عناصر پایدار معماری در بناهای دوره ال بویه با تاکید بر زیبایی شناسی نقوش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.

3 استادیار گروه تاریخ، واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.

4 استاد گروه تاریخ،واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.

چکیده

دوره حکومت آل­بویه (322-448ق)، یکی از ادوار مهم از نظر فرهنگی و تمدنی در تاریخ ایران بوده است. از این دوره آثاری بر جای مانده که نشان­دهنده معماری این دوره است. بررسی ماهیت معماری این دوره و عناصر آن می ­تواند سیر معماری در ایران و تحولات آن در این دوره را آشکار سازد. ‌این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ­ای انجام شده است. یافته­ های تحقیق حکایت از آن دارند که در دوره آل­بویه، معماری صدر اسلام با تغییرات فرهنگی دوره ساسانی و استفاده از بهینه­ های فرهنگی و برداشت­های اجتماعی و مذهبی دارای عناصر بنیادی در قالب نوآوری بود. به طریقی که هم یادآور دوره گذشته است و هم بیان پدیده تنوع در سیر تطور معماری ایرانی است. مصالح معماری صدر اسلام با اتکا به شرایط محیط پیرامون شامل چینه، خشت، آجر و سنگ است. در بیشتر مناطق ایران استفاده از خشت و چینه از گذشته تاکنون مورد استفاده قرار داشته­اند زیرا مصالح همواره بوم ­آور بوده و از همان محیط و پیرامون تأمین می ­شدند. تزئینات بناهای صدر اسلام اتکاء به تزئینات ادوار پیش از خود دارد و به عبارتی رنگ­گذاری تاریخی طولانی است چنان­که در اولین معابد پیش از تاریخ از آن استفاده شده است. در دوره آل­بویه نیز ترکیبی از معماری برگرفته از فرهنگ اسلامی و معماری برجای مانده از دوره ایران باستان به چشم می ­خورد که انعکاس آن را می ­توان در کاربست نقوش تزیینی در کنار مصالح و مواد معماری کهن مشاهده کرد.

اهداف پژوهش
1.بازشناسی عناصر معماری پایدار در بناهای دوره آل­بویه.
2. بررسی زیباشناسی نقوش در معماری دوره آل­بویه.

سؤالات پژوهش
1.معماری در دوره آل­بویه دارای چه ویژگی­ها و عناصری بوده است؟
2. نقوش و طرح ­ها چه جایگاهی در معماری دوره آل­بویه داشته­ اند؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sustainable Architectural Elements in the Buildings of Buiid Period with Emphasis on the Aesthetics Values of Designs

نویسندگان [English]

  • Gholam Hosein Amini Armaki 1
  • Sina Froozesh 2
  • Sayed Ali Asgar Mir Fataeh 3
  • Rezza Shabani Samgabadi 4
1 Ph. D student at Department of History, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Associate professor at Department of History, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Associate professor at Department of History, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Professor at Department of History, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The reign of Buiids (322-448 AH) has been one of the most significant periods in the history of Iran in terms of culture and civilization. There are works left from this period that show the architecture of this period. A study of the nature of architecture of this period and its elements can reveal the course of architecture in Iran and its developments in this period. This research has been done based on a descriptive-analytical method and library information collection technique. The research findings indicate that in the Buiid period, the architecture of early Islam with the cultural changes of the Sassanid period and the use of cultural enhancements and social and religious perceptions had fundamental elements in the form of innovation. In a way that is both reminiscent of the past and expresses the phenomenon of diversity in the evolution of Iranian architecture. Early Islamic architectural materials relying on environmental conditions include layers, clay, brick and stone. In most parts of Iran, the use of clay and earth has been constantly used from ancient times until now since the materials have always been ecological and were supplied from the same environment and surroundings. The beautifications of the early Islamic buildings rely on the decorations of earlier periods, in other words, they are a long historical painting, as it was used in the first prehistoric temples. In the Buiid period, there is a combination of architecture derived from Islamic culture and architecture left over from the ancient Iranian period, which can be reflected in the use of decorative motifs along with ancient architectural materials.
Research aims:
1. Recognition of sustainable architectural elements in the buildings of Buiid period.
2. A study of the aesthetics of patterns in the architecture of the Buiid period.
Research questions:
1. What features and elements did architecture have in the Buiid period?
2. What is the place of motifs and designs in the architecture of the Buiid period?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable Architecture
  • Buiid Period
  • Architectural Elements
  • Aesthetics
الهامی، داود. (1379). "شکوفایی فرهنگی در عصر آل ­بویه". مجله فلسفه و کلام درس ­هایی از مکتب اسلام، شماره10، صص32-21.
اعظمی، زهرا؛ شیخ ­الحکمایی، محمدعلی و شیخ الحکمایی، طاهر. (1392). "مطالعه تطبیقی نقوش گیاهی گج­بری های کاخ تیسفون با اولین مساجد ایران". فصلنامه هنرهای تجسمی، شماره56، صص24-15.
انصاری، جمال. (1365). "گچبری دوران ساسانی و تأثیر آن در هنر اسلامی". فصلنامه هنر، شماره13، صص373-318.
ایمان ­پور، محمدتقی؛ یحیایی، علی و جهان، زهرا. (1392). "بازتاب هنر و اندیشه ساسانیان در هنر عهد آل ­بویه: هنر معماری و فلزکاری". تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، شماره5، صص53-21.
بهمنیار، احمد. (1383). صاحب بن عباد. کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات تهران.
پرورش، مرضیه؛ فرهمند بروجنی، حمید و لاری، مریم. (1394). "بررسی کتیبه ­های مسجد جامع نایین". فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره23، صص86-75.
پوپ، آرتور. (1382). معماری ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران: اختران.
پیرنیا، محمد کریم. (1343). شیوه ­های معماری ایران. تهران: انتشارات هنر اسلامی.
پیرنیا، محمدکریم. (1382). سبک ­شناسی در معماری ایرانی. تدوین غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات پژوهنده.
تجویدی، اکبر. (1345). "سهم معماری ایرانی در پیدایش معماری اسلامی در قرون اولیه هجری". هنر و مردم، شماره47، صص8-2.
تقوی ­نژاد، بهاره؛ مؤذنی، مریم. (1395). "پژوهشی بر آرایه­ های گیاهی و هندسی محراب گچ­بری مسجد جامع نیریز". نگارینه هنر اسلامی، شماره15، صص88-76.
ذاکری، سید محمد حسین؛ معماریان، غلامحسین. (1384). "مسجد جامع کبیر نیریز" هنرهای زیبا، شماره24، صص71-63.
رحیمی آریایی، افروز؛ ولی­بیگ، نیما و محمودآبادی، سید اصغر. (1398). "گونه ­شناسی شکلی آذین ­های بندکشی مهری در مساجد منتسب به دوره آل ­بویه تا ایلخانان در استان اصفهان". فصلنامه نگره، شماره49، صص69-55.
رسولی، هوشنگ. (1384). تاریخچه و شیوه ­های معماری ایران(چاپ چهارم). تهران: انتشارات پشتون.
رویگر، محمد. (1388).  فارس در دوره آل ­بویه. آوند، اندیشه: شیراز.
زمانی، عباس. (2535). تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
خوانساری، شیدا؛ نقی­ زاده، محمد. (1393). "بررسی تطبیقی آرایه ­ها در مسجد جامع ورامین و نایین". فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره29، صص62-45.
علیان، علمدار؛ سرافراز، علی ­اکبر و جوادی، شهره. (1391). "نقوش سردر جرجیر و تأثیرپذیری آن از هنر ساسانی". فصلنامه باغ نظر، شماره22، صص10-3.
کاهن، کلود؛ کبیر، فیض ­الله. (1384). بویهیان، مترجم یعقوب آژند، تهران: انتشارات مولی.
کاهن، کلود. (1383). "آل­ بویه". ترجمه علی بحرانی ­پور، رشد آموزش تاریخ، شماره15، صص37-30.
کرمر، جول. (1375). احیای فرهنگی در عهد آل­ بویه: انسان ­گرایی در عصر رنسانس اسلامی. مترجم: محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
کیانی، محمد یوسف. (1376). تزئینات وابسته به معماری دوران اسلامی. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.
مافروخی، مفضل بن سعد. (1385). محاسن اصفهان. به کوشش اقبال آشتیانی، ترجمه حسین ابی الرضا علوی ­آوی، اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان.
مصطفوی، محمدتقی. (1382). اقلیم پارس. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ملازاده، کاظم؛ محمدی، مریم. (1379). دایره المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی. ج3، تهران: انتشارات حوزه هنری.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات سروش.
منتشری، مهران؛ حبیب شهبازی، شیران. (1395). "مطالعه روند توسعه آجرکاری در معماری مساجد ایران و چرایی عدم توسعه هنر کاشی­کاری در معماری بعدد از اسلام تا دوره ایلخانی". فصلنامه جندی شاپور دانشگاه اهواز، شماره 6، صص93-80.
نظیف، حسن. (1392). "پایداری اندام ­های معماری ایرانی در گذار از دوران اسلامی". باغ نظر، شماره2، صص68-57.
نعیما، غلامرضا. (1394). سیر تحول معماری ایران. ج1، تهران: انتشارات سروش.
نوروزی، اعظم. (1387). "آشنایی با شیوه­های هنری گچبری". فصلنامه کتاب ماه هنر، شماره 120، صص110-104.
هیلند براند، روبرت. (1380). معماری اسلامی. ترجمه باقر آیت ­الله زاده شیرازی، تهران: انتشارات روزنه.