مطالعه تطبیقی روایت شیخ صنعان در منطق‌الطیر عطار و نگارگری تیموری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه هنراسلامی تبریز

2 کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

شیخ‌صنعان، از داستان‌های کهن ادبیات فارسی بوده و معروف‌ترین روایت آن در منطق‌الطیر عطار آمده است. این داستان تمثیلی، دارای مفاهیم عرفانی است که نگارگران در ادوار مختلف، به‌ویژه در عصر تیموری، به تصویرگری آن بر اساس روایت عطار پرداخته‌اند. عطار در این داستان در بیان مفاهیم مورد نظر خود، با بهره‌گیری از برخی عناصر داستان و صور خیال، به تصویرپردازی ادبی پرداخته است. شناخت و تطبیق عناصر مشترک میان متن کلامی و متن تصویری و نیز تأثیر این دو بر یکدیگر، نقد و تحلیل صحیح‌تری از تصاویر به‌دست خواهد داد. از این رو در مقاله حاضر، به‌روش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی، با بررسی مضمونی چند مورد از نگاره‌های داستان شیخ‌صنعان در مکتب هرات، به ارتباط آن با متن کلامی و شیوه‌های تصویرپردازی شاعر، پرداخته می‌شود. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد نگارگر علاوه‌بر روایت داستان با درک مفاهیم مورد نظر شاعر، به بیان آن از طریق نشانه‌های تصویری پرداخته است. در واقع، یک همگرایی کلی میان روایت و نقاشی وجود دارد و هنرمند با توجه به مفاهیم داستان و نیز بهره‌مندی از خلاقیت‌های خویش، سعی در نمایاندن آن به‌کمک نشانه‌های تصویری داشته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Sheikh Sanan Story in the Mantegh-al Teyr of Atar and Timurid Paintings

نویسندگان [English]

  • Mehdi Mohammad Zadeh 1
  • Vida Ghasemi 2
1
2
چکیده [English]

Sheikh Sanan is amongst one of the oldest stories in Persian literature which is also considered as one of the well-known narrations of Atar’s Mantegh al Teyr. This allegoric story is full of theological concepts which painters from various eras especially during the Timurid era have contributed in its illustration. In this story, the poet expresses his thoughts and views through literary techniques with the use of story-like elements and imagination. Understanding and comparing the mutual elements of the text with that of the illustrations and the influence that these two features have on each other will ultimately cause an enhanced perception and criticism of the images in hand. This paper follows a descriptive and analytical methodology and by analyzing a number of the paintings of the story of Sheikh Sanan in the Herat school, the relationship between the scripts of the poet with that of the illustration techniques will be studied upon. This analysis confirms that the painter in addition to narrating the story by perceiving the desires of the poet and applied concepts, seeks to illustrate such notions. In all, there is a constant harmony between the paintings and the story which is all due to the creativity and novelty of the painter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh Sanan Story
  • illustration
  • painting
  • Timurid
  • Atar
  • Mantegh-al Teyr
کتاب‌
- آیت‌اللهی، حبیب‌الله (1380)، مبانی نظری هنرهای تجسمی، تهران: سمت.
- اشرف‌زاده، رضا (1373)، تجلی رمز و روایت در شعر عطار نیشابوری، تهران: اساطیر.
- اشرف‌زاده، رضا (1380)، عطار نیشابوری، تهران: اساطیر.
- پورنامداریان 1، تقی (1380)، در سایه آفتاب، تهران: سخن.
- پورنامداریان 2، تقی (1386)، دیدار با سیمرغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- ثمینی، نغمه (1387)، تماشاخانه اساطیر، تهران: نی.
- دانش‌پژوه، منوچهر (1390)، آفتابی در میان سایه‌ای، تهران: همشهری.
- زمردی، حمیرا (1382)، نقد تطبیقی ادیان واساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق‌الطیر، تهران: زوار.
- ستاری، جلال )1378)، پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا، تهران: مرکز.
-سلیمانی، مرضیه (1390)، اصطلاحات صوفیان، تهران: علمی و فرهنگی.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
- شمیسا، سیروس (1383)، بیان و معانی، تهران: فردوس.
- صارمی، سهیلا (1391)، عطار نیشابوری، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
- فروزان‌فر، بدیع‌الزمان (1340)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار، تهران: انجمن آثار ملی.
مقاله
- قلی‌زاده، حیدر (1387)، ‌بازخوانی داستان شیخ صنعان‌، فصلنامه کاوش‌نامه شماره شانزدهم، صص 162-129.
- محمدی وکیل، مینا (1388)، ‌نقد معناشناختی در مطالعه تطبیقی ادبیات و نقاشی با تکیه بر داستان لیلی و مجنون‌، دوفصلنامه جلوه هنر شماره دوم، صص 38-25.
انگلیسی
1-Barry Michael (2004), L’art figuratif en Islam medieval, Paris : Flammarion.
2-Ervin, Robert (1997), Le monde Islamique, Paris : Flammarion.
3-Hillenbrand و Robert (2000), Persian painting from the Mongols to the Gajars, London, New York: Ed.R.H., I,B. Tauris Publishers.
4-Ringgenberg, Patrick (2006), La peinture Persane ou la vision paradisiaque, Paris : Les deux Oceans.
سایت‌
-www.davidmus.dk, 24.8.92, 9:30 am.
-www. digital.staatsbibliothek-berlin.de, 24.8.92, 5:30 pm.
-www.metmuseum.org, 17.9.92, 7:30 am.