هنر‌های پنج‌گانه تزیین سقف و قالی ایرانی به عنوان معیاری در شکل‌دهی به تناسبات فضایی خانه قاجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار و هیئت علمی گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/ias.2021.252020.1432

چکیده

هندسه در عین مجردبودنش مهم‌ترین زبانی است که معمار به‌وسیلة آن کیفیت­های ویژه فضایی را می­آفریند. عوامل متعددی در تعیین تناسبات هندسی فضای خانه نقش دارد. پرداختن به «سقف و کف» فضای داخلی خانه مهم‌ترین عامل شکل­گیری تناسبات پلان خانه دوره قاجار می­باشد. «هنر­های پنج­گانه تزئین سقف» (تزئینات مربوط به سقف اتاق) و قالی ایرانی و تناسبات هندسی آن از عناصر تعیین تناسبات کف خانه­های ایرانی دوره قاجار می­باشد. روش کار، استدلال منطقی از نوع توصیفی- تحلیلی و شامل دو مرحله است؛ اول، مطالعات کتابخانه­ای و استدلال برای تبیین اعتبار درونی هندسه خانه ایرانی؛ دوم، تفسیر رابطه جدید میان یافته­های حاصل شده از تناسبات متغیرهای اصلی و بررسی رابطه میان این متغیر­ها و اولویت‌بندی میان آن­ها است. اکثر خانه­های گروه عوام جامعه به دلیل شرایط اقتصادی الزامی به ایجاد تزئینات در سقف خانه­ها نداشته­اند، اما مفروش‌کردن کف با قالی جزء الزامات خانه­ها بوده، در نتیجه محاط‌شدن اتاق بر اساس ابعاد استاندارد قالی از خصوصیات اتاق با کیفیت محسوب می­شده است. ابعاد فرش نیز تابع تزئینات سقف بوده است.
اهداف پژوهش:

شناسایی معیار­های اصلی تعیین‌کنندۀ در شکل­گیری هندسه پلان خانه­های دوره قاجار.
مشخص‌شدن رابطۀ بین عوامل مؤثر در تناسبات فضایی خانه‌های قاجاری.

سؤالات پژوهش:

تأثیر روش‌های تزئین سقف تناسبات فضایی در خانه­های قاجاری چگونه بوده است؟
رابطه میان فرش کف (قالی) با تناسبات فضایی در خانه­های قاجاری چگونه بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“Five arts of ceiling decoration” and “Iranian Carpets”; Criterion in Shaping Geometric proportions in Qajar Houses

نویسندگان [English]

  • Sajad Bashiri 1
  • Fariborz Dolatabadi 2
1 Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor and Faculty of Architecture, Faculty of Art and Architecture, West Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • decorating the roof
  • Islamic Art
  • Persian Carpet
  • Qajar Houses
  • Geometric Proportions
السعید، عصام؛ پارمان، عایشه. (1363). نقش­های هندسی در هنر اسلامی. مترجم: مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.
بزرگمهری، زهره. (1385) هندسه در معماری، چاپ سوم تهران: میراث فرهنگی کشور
بمانیان، محمدرضا؛ اخوت، هانیه و بقایی، پرهام. (1389). کاربرد هندسه و تناسبات در معماری، تهران: انتشارات هله/طحان.
بلیلان اصل، لیدا و همکاران. (1390). «بررسی ویژگی­های هندسی گره­ها در تزئین­های اسلامی از دیدگاه هندسه فراکتال». فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 6، 1.
پورنادری، حسین. (1387). کتاب ماه هنر، شماره119، تهران: مؤسسه فرهنگی تکوک زرین.
رئیسی، مهدی؛ بمانیان، محمدرضا؛ تهرانی، فرهاد. (1392). «بازنگری در مفهوم کاربندی بر مبنای هندسه نظری، عملی و نقش ساختمانی». دوفصلنامه علمی-پژوهشی مرمت و معماری ایران، شماره پنجم، 53-33.
رئیس‌زاده، مهناز و مفید، حسین. (1384). احیای هنرهای ازیاد رفته. چاپ دوم، تهران:  مولی.
زمرشیدی، حسین. (1365). گره چینی در معماری اسلامی و هنر­های دستی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ژوله، تورج. (1393). پژوهشی در فرش ایران. چاپ دوم، تهران: انتشارات یساولی.
حجازی، مهرداد. (1387). «هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایرانی». مجله تاریخ علم، شماره 7، 17-4.
حلّی، سید اکبر. (1365). گره­ها و قوسها در معماری اسلامی. قم: مهر.
صباغ‌پور، طیبه؛ شایسته‌‌فر، مهناز. (1388). «بررسی طرح­ها و نقوش قالی­های قاجار موزه فرش ایران»، شماره 14، فصلنامه علمی- پژوهشی گلجام، انجمن علمی فرش ایران، 112-89.
شعرباف، اصغر. (1385). گره و کاربندی. تهران: سبحان نور.
لرزاده، حسین. (1360). احیای هنرهای از یاد رفته. جلد 1 و 2، تهران: مولی.
لرزاده، حسین. (1358). احیای هنرهای از یاد رفته. به کوشش محمد خواجوی: بی‌جا.
منتظر، بهناز؛ سلطان‌زاده، حسین. (1397). «بازتاب نقش پنج‌ضلعی منتظم در نقوش هندسی معماری اسلامی ایران». مطالعات هنر اسلامی، شماره 30، 40-15.
مکی­نژاد، مهدی. (1394). «کاشی­کاری مقرنس در معماری ایرانی». فصلنامه تخصصی دانش مرمت و میراث فرهنگی، شماره6، 29-12.
نظری، سهیل؛ مظاهریان، محمد؛ معماریان، غلامحسین و کاظم‌پور، حمیدرضا. (1396). «گونه‌شناسی و تحلیل هندسی و سازه­ای یزدی­بندی در معماری ایران». نشریه هنرهای زیبا، دوره 22، شماره 1، 64-53.
نجیب اوغلو، گل‌رو. (1995). هندسه تزئین در معماری اسلامی. ترجمه: مهرداد قیومی بید هندی، تهران: روزنه.
ویلبر، دونالد. (1365). معماری اسلامی ایران در دورة ایلخانان. ترجمه: عبدالله فریار، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
یزدی، یاسمن؛ شمیرانی، سید مجید و اعتصام، ایرج. (1398). «معیارهای طراحی در ساختار حیاط مرکزی و تالار تابستان‌نشین خانههای قاجار یزد». مطالعات هنر اسلامی، شماره 34 ، 111-93.
Bonner, J. (2017). Islamic Geometric Patterns. SantaFe, New Mexico, USAHarmsen, Silvia. (2006). Algorithmic Computer Reconstructions of Stalactite Vaults -Muqarnas  in Islamic Architecture. Thesis doctorate of the Natural Sciences and Mathematics Faculty Total of the Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg.
Fernandez Puertas, A. (1993). Mukarbas In Encyclopaedia of Islam, Vol. VII, pp. 500-501. E.J.Brill, Leiden-New York.