تلمیح در غزلیات شمس تبریزی در تطبیق با تشبیه در شمایل نگاری مذهبی قاجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ias.2022.337532.1935

چکیده

کاربرد آرایه‌ها یکی از عناصر زیبایی‌بخش در شعر و هنر فارسی است. مبادی و سرچشمه‌های فرهنگ ایران زمین از دیرباز آکنده از اعتقادات، باورها، عقاید عامه، علوم قدیم، فرهنگ‌های قومی، جهانی، فرا جهانی و مشترک بوده است که عصاره آن‌ها در لابه‌لای دواوین شاعران و آثار هنرمندان با عنصر تلمیح و تشبیه متبلور شده است. کلیات شمس نیز به دلیل آشنایی مولانا با قرآن مجید و آیات و شخصیت‌های قرآنی و داستانی و فرهنگ‌ها سرشار از تلمیحات نوع به نوع اعم از داستان‌ها، افسانه‌ها و تلمیحات ایرانی و مشترک و آیات و احادیث و.... است. شمایل‌نگاری نیز از هنرهایی است که در آن میتوان آثار تشبیه و مضامین مذهبی را مشاهده کرد و دوره قاجار یکی از ادوار رونق شمایل نگاری مذهبی است. یافته‌های این پژوهش، که به شیوه کتابخانه‌ای و به روش تحقیق توصیفی و تحلیلی انجام یافته است نشان می‌دهد مولانا تلمیحات متنوعی در اثر خود به کار برده است که در این تلمیحات طبقه‌بندی شده به صورت تلمیحات ششگانه آیات و احادیث و ارسال و المثل تلمیحات اسلامی و عربی، تلمیحات ایرانی و مشترک، تلمیحات اعتقادی، تلمیحات عامه، نادر و مسامحه‌گرانه  موجود است.
اهداف پژوهش:

تبیین و استخراج انواع تلمیحات غزلیات شمس تبریزی.
بررسی عنصر تشبیه در شمایل‌نگاری مذهبی قاجار و تطبیق آن با تلمیح در غزلیات شمس تبریزی.

سؤالات پژوهش:

انواع تلمیح در غزلیات شمس چگونه انعکاس یافته است؟
در شمایل­نگاری مذهبی دوره قاجار از چه تشبیهاتی استفاده شده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hints in Shams Tabrizi's lyric poems in comparison with similes in Qajar religious iconography

نویسندگان [English]

  • Aseie Rahimie 1
  • Soraia Razeghi 2
  • Zahra GHoroghi 2
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghazals
  • Shams Tabrizi
  • Talmih
  • Rumi
آژند، یعقوب. (1385). نمایش در دوره صفوی. تهران: فرهنگستان هنر.
اجلالی، امین پاشا. (1369). توضیح نکات ادبی و عرفانی و اشارات قرآنی و احادیث در مثنوی مولوی (دفتر اول)، تبریز: دانشگاه تبریز.
احمدنژاد، کامل. (1372). فنون ادبی، تهران: پایا.
اردشیری، سمیه. (1386). "فرهنگ تلمیحات در کلیات شمس تبریزی از غزل 1000-1" ، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران مرکز.
بلعمی، ابوعلی. (1341). تاریخ بلعمی، ترجمه تاریخ طبری تالیف محمد بن طبری، تصحیح ملک الشعرای بهار، به کوشش محمد پروین، تهران: اداره کل وزارت فرهنگ.
جوانی، اصغر و کاظم نژاد، حبیب الله. (1395). «بررسی ویژگی های شمایل نگاری شیعه در نقاشی های قهوه خانه ای عصر قاجار»، شیعه شناسی، ش55، صص46-27.
حسینی، مریم. (1386). «پری در شعر مولانا و دیدار با آنیما»، نشریه علوم انسانی الزهرا به شماره 69-68، صص 21-1.
خاقانی. (1372). دیوان، به کوشش ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.
خزائلی، محمد. (2535). با ترجمه حاج سید هاشم رسول محلاتی، اعلام قرآن، تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی اکبر. (1363). امثال و حکم، تهران: امیرکبیر.
سرکاراتی، بهمن (1350) مقاله پری تحقیقی در حاشیه اسطوره‌شناسی تطبیقی، تبریز: دانشگاه تبریز.
سیف، هادی. (1387). «هنرهای تجسمی (پرونده نقاشی قهوه­خانه و یا یاران»، آینه خیال، شماره10، صص21-10.
شمیسا، سیروس. (1369). فرهنگ تلمیحات، تهران: فردوسی.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1366). احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر.
فرخی، سودابه و فهندری سعدی، غلامحسین. (1396). «بررسی و تحلیل آرایه تلمیح و ارائه تقسیم بندی آن بر مبنای ساخت بلاغی»، پژوهش‌های نظم و نثر فارسی، ش 2، صص 79-41.
قمر، حیدر. (1386). «تسامح در تلمیح به داستان های حماسی و ملی در شعر فارسی»، فصلنامه علمی و پژوهشی علوم انسانی.
قوامی، بدریه. (1391). «تلقی هنری مولوی از قرآن و حدیث». فصلنامه علمی – پژوهشی، شماره 12، سنندج: دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه آزاد.
قیس رازی، شمس الدین محمد. (1373). العجم فی معاییر اشعار العجم ،به کوشش سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
کریستینسن، ارتور. (2535).  شاهنشاهی، آفرینش زیانکار در روایات ایرانی ، ترجمه احمد طباطبایی، تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
محجوب، محمد جعفر. (1374). ادبیات عامیانه ایران. 2 جلد، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: سرچشمه.
مولوی. (1363). کلیات شمس تبریزی، تصحیح فروزانفر، تهران: امیرکبیر
محدثی، جواد. (1378). فرهنگ عاشورا. چ4، قم: نشر معروف.
نجف‌قلی، میرزا، دره نجفی در علم عروض، بدیع و قافیه، با تصحیح و تعلیقات و حواشی حسین آهی، تهران: فروغی.
نیسابوری المعروف بالمیلانی، ابی الفضل احمد. (1366). مجمع الامثال، مشهد: آستان قدس رضوی.
نیشابوری، ابواسحق ابراهیم. (1359). به اهتمام حبیب یغمایی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
همایی، جلال‌الدین. (1354). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: دانشگاه سپاهیان انقلاب ایران.
یاحقی، محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
یاسینی، راضیه. (1395). «سیر تطور شمایل نگاری اسلامی ایران از تنزیه تا  تشبیه». نگره، ش38، صص21-5.