تحلیل عناصر اساطیری در هفت ‌خان های طومار نقّالان و مقایسه آن با شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

2 استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان ، ایران

3 دانشیار ، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

10.22034/ias.2022.322920.1843

چکیده

طومارهای نقالی یکی از منابع بسیار غنی فرهنگ و ادب ایرانی است که در قالب داستان‌های اساطیری و حماسی مفاهیم اساطیری، آداب و رسوم فراموش‌شده، نکات زبانی و ... را در خود جای داده‌اند. در طومارهای نقالی به علت تأکیدی که بر داستان‌های پهلوانان سیستان شده است، معمولاً از هفت‌خان اسفندیار خبری نیست، ولی در عوض در کنار هفت‌خان رستم دو هفت‌خان نیز برای اعقاب او یعنی فرامرز و جهانبخش ذکر شده که قابل‌توجه است. پژوهش حاضر  به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر داده‌های منابع کتابخانه‌ای  انجام شده است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد هفت‌خوان فرامرز و جهانبخش براساس الگوی هفت‌خان رستم و اسفندیار  ساخته شده‌اند و نکاتی اساطیری مانند وجود «عقاب» به‌عنوان جانور مشتری و وجود گرگ نشانگر مرحله سرباز در آیین مهر از پیشینه غنی اساطیری این هفت‌خان‌ها حکایت دارد. اما به‌جز مسائل اساطیری، طومارها از دیدگاه داستان‌پردازی نیز قابل بررسی می‌باشند؛ خصوصاً طومار کهن شاهنامه فردوسی (صداقت‌نژاد) به شخصیت‌پردازی و روابط علی و معلولی و جزئیات داستان و تصویر حالات روحی و جسمی بیشتر توجه دارد و از این جهت قابل‌توجه است.
اهداف پژوهش:

بررسی عناصر اساطیری در هفتخان‌های موجود در طومارهای نقالی.
تطبیق عناصر اساطیری در هفت‌خان‌های طومار نقالان با شاهنامه.

سؤاالات پژوهش:

آیا هفت‌خوان فرامرز و جهانبخش براساس الگوی هفت‌خان رستم و اسفندیار ساخته شده است؟
چه تفاوتی میان هفت‌خان‌های طومار نقالان با شاهنامه وجود دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Mythological Elements in the Seven Houses of the Narrators' Scroll and Its Comparison with the Shahnameh

نویسندگان [English]

  • Samanehsadat Shahid Hoseini 1
  • Hasanali Abaepour Esfadan 2
  • Vahid Rooyani 3
1 PhD student, Department of Persian Language and Literature, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Gorgan Branch, Islamic Azad University, Gorgan, Iran
3 Associate Professor,Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities and Social Sciences, Golestan University, Gorgan, Iran
چکیده [English]

Narrative scrolls are one of the very rich sources of Iranian culture and literature, which in the form of mythological and epic stories contain mythical concepts, forgotten customs, linguistic points, and so on. In the narration scrolls, due to the emphasis on the stories of the heroes of Sistan, there is usually no mention of Esfandiar Haft Khan, but instead of Rostam Haft Khan, two Haft Khans are also mentioned for his descendants, Faramarz and Jahanbakhsh, which is remarkable. Researchers in the present study are looking for answers to the following questions: First, are Haft Khan Faramarz and Jahanbakhsh based on the model of Haft Khan Rostam and Esfandiar? And secondly, what are the mythological points in these seven readers that the researchers were unaware of? The results show that Faramarz and Jahanbakhsh's Haft Khans are based on the pattern of Rostam and Esfandiar Haft Khans, and mythological points such as the existence of the "eagle" as a Jupiter and the presence of a wolf representing the soldier in the Mehr ritual indicate the rich mythological background of these seven Khans. But in addition to mythological issues, scrolls can also be examined from the perspective of storytelling, especially the ancient scroll of Ferdowsi Shahnameh (Sedaghatnejad) pays more attention to characterization and causal relations and details of the story and the image of mental and physical states.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Haft Khan
  • Narration Scroll
  • Shahnameh
  • Myth
آیدانلو ، سجاد. (1391). طومار نقالی شاهنامه .چ ا . تهران: به نگار.
ابراهیمی، قربانعلی؛ محمودی، مریم. (1391). «تحلیل چهارمین خوان از هفت‌خوان‌های حماسه ملی ایران بر بنیاد اسطوره». متن‌شناسی ادب فارسی. ش2. 92-75.
افشاری، مهران؛ مداینی، مهدی. (1377). هفت لشکر طومار جامع نقالان.چ1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اکبری مفاخر، آرش. (1393). «رزم‌نامه کنیزک (حماسه‌ای به زبان گورانی و روایتی از یادگار زریران)». پژوهش‌نامه ادب حماسی. 10. ش24. 171-145.
امیدسالار، محمود. (1381). «بیان ادبی و بیان عامیانه در حماسه‌های فارسی». جستارهای شاهنامه‌شناسی و مباحث ادبی. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
بویس، مری؛ جورج فارمر، هنری. (1368). دو گفتار درباره خنیاگری و موسیقی ایران. ترجمه بهزادباشی. تهران: آگه.
بیدمشکی، مریم. (1383). «مهر مهر بر هفت‌خان رستم». کتاب ماه هنر. 121-114.
پناهی، نعمت‌الله. (1395). «روایت نقالان از داستان رستم و سهراب». کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی. 17، ش33. 225-248.
تاریخ سیستان. (1381). تصحیح محمد فقی بهار. تهران: نور .
حسینی، مریم. (1391). «بن‌مایه آیین‌های مهر و زرتشت در هفت پیکر نظامی». جستارهای ادبی مجله علمی پژوهشی. ش176. 120-95.
دخت مشهور، پروین. (1378). «هفت‌خوان یا هفت‌خان رستم و برجستگی‌های این رزمنامه». نامه پارسی. ش.13. 179-172.
دوستخواه، جلیل. (1387). «سرچشمه‌ها و پشتوان‌های شاهنامه فردوسی و طومار نقالان». مجله فرهنگ مردم.
رضی، هاشم. (1381). دانشنامه ایران باستان.چ ا. ج4. تهران: بهمن.
رضی، هاشم. (1381). آیین مهر. چ ا . تهران: بهجت.
زارع، مریم. (1395). «بررسی آیین مهر و بازتاب آن در بخش شاهان پیشدادی شاهنامه». مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه د2. ش3/1.690-672.
سرمدی، مجید. (1382). فرامرزنامه. چ ا. تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
سرامی، قدمعلی و منصوری، سیما. (1390). «هفت زینه مهری در هفت‌خوان بیژن». ش23. 100-55.
شوالیه، ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها، ترجمه سودا به فضایلی، تهران: جیحون.
صداقت‌نژاد، جمشید. (1374). طومار کهن شاهنامه فردوسی. تهران: دنیای کتاب.
فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: بنیاد دایره المعارف بزرگ اسلامی.
فرزین، احمدعلی. (1385). «خنیاگران و سرودگویان دوره گرد». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. 131-113.
کریستین‎سن، آرتور. (1386). نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار. ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی. چ 3. تهران: چشمه.
محجوب، محمدجعفر. (1383). ادبیات عامیانه ایران. تهران: حیدری.
مرکلباخ، رانیهولد. (1387). میترا آیین و تاریخ، ترجمه توفیق گلی‌زاده، تهران: اختران.
نیکخو، عاطفه و جلالی پندری، یدالله. (1394). «بررسی ساختاری زبان حماسی در طومار جامع نقالان معروف به هفت لشکر».  دو فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه. ش5. 132-101.