ارزیابی و شناخت هندسه کاربردی عصر تیموری در طراحی بقعه مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

10.22034/ias.2018.91709

چکیده

خراسان بزرگ در عصر تیموری دارای تحولات بسیار چشمگیری در ساخت مقبره‌سازی صوفی، می‌گردد. مقبره مولانا ابوبکر تایبادی از این حیث مستثنا نیست. این مقبره در سال 848ق/ 1444م به دستور پیر احمد خوافی وزیر شاهرخ تیموری جهت مسجد و نمازخانه توسط بزرگ‌ترین معماران دوره تیموری (دو برادر به نام‌های غیاث‌الدین و قوام‌الدین شیرازی) در شهر تایباد بنا شد. آن چیزی که این بنا را از حیث مطالعات معماری و باستان‌شناسی برجسته می‌کند، بهره‌گیری معمار از هندسه کاربردی عصر تیموری، در ساخت آن می‌باشد. در این پژوهش با اتخاذ رویکرد تحلیلی، استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ثبت و مشاهده میدانی می‌توان گفت یکی از ویژگی‌های متمایز معماری دوره تیموری بهره‌گیری هر چه بیشتر از هندسه در طرح‌های معماری است که نمود آن را می‌توان در پلان، ایوان رفیع و گنبدخانه بقعه مولانا زین‌الدین ابوبکر تایبادی مشاهده کرد. با تحلیل هندسی این بنا می‌توان اظهار داشت که معمار در طراحی این بنا از مشتقات 3√، 5√و2√ بهره گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and Recognition of Applied Geometry of the Timurid Period in the Design of Mawlana Zayn al-Din Abu Bakr Taybadi’s Tomb

چکیده [English]

The great Khorasan witnessed remarkable developments in the construction of the Sufi mausoleums during the Timurid period and the tomb of Mawlana Abu Bakr Taybadi is no exception in this regard. The tomb was built in 848 AH on the order of Pir Ahmad Khafi, minister of Shahrokh Timurid, by the greatest architects of the Timurid period (two brothers called Ghiyath al-Din and Qavameddin Shirazi) in Taybad to be used as a mosque and prayer hall. What distinguishes this building in terms of architectural and archaeological studies is the use of applied geometry of the Timurid period in construction of this monument. In the present study, it is attempted to use the library resources as well as field observation and recording through an analytical approach. It can be argued that one of the distinctive features of the Timurid architecture is the use of geometry in architectural designs as much as possible, representation of which can be seen in the plan, the high veranda, and the done house of Mawlana Abu Bakr Taybadi’s tomb. By geometric analysis of this building, it can be stated that the architects have used the derivatives of √3, √5, and √2 in the design of the plan, the dome house, the façade and the veranda of this monument.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Applied Geometry
  • Timurid Era
  • Abu Bakr Taybadi’s Tomb
کتا­ب­ها:
اوکین، برنارد (1386). معماری تیموری در خراسان. ترجمه علی آخشینی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
بوزجانی، ابوالوفا محمد بن محمد (1384). هندسه ایرانی کاربرد هندسه در عمل. ترجمه علیرضا جذبی، تهران: سروش.
بمانیان، محمدرضا؛ بقایی، پرهام؛ اخوت، هانیه (1390). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری. تهران: هله.
پوگاچنکووا، گالینا آناتولیونا (1387). شاهکارهای معماری آسیای میانه سده‌های چهاردهم و پانزدهم میلادی. ترجمه سید داوود طبایی عقدایی، تهران: فرهنگستان هنر.
جامی، عبد‌‌الرحمن بن احمد (1370). نفحات‌‌الانس. تهران: چاپ محمود عابدی.
 جعفری، عباس (1391). شناسنامه جغرافیای طبیعی ایران. تهران: موسسه گیتاشناسی.
حافظ ابرو (1375). جغرافیای حافظ ابرو. به تصحیح صادق سجادی، تهران: میراث مکتوب.
خواند میر، غیاث‌الدین (1362). حبیب السیر فی اخبار البشر. به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام.
دولتشاه سمرقندی (1385) تذکره الشعرا. به تصحیح فاطمه علاقه، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
عصام، السعید؛ پارمان، عایشه (1363). نقش‌های هندسی در هنر اسلامی. ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
شوشتری، نورالله شریف‌‌الدین (1354). مجالس‌‌المؤمنین. تهران.
شیرازی، محمد معصوم (1339). طرائق‌‌الحقایق. به تصحیح محمدجعفر محبوب، تهران: بارانی.
فرجی، عبدالرضا (1366). جغرافیای کامل ایران. تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
فصیحی خوافی، فصیح احمد بن جلال‌الدین محمد (1339). مجمل فصیحی. به تصحیح محمود فرخ، مشهد: کتاب‌فروشی باستان.
مایس، پیرفون (1378). عناصر معماری از فرم به مکان. ترجمه مجتبی دولتخواه، تهران: ملائک.
نوایی، امیر علیشیر (1362). مجالس النفایس. به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: توس.
ویلبر، دونالد گولومبک، لیزا (1374). معماری تیموری در ایران و توران. ترجمه کرامت الله افسر، محمد یوسف کیانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
یزدی، شرف‌الدین علی (1363). ظفرنامه تیموری. به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
مقالات:
صالحی کاخکی، احمد (1367). «کتیبه‌‌های بقعه زین‌‌الدین ابوبکر تایبادی»، هنر و معماری، ش 25، ص 62- 98.
گلچین عارفی، مهدی (1388). «استاد قوام‌‌الدین شیرازی معمار افسانه»، گلستان هنر، ش 16، ص 79- 85.
 
منابع انگلیسی:
Kotof, S.(1986). The Architect in the middle Ages, East and West, in Architect chapter in the history, New York: Oxford University press.
منابع تصاویر:
آرشیو خصوصی نگارندگان.
عصام، السعید؛ پارمان، عایشه (1363). نقش‌های هندسی در هنر اسلامی. ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
ویلبر، دونالد گولومبک، لیزا (1374). معماری تیموری در ایران و توران. ترجمه کرامت الله افسر، محمد یوسف کیانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.