تحلیل نشانه‌شناسی صورت و معنا در مسجد وکیل شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، مدیریت گروه پژوهش هنر، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

2 استاد، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س).

10.22034/ias.2018.91843

چکیده

نمادگرایی یکی از اصول قدیمی فکر بشر است که از آغازین دوره‌های حیات وی در آثار هنری نمودی خاص داشته و بر اساس دیدگاه‌های اسلامی، نماد یا رمز، جنبه‌ظاهری و دنیوی ماهیتی معنوی محسوب می‌شود. هنرمند دینی در بیان مفاهیم و دادن صورت مادی به آن‌ها، ناگزیر به استفاده از زبان تمثیل است. ازجمله جایگاه‌های ظهور نمادها در هنر ایران، معماری است. با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های معناکاوانه معماری مسجد، با استفاده از روش نشانه‌شناسی به تحلیل مفاهیم نمادین و معانی روحانی این آثار هنری خواهیم پرداخت. عناصری که به‌عنوان نماد و نشانه در نظر گرفته می‌شوند علت کارکردی داشته‌اند و به‌مرورزمان تبدیل به نماد گشته‌اند.
روش تحقیق توصیفی – تاریخی بوده، با رویکرد نشانه‌شناسی مبتنی بر نظریه «چارلز ساندرز پیرس» به بررسی الگوی وی در دلالت‌های ثانویه نقوش تزیینی و معماری مسجد وکیل شیراز، به‌عنوان بخشی از یک مطالعه نشانه شناختی پرداخته و سعی بر آن است که عناصر تزئینی و اجزاء کالبدی مسجد و تأثیری که در انتقال معانی و مفهومشان دارند، موردبررسی قرار گیرد. در ابتدا با تصویربرداری و مشاهده روشمند به میزان و نوع نشانه‌های به‌کاربرده شده و در بخش بعد به آنالیز و بررسی تک‌تک تصاویر و نمادهای آن‌ها در معماری مسجد وکیل می‌پردازیم.
این پژوهش نشان می‌دهد که در هنر دوران اسلامی نشانه‌های شمایلی کمتر به‌کاررفته و در مواردی هم که این نشانه‌ها حضور دارد، هنرمند آن را از دلالت تشابه آزاد می‌کند و گستردگی معنایی به آن می‌بخشد. همچنین توجه به رابطه‌ای که هنرمند میان دال و مدلول برقرار می‌کند، می‌تواند دیدگاه‌های هنری وی را آشکار سازد. می‌توان گفت نقوش و نشانه‌های مسجد وکیل شیراز، در ابتدا تااندازه‌ای شمایلی و تااندازه‌ای نمایه‌ای بودند. در طی زمان نشانه‌ها به سمت نمادین و قراردادی شدن توسعه یافتند یا به‌عبارت‌دیگر در مقایسه با نشانه‌های حقیقی یا نماد، نمایه تااندازه‌ای رو به انحطاط رفت و شمایل حتی به نسبتی بیشتر رو به انحطاط رفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semiotic analysis of form and meaning in Vakil mosque in Shiraz

نویسندگان [English]

  • negin laripour 1
  • Dadvar Abolghasem 2
2 Professor, faculty of art, Alzahra University
چکیده [English]

Symbolism is one of the old principles of human thought that has been shown in the works of art since the beginning of its periods of life, and according to Islamic views, the symbol is the apparent and secular aspect of spiritual nature. The religious artist in the expression of concepts and the giving of material means to them is the use of the language of allegory. Among the positions of the appearance of symbols in Iranian art is architecture. Considering the meaningful capabilities of the mosque architecture, using the semiotic method, we will analyze the symbolic concepts and spiritual meanings of these artistic works. The elements that are considered as symbols are considered to be functional and have become symbolic over time.
The method of research is descriptive-historical, with a semiotic approach based on the theory of "Charles Saunders Pierce" to examine his pattern in the secondary implications of decorative motifs and the architecture of the mosque in the Vakil mosque of Shiraz, as part of a semiotic study and try to It is to examine the decorative elements and physical elements of the mosque and the effect they have on translating their meanings and concepts. At first, using the method of shooting and observing the amount and type of signs used and in the next section, we will analyze and review each of their images and symbols in the architecture of the mosque attorney.
This research shows that in the art of Islamic times less iconic signs are used, and in cases where these signs are present, the artist frees it from the implication of similarity and gives it a semantic meaning. Also, attention to the relationship that the artist makes between the signifier and signified can reveal his artistic visions. It can be said that the motifs and signs of the Vakil mosque of Shiraz lawyer were somewhat Iconic, and somewhat Indexical. During the time, the signs were developed towards symbolic and contractual terms, or in other words, compared with real signs or symbols, the Index became diminishing to some extent, and the Icon went even further into decline.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Semiology
  • Form
  • Meaning
  • Mosque architecture
  • Vakil mosq
کتاب­ها:
احمدی، بابک، (1388)، از نشانه‌های تصویری تا متن، چاپ نهم، تهران، نشر مرکز.
بورکهارت، تیتوس، (1386)، مبانی هنر اسلامی، ترجمه و تدوین: امیر نصیری، چاپ اول، تهران، انتشارات حقیقت.
پیرنیا، محمد کریم، (1387)، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین: غلامحسین معماریان، چاپ سیزدهم، نشر سروش دانش.
چندلر، دانیال، (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه: مهدی پارسا، تهران، نشر سوره مهر.
رضایی، خداداد، (1389)، مبانی هنر، تصویر و تبلیغ، موعود اسلام، قم
زرگر، اکبر، (1386)، راهنمای معماری مسجد، تهران، نشر دید.
سجودی، فرزان، (1388)، (مجموعه نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی 4) نشانه‌شناسی: نظریه و عمل، چاپ اول، تهران، نشر علم.
سوسور، فردینان، (1378)، دو دورهٔ زبان‌شناسی عمومی، ترجمه: کورش صفوی، تهران، نشر هرمس.
کالر، جاناتان، (1379)، فردینان دو سوسور، ترجمه: کورش صفوی، چاپ اول، تهران، انتشارات هرمس.
گیرو، پی یر، (1973)، نشانه‌شناسی، ترجمه: محمد نبوی، چاپ دوم، تهران، نشر آگه.
مک کوئیلان، مارتین، (1384)، پل دومان، ترجمه: پیام یزدان جو، چاپ اول، نشر مرکز،
نصر، طاهره، (1387)، جستاری در شهرسازی و معماری زندیه، تهران، نشر نوید شیراز.
هاوکس، ترنس، (1380)، استعاره، ترجمه: فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران، نشر مرکز.
مقالات:
احمدی ملکی، رحمان، (1384)، فرم‌ها و نقش‌های نمادین در مساجد ایران، هنر و معماری مساجد، به کوشش دبیرخانه ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، تهران، نشر رسانش، ص 116 - 110
پیرس، چارلز سندرس، (1381)، منطق به‌مثابه نشانه‌شناسی: نظریه نشانه‌ها، در نیم سالانهٔ شناخت، مترجم: فرزان سجودی، تهران، شماره 6، ص 64 – 51
پور جعفر، دکتر محمدرضا؛ موسوی لر، اشرف، (1381)، بررسی ویژگی‌های حرکت دورانی مارپیچی؛ اسلیمی نماد تقدس وحدت و زیبایی، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، شماره 43، ص 207 - 184
تفضّلی، دکتر عباسعلی، (1376)، قبله نمای مسجد – محراب، فصلنامه دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، شماره 35 و 36، ص 144 - 129
سجادی، علی، (1377)، سیر تحول محراب در معماری اسلامی ایران (از آغاز تا مغول)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران
سجودی، فرزان، (1386)، «دلالت از سوسور تا دریدا» در مقالات هم‌اندیشی‌های بارت و دریدا، به کوشش امیرعلی نجومیان، فرهنگستان هنر، تهران، ص 212- 195
شایسته فر، مهناز، (1387)، تزیینات کتیبه‌ای مسجد وکیل شیراز، کتاب ماه هنر، شماره 120
مصدری، (1385)، هفته‌نامه پیام بانک، شماره 640
هزاوه ای، هادی، (1363)، هنرهای تجسمی: اسلیمی؛ زبان ازیادرفته، فصلنامه هنر، شماره 6، ص 117 - 90
منابع انگلیسی:
Baker, Geoffry. H (1992), Design strategies in architecture, New York: Van Nostrad Reinhold Pub. Co.
Chandler, Daniel (2003), Semiotics, the Basics, London and New York: Routledge
Saussure, Ferdinand de (1916/1983), Course in General Linguistics, Trans. Roy Harris, London: Duckworth.
Scott, Rimmer (1997), The symbolic form of Architecture, An investigation into its philosophical foundations and a discussion on the development of the perception of architectural form by modern theoreticians and symbolist architects, Virginia: Alexandria University.
منابع تصاویر:
آرشیو سازمان میراث فرهنگی و گردشگری فارس