکاس یافته است؟
2. در شمایل­نگاری مذهبی دوره قاجار از چه تشبیهاتی استفاده شده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Allusion in Shams Tabrizi's Ghazaliats in Comparison with Simile in Qajar Religious Iconography

نویسندگان [English]

  • Aseie Rahimie 1
  • Soraia Razeghi 2
  • Zahra GHoroghi 2
1 P. H. D., Student, Department of Persian Language and Literature, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 P. H. D., Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The use of arrays is one of the beautifying elements in Persian poetry and art. The origins and sources of Iranian culture have long been full of beliefs, principles, popular opinions, ancient sciences, ethnic, global, trans-global and common cultures, whose extracts have been crystallized in the works of poets and artists with the element of allusion and simile. The Koli-at of Shams, considering Rumi's familiarity with the Holy Qur'an, contains verses and characters of the Qur'an and its stories and beholds many allusions including stories, legends, allusions, verses and hadiths. Iconography contains many similes and religious themes and the Qajar period is one of the flourishing periods of religious iconography. The findings of this research, which was conducted in a library and descriptive research method, demonstrate that Rumi has used various allusions in his work six allusions of verses and hadiths, Islamic and Arabic allusions, Iranian and common allusions, religious allusions, popular allusions, rare and tolerant allusions.

Research aims:
1. Explaining and extracting the allusions of Shams Tabrizi's poetry.
2. Examining the simile element in Qajar religious iconography and comparing it with the allusion in Shams Tabrizi's Ghazaliats.

Research questions:
1. How are the types of allusions reflected in Shams's poetry?
2. What similes were used in the religious iconography of the Qajar period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allusion
  • Shams Tabrizi's Poetry
  • Simile
  • Religious Iconography
  • Qajar Period
آژند، یعقوب. (1385). نمایش در دوره صفوی. تهران: فرهنگستان هنر.
اجلالی، امین پاشا. (1369). توضیح نکات ادبی و عرفانی و اشارات قرآنی و احادیث در مثنوی مولوی (دفتر اول)، تبریز: دانشگاه تبریز.
احمدنژاد، کامل. (1372). فنون ادبی، تهران: پایا.
اردشیری، سمیه. (1386). "فرهنگ تلمیحات در کلیات شمس تبریزی از غزل 1000-1" ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران مرکز.
بلعمی، ابوعلی. (1341). تاریخ بلعمی، ترجمه تاریخ طبری تالیف محمد بن طبری، تصحیح ملک الشعرای بهار، به کوشش محمد پروین، تهران: اداره کل وزارت فرهنگ.
جوانی، اصغر و کاظم نژاد، حبیب الله. (1395). «بررسی ویژگی های شمایل نگاری شیعه در نقاشی های قهوه خانه ای عصر قاجار»، شیعه شناسی، ش55، صص. 46-27.
حسینی، مریم. (1386). «پری در شعر مولانا و دیدار با آنیما»، نشریه علوم انسانی الزهرا به شماره 69-68، صص. 21-1.
خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی. (1372). دیوان، به کوشش ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.
خزائلی، محمد. (1355). با ترجمه حاج سید هاشم رسول محلاتی، اعلام قرآن، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی اکبر. (1363). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
سرکاراتی، بهمن. (1350). مقاله پری تحقیقی در حاشیه اسطوره‌شناسی تطبیقی، تبریز: دانشگاه تبریز.
سیف، هادی. (1387). «هنرهای تجسمی (پرونده نقاشی قهوه­خانه و یا یاران»، آینه خیال، شماره10، صص. 21-10.
شمیسا، سیروس. (1369). فرهنگ تلمیحات، تهران: فردوسی.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1366). احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر.
فرخی، سودابه و فهندری سعدی، غلامحسین. (1396). «بررسی و تحلیل آرایه تلمیح و ارائه تقسیم بندی آن بر مبنای ساخت بلاغی»، پژوهش‌های نظم و نثر فارسی، ش 2، صص. 79-41.
قمر، حیدر. (1386). «تسامح در تلمیح به داستان های حماسی و ملی در شعر فارسی»، فصلنامه علمی و پژوهشی علوم انسانی.
قوامی، بدریه. (1391). «تلقی هنری مولوی از قرآن و حدیث». فصلنامه علمی – پژوهشی، شماره 12، سنندج: دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه آزاد.
قیس رازی، شمس الدین محمد. (1373). العجم فی معاییر اشعار العجم ،به کوشش سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
کریستینسن، ارتور. (1355). شاهنشاهی، آفرینش زیانکار در روایات ایرانی، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
محجوب، محمد جعفر. (1374). ادبیات عامیانه ایران. 2 جلد، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: سرچشمه.
مولوی. (1363). کلیات شمس تبریزی، تصحیح فروزانفر، تهران: امیرکبیر
محدثی، جواد. (1378). فرهنگ عاشورا. چ4، قم: نشر معروف.
نیسابوری المعروف بالمیلانی، ابی الفضل احمد. (1366). مجمع الامثال، مشهد: آستان قدس رضوی.
نیشابوری، ابواسحق ابراهیم. (1359). به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
همایی، جلال‌الدین. (1354). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: دانشگاه سپاهیان انقلاب ایران.
یاحقی، محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
یاسینی، راضیه. (1395). «سیر تطور شمایل نگاری اسلامی ایران از تنزیه تا  تشبیه». نگره، ش38، صص. 21-5.