فرم‌گرایی نگاره‌های نسخه ثواقب‌المناقب شاهکار نگارگری مکتب بغداد قرن دهم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی مقطع دکتری رشته پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

2 دکترای تخصصی و عضو هیات علمی گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر اصفهان

3 دکترای تخصصی و عضو هیات علمی دانشکده معماری، دانشگاه علم و صنعت

4 دکترای تخصصی و عضو هیات علمی دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور

10.22034/ias.2018.91847

چکیده

ثواقب المناقب، شرح حال عارفان و صوفیان به خصوص مولانا جلال‌الدین محمد بلخی است که با کمی چاشنی، اغراق شده‌است. این اثر اولین بار توسط احمد بن محمد و بار دیگر توسط عبدالوهاب بن جلال‌الدین محمد همدانی در سال 947 هجری تلخیص و در سال 998 هجری به دستور سلطان مراد سوم عثمانی به ترکی ترجمه شد. از نسخه ثواقب‌المناقب، دو کپی مصور متعلق به مکتب نگارگری بغداد که در دوران استیلای حاکمان عثمانی در بغداد (اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری) تولید گردید، موجود است. تمرکز این پژوهش بروی فرم‌گرایی نسخه مصور ثواقب‌‌المناقب موجود در کتابخانه مورگان نیویورک است که به عنوان یکی از شاهکارهای مکتب نگارگری بغداد قرن دهم هجری شناخته شده است. این پژوهش با تکیه بر آراء کلایو بل، از مشهورترین و صریح‌ترین نظریه‌پردازان انگلسیی اوایل قرن بیستم میلادی، در حوزه فرم‌شناسی انجام خواهد شد. فرم‌شناسی رویکردی است به هنر که به جای تاکید بر محتوا، بر اهمیت شکل به منزله سرچشمه­ی جاذبه‌­ی ذهنی اثر هنری پا می‌فشارد. بررسی شکل‌گرایانه­‌ی اثر هنری در درجه­‌ی نخست به تاثیر زیبایی‌شناسانه‌­ی اجزای تشکیل‌دهنده­‌ی طرح اشاره دارد. نتایج کلی تحقیق بر غلبه فرم‌های ساده، ‌بهره‌گیری از فرمت و الگوهای قراردادی، پالت رنگی متوسط، ترکیب‌بندی پویا و الگوپذیری از شاخصه‌های مکاتب نگارگری ایران و عثمانی دلالت دارند. کنکاش این تحقیق از حیث ماهیت بنیادین و از نظر روش، تاریخی تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The structure of form in miniatures of Tavaqib ol-Manaqib’s manuscript, In Baghdad painting school, 16th century

نویسندگان [English]

  • Akram Mahmodi 1
  • Ali Asghar Javani 2
  • Farhang Mozafar 3
  • Farzaneh Farokh Far 4
1
2
3
4
چکیده [English]

"Tavaqib ol-Manaqib" is the biography of the mystics and the Sufis especially Mevlana Jalaluddin Mohammad Balkhi with a little exaggerated. This literary masterpiece was summarized by Ahmad-ibn-Mohammad and the next time by Abdulwahab-ibn-Jalaluddin-Mohammad-Hamedani in 947 A.H and it was translated into Turkish by the order of Sultan Murad of Ottoman Empire in 998 A.H. The focus of this study is on the illustrated version of "Savaghebol Monagheb" book in Morgan's New York library; produced during the rule of the Ottoman kings (the late tenth and early eleven century A.H) and introduced one of the masterpiece of Baghdad miniature school of the tenth century. Therefore, the edition feature of the form, are analyzed to identify the achievements of Baghdad Miniature School in the tenth century A.H. The question is that, what kind of miniature formality is in the "Tavaqib ol-Manaqib" as the chosen Baghdad miniature school? The overall result of the miniature analysis form of "Tavaqib ol-Manaqib" show that Baghdad miniature has been depicted in a coherent miniature feature. The study of this research in terms of the fundamental nature of the methodology, is an analytic-historical one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Baghdad painting school
  • Miniature
  • Tavaqib ol-Manaqib
  • structure of form
کتاب‌ها:
- آریان پورکاشانی، منوچهر(1388)، فرهنگ آریانپور، تهران، ناشرجهان رایانه.
- آدامز، لوری (1390)، روش شناسی هنر، ترجمه علی معصومی، تهران، انتشارات  فرهنگی پژوهش چاپ و نشر نظر.
- پورگشتال، هامر (1367)، تاریخ امپراتوری عثمانی، ج2، ترجمه میرزا زکی، علی محمدتهران، زرین.
-دوری، عبدالعزیز و دیگران(1375)، بغداد (چند مقاله در تاریخ و جغرافیای تاریخی) ترجمه اسماعیل دولتشاهی ،تهران، بنیاد دایره‌المعارف اسلامی
- سیوری، راجر مروین (1366)، ایران عصر صفوی، ترجمه احمد صبا، تهران،کتاب تهران.
شریف‌زاده، عبدالمجید(1375)، تاریخ نگارگری در ایران، تهران، حوزه هنری.
- صدر حاج سید جوادی و دیگران(1371)، دایره المعارف تشیع، جلد 3،  تهران ، یاد آوران.
- عالی افندی، مصطفی (1369)، مناقب هنروران، ترجمه سبحانی، تهران، سروش.
- لوینسون، جرولد (1387)، مجموعه مقالات زیبایی شناسی آکسفورد" مسائل کلی زیبایی شناسی" قسمت اول، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران، فرهنگستان هنر.
-_______(1383)، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به همت محمدکاظم موسوی بجنوردی، جلد 12، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ______(1379)، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به همت محمدکاظم موسوی بجنوردی، جلد نهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ونگ، وسیوس (1380)، اصول فرم و رنگ، ترجمه آزاده بیدخت  و دیگران، تهران، نشرنی.
- هاسپرز، جان و راجر اسکراتن (1393)،  فلسفه هنر و زیبایی شناسی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، دانشگاه تهران.
 
مقالات:
- شایسته‌فر، مهناز (1388)، "مکتب نگارگری بغداد با تاکید بر مضامین شیعی"، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، دوره2، ش4، 59-76.
- شایسته‌فر، مهناز (1385)، "نسخه‌ی خطی حدیقه الشهداء شاهکار نگارگری مذهبی مکتب اصفهان"، مطالعات هنر اسلامی، دوره دوم، شماره 4، صص 138-121.
- صداقت، معصومه (1386)، "سیرالنبی (شاهکار نگارگری مذهبی عثمانی)"، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، سال سوم، شماره 6، صص 62-43.
- فرخ فر، فرزانه (1395)، "نقش ایرانیان در توسعه‌ی مکتب آرایی بغدادعثمانی"، مطالعات تاریخ اسلام، سال هشتم، شماره 20، ص147.
- نفیسی، نوشین (1343)، "تاریخ نقاشی‌های آسیا و جلوه های آن"، نشریه هنر و مردم، دوره دوم، شماره22، ص38.
منابع انگلیسی:
 
- Felmming, Barbara (1993), Turkish religious miniatures and album leaves- Dreaming of paradise: Islamic art from the collection of the Museum of Ethnology, Rotterdam, Martial & Snoeck.
-  Hashem, Hisham Swadee (2008), بغداد اواخر القرن التاسع عشر من خلال رحله عالی بک الی العراق 1304-1300, International Symposium on BAGHDA (Madinat al-Salam) in the Islamic Civilization, Cilt II., Uskudar-Istanbul, 7-9 Kasim / 7-9 November.
-  Milstein, Rachel (1990), Miniature Painting in Ottoman Baghdad, Mazda Publishers.
 
منابع سایت:
سایت الکترونیکی موزه و کتابخانه مورگان، نیویورک
 
 
منابع تصاویر:
تصویر 1) سایت الکترونیکی موزه و کتابخانه مورگان
تصویر 2) سایت الکترونیکی موزه و کتابخانه مورگان
تصویر 3) سایت الکترونیکی موزه و کتابخانه مورگان
تصویر 4) سایت الکترونیکی موزه و کتابخانه مورگان
تصویر 5) سایت الکترونیکی موزه و کتابخانه مورگان