مطالعه کتیبه‌های پنجمین ضریح حرم مطهر امام رضا (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

10.22034/ias.2018.91705

چکیده

ضریح (آفتاب) امام رضا (ع) از نمونه‌های بارز و فاخر هنر ضریح ‌‌سازی است که در دوره جمهوری اسلامی پس از فرسودگی ضریح چهارم (شیر و شکر) ساخته و جایگزین ضریح شیر و شکر گردید. طراحی و ساخت این ضریح توسط استادان و هنرمندان بزرگی همچون محمود فرشچیان، محمد موحد، مصطفی خداداد‌‌زاده اصفهانی، خداداد کشتی آرایی به انجام رسیده است. ضریحی به شکل مکعب مستطیل که به‌‌وسیله هنرهایی همچون خوشنویسی و کتیبه آرایی، قلم‌زنی و معرق خاتم، بدنه و داخل ضریح مطهر آراسته‌ شده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است و جمع‌آوری داده‌‌ها بر مبنای اطلاعات کتابخانه‌ای و عکاسی میدانی است. یافته‌‌ها نشان می‌دهد متن کتیبه‌های ضریح آفتاب شامل سوره‌‌های یس و هل‌‌اتی از قرآن کریم، اسماء چهارده معصوم، شهادتین شیعه، ذکر‌‌ها، صفات الهی، القاب و اسماءالحسنی می‌باشد. خطوط مورد‌‌استفاده در کتیبه‌های ضریح مذکور متناسب با جایگاه قرارگیری کتیبه و متن آن با ثلث، ثلث مقترن، معقلی و نستعلیق کتابت شده است. به‌‌‌طور‌‌کلی کتیبه‌ها علاوه بر وجه زیباشناسی، کمک شامخی در ارائه مفاهیمی دینی و مذهبی نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the inscriptions of the fifth Zarih of the shrine of Imam Reza

چکیده [English]

The fifth Zarih of Imam Reza is one of the most prominent examples of the art of perfection, which was created in the Islamic Republic after the burnout of the fourth zarih (Shir-o- Shekar) and replaced the Shir-o- Shekar zarih. The design and construction of this design has been accomplished by great professors and artists such as Mahmoud Farshchian, Mohammad Movahed, Mostafa Khodadadzadeh Isfahani, Khodadad Keshtiaraai. The rectangular cubic zarih is adorned with arts such as calligraphy, Etching, stamping and mosaic of khatam, body and interior. The research method is descriptive-analytical and data collection is based on library information and field photography. The findings show that the text of the Aftab zarih contains the verses of Yasin and Dahr from the Holy Quran, the names of the fourteen innocents, Shihadatin Shiite, the mention, divine attributes, al-Qubb and Asma al-Hosna. The calligraphies used in zarih are Sols, Sols Moqtaran. Taaliq and nastaliq letter. In general, inscriptions, in addition to the aesthetics, have been instrumental in providing religious concepts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Reza's holy shrine
  • Aftab zarih
  • inscription
  • form and content
کتا­ب­ها:
ابن فارس، احمد (1404 ق). معجم مقاییس اللغة، ج 5، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
اصفهانی، راغب (502 ق). المفردات، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
آیتی، عبد‌‌المحمد (1391). تفسیر صحیفه سجادیه، تهران: سروش.
بی‌نام (1372). آستان قدس دیروز و امروز، مشهد: آستان قدس رضوی.
پاکباز، رویین (1378). دایره‌‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر.
تناولی، پرویز (1385). طلسم: گرافیک سنتی ایران، تهران: بنگاه.
خیرآبادی، محمدرضا؛ محمدی خیرآبادی، سعید (1390). ضریح دل، اردبیل: دبیرخانه ششمین جشنواره سراسری مدیحه‌سرایی، ابتهال و تواشیح رضوی، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی اردبیل.
دهخدا (1375). لغت‌نامه، واژه «کریم»؛ بستانی، فؤاد افرام؛ مهیار، رضا، چاپ دوم، تهران: فرهنگ ابجدی عربی- فارسی.
سبزواری، ملا هادی (1304). شرح الاسماء، تهران: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع).
شایسته‌‌فر، مهناز (1384). عناصر شیعی در کتیبه‌نگاری تیموریان و صفویان، تهران: مطالعات هنر اسلامی.
شیخ صدوق (1413 ق). من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات السلامی.
صحراگرد، مهدی (1392). شاهکارهای هنری آستان قدس، کتیبه‌‌های مسجد گوهرشاد، مشهد: آستان قدس رضوی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2 و 9، چاپ پنجم، قم: اسلامی.
عالم زاده، بزرگ (1390). دانشنامه رضوی، تهران: شاهد، سازمان فرهنگی سیاحتی کوثر.
عطاردی، عزیزالله (1371). تاریخ آستان قدس رضوی، مشهد: عطارد.
قائمی، اصغر (1379). اصول اعتقادات، قم.
قصابیان، محمدرضا (1377). تاریخ مشهد، مشهد: انصار.
قلعه خوند، نصرالله (1391). شرح و توصیف اسماءالحسنی در قرآن، تهران: سیمرغ.
کاشانی، ملا حبیب‌الله شریف (1384). خواص و مفاهیم اسماء ‌‌الله‌‌ الحسنی،ترجمه محمد‌‌رسول دریایی، چاپ سوم، تهران: صائب.
کاوسی، ولی‌الله و جمعی از نویسندگان (1391). خوشنویسی، تهران: کتاب مرجع.
کاویانیان، محمد احتشام (1354). شمس‌‌الشموس (تاریخ آستان قدس رضوی)، مشهد: آستان قدس رضوی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی، محقق و مصحح علی‌‌اکبر غفاری؛ محمد آخوندی، ج ‏4، چاپ چهارم، تهران: دار‌‌الکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق). بحارالانوار، ج ‏91، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مسائلی اردبیلی، محمد (1337). تفسیر سوره یاسین، تهران.
مشهدی، محمد (1383). مشهدالرضا علیه‌السلام، تهران: امیرکبیر.
معین محمد (1363). فرهنگ فارسی معین شش‌جلدی، تهران: امیرکبیر.
مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان (1374). تفسیر نمونه، ج 5 و 1، قم: امیرکبیر.
مؤتمن، علی (1348). راهنما یا تاریخ آستان قدس رضوی، تهران: چاپخانه بانک ملی.
میرزاده، سید حسین (1392). آشنایی با حرم مطهر رضوی، مشهد: معاونت تبلیغات و ارتباطات.
مقالات:
احمد پناه، ابو‌تراب (1387). «زیباشناسی نگاره‌های داستان حضرت آدم و حوا»، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش 8، ص 41-52.
شایسته‌‌فر، مهناز (1387). «بررسی مضمونی کتیبه‌های حرم امام رضا (ع) با تأکید بر دوره قاجار»، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ص 51-52.
صالحی، اسراء؛ نعمتی بابایلو، علی؛ وند‌‌شعاری، علی (1392). «ساختار ضریح، با تأکید برساخت و چگونگی ضریح حضرت عباس»، مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی میراث مشترک ایران و عراق، ص 6-33.
صحراگرد، مهدی؛ شیرازی، علی‌اصغر (1389). «تأثیر خوشنویسی و کتیبه‌نگاری خط ثلث بر ابنیه‌های اسلامی ایران سده چهار تا نهم»، فصلنامه نگره، ش 14، ص 51-63.
موسوی‌‌لر، اشرف‌‌السادات؛ یاقوتی، سپیده (1393). «نشانه‌شناسی ضریح امام رضا (ع) با تأکید بر مبانی اعتقادی شیعه»، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش 21، ص 95-110.
منابع تصاویر:
آرشیو خصوصی نگارندگان.
روابط عمومی آستان قدس رضوی.
موسوی‌‌لر، اشرف‌‌السادات؛ یاقوتی، سپیده (1393). «نشانه‌شناسی ضریح امام رضا (ع) با تأکید بر مبانی اعتقادی شیعه»، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، ش 21، ص 95-110.