مقایسه سیمای جبرییل در معراج‌نامه‌های ابن‌سینا و میرحیدر در دو بعد فلسفی و تجسمی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه هنر تهران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران (پردیس بین‌المللی فارابی)

چکیده

یکی از مهم‌ترین مضامین به کار رفته در آثار هنری ایرانی‌-اسلامی معراج پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص)، است. بسیاری از هنرمندان نگارگر ایرانی، روایت‌های تصویری متنوعی را در قالب «معراج‌نامه‌ها» خلق کرده‌اند که از برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به  معراج‌نامه میرحیدر اشاره کرد. روشن است که نگارگران به جنبه‌های بصری معراج توجه کرده‌اند و برای به تصویر کشیدن این واقعه، صورتی تجسمی از عناصر مختلف داستان را شکل  داده‌اند. از جمله اینکه، فرشتگانی همچون جبرئیل را با شکل، اندازه و رنگ‌ها و ویژگی‌های خاصی به تصویر کشیده‌اند. از سوی دیگر، فیلسوفان و متألهان ایرانی نیز در آثار خود به بررسی و تحلیل نظری واقعه‌ معراج پرداخته‌اند که از آن جمله می‌توان به رساله معراج‌نامه ابن‌سینا اشاره کرد. مقاله‌ حاضر، در پی پاسخ به این مسأله است که «تصویری که از جبرئیل در صحنه‌های مختلف معراج در معراج‌نامه میرحیدر مشاهده می‌شود، با توصیفات نظری ابن‌سینا درباره جبرئیل در رساله معراج‌نامه چه نسبتی دارد؟». در این مقاله نشان داده می‌شود که باوجود تفاوت زمانی خلق این دو اثر و نیز تفاوت اساسی رویکرد خالقان این دو اثر (رویکرد تجسمی و رویکرد فلسفی) می‌توان این دو اثر را دو روایت مختلف اما قابل انطباق از تصویر جبرئیل در معراج دانست. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

..........Comparison of the visage of Gabriel in Merajnameh of Avicenna and Mir Heydar from the philosophical and visual aspects

نویسندگان [English]

  • ..... ..... 1
  • ... ... 2
1 ......
2 ...
چکیده [English]

One of the most important subjects used in the works of the Iranian- Islamic artists is the Merajnameh of Prophet Mohammed. Many of the Iranian artists of miniature painters have created various pictures in the form of Merajnameh, the most distinguished of which can be mentioned is the Merajnameh of Mir Heydar. It is obvious that the painters have paid attention to the visual aspects of Meraj (Ascension to Heaven). In order to illustrate this event, they have shaped visual forms of different elements of the story, including the angels such as Gabriel with different sizes, colors, and special aspects. On the other hand, the Iranian philosophers and theologians, too, analyzed and examined the real theorical ascension.The present article tends to give an answer to this question that “what relationship is there between the picture of Gabriel in various scenes of Meraj, which can be seen in the Merajnameh of Mir Heydar, and Avicenna’s theoretical descriptions of Gabriel in his treatise of Merajnameh? It is illustrated in this article that in spite of time difference, and the different approaches of the creators of these two works (the visual approach and the philosophical approach) we can consider these two works as two different narrations but adaptable from the Gabriel illustration in Meraj.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gabriel
  • Mohammad
  • Meraj
  • Avicenna
  • Merajname
  • Mir Heydar
کتاب
- قرآن کریم.
- ابن‌سینا(1365)، معراج‌نامه ابو‌علی‌سینا به انضمام تحریر آن از شمس‌الدین ابراهیم ابرقوهی، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
- خلج ‌امیر‌حسینی، مرتضی(1389)، رموز نهفته در هنر نگارگری، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتاب آبان.
- سگای، ماری‌رز(1385)، معراج‌نامه سفر معجزه‌آسای پیامبر(ص)، ترجمه‌ مهناز شایسته‌فر، چاپ اول، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
- گنابادی، سلطان‌محمد(1373)، متن و ترجمه فارسی تفسیر شریف بیان‌السعاده فی مقامات‌‌العباده، ترجمه‌ محمدرضا خانی، تهران، نشر صاحب اثر.
- هال، جیمز(1392)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه‌ رقیه بهزادی، چاپ ششم، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر.
مقاله
- شایسته‌فر، مهناز(1388)، حضور نمادین پیامبر در معراج‌نامه‌ شاهرخی، کتاب ماه هنر، شماره133، صص 23-14.
انگلیسی
-Seguy, Marie-Rose (1977), The Miraculous Journey of Mahomet, George Braziller.
-Sims, (2002), Peerless Images: Persian Painting and Its Sources, Yale University.