بررسی گسترش طریقت‌های چشتیه و نعمت اللهیه در دکن در مقایسه با مفاهیم کتیبه ای مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/ias.2020.247719.1337

چکیده

تصوف به‌عنوان پدیدۀ مهم در تاریخ جهان اسلام نقش مهمی در نفوذ و بسط اسلام در شبه قاره هند ایفا کرد؛ دکن به‌عنوان قلب فرهنگی و تمدنی شبه قاره هند پذیرای فرقه‌های مختلف تصوف شد. با تشکیل حکومت سلاطین دهلی و استقرار طریقت چشتیه، مشایخ این فرقه از نفوذ معنوی بسیاری برخوردار شدند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی که مبتنی بر توصیف و تحلیل است و با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که مشایخ چشتیه در دوره بهمنیان یکی از گروه‌های تأثیرگذار سیاسی و اجتماعی به‌شمار می‌رفتند؛ به‌طوری‌که سلاطین بهمنی سعی می‌کردند از این جایگاه به‌نفع حکومتشان بهره ببرند اما مشایخ اولیه چشتیه براساس اصول خود از پرداختن به امور سیاسی و قبول مناصب حکومتی امتناع می‌کردند و همین عوامل به رشد این طریقت کمک کرد. بعد از چشتیه، نعمت‌اللهیه در دکن نفوذ کردند و در این منطقه گسترش یافتند. این طریقت‌ها به‌عنوان یک جریان تأثیرگذار در تمام فعالیت‌های فردی و اجتماعی مردم علاوه بر فعالیت‌های صوفیانه، گسترش دین اسلام و ترویج زبان و فرهنگ فارسی تأثیری شگرف در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی مردم به‌ویژه در هنر و معماری داشتند که یکی از شاخصه‌های ممتاز معماری و هنر در کتیبه اهدایی احمدشاه به آرامگاه شاه نعمت‌الله متجلی شده است.
اهداف پژوهش:

بررسی و شناخت جایگاه طریقت‌های چشتیه و نعمت‌اللهیه در دکن.
بررسی چگونگی گسترش فرهنگ و تمدن ایرانی در دکن و معماری کتیبۀ آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان.

سوالات پژوهش:

علت رشد طریقت‌های چشتیه و نعمت‌اللهیه در دکن چه بود؟
چه عواملی موجب نفوذ و گسترش فرهنگ و تمدن ایرانی در دکن شدند؟

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Expansion of Heshmatieh and Nematollahi sects in Deccan in comparison with the inscriptional meanings of the tomb of Shah Nematollahi Vali in Mahan, Kerman

نویسندگان [English]

  • Azam Gholami 1
  • Mehdi Ansari 2
  • Mahboobeh Sharafi 3
1 PhD Student in Islamic History,yadegar Imam Khomeini Branch, Shahrerey, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of History, Imam Khomeini Memorial Branch in Rey, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of History, Yadegar Imam Khomeini Branch, Shahrerey, Tehran,Iran
چکیده [English]

Sufism- as an important and complex phenomenon in the history of the Islamic world- has played an important role in the spreading of Islam in India, and Deccan was accepted as a cultural and civilization subcontinent of various sects. The main issue of the present study is to investigate the development of the Chishti and Ne`matollahi doctrines in Deccan. This research aims to answer these questions by using historical research method based on description and analysis and relying on library studies. Why despite the existence of various Sufi cults in Deccan they became inedible and pervasive, what their roles and effects were. The findings of the present study show that with the formation of Delhi monarchy and the establishment of the Chishti, the elders of this cult gained a great deal of spiritual influence and they were one of the influential political and social groups in the Bahmani period, as Bahmani sultans sought to take this position for themselves. However, the early elders of Chishti refused to pursue political affairs and accept governmental positions on the basis of their principles, and these factors contributed to the growth of this doctrine, after Ne`matollahi 's influence in Deccan and completed their development and extension there. These doctrines, furthermore the Sufi activities, had an important role in the spread of Islam and the promotion of Persian language and culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism
  • Chishti
  • the doctrine
  • Ne`matollahi
  • Deccan
آریا، غلامعلی. (1365). طریقه چشتیه در هند و پاکستان، تهران: زوار.
آریا، غلامعلی. (1379). «روابط متقابل فرهنگ و تمدن ایران و هند و سهم اندیشه‌های عرفانی»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، دوره 43، شماره 155، ص357.
اسپیر، پرسیوال. (1387). تاریخ هند 2، ترجمه: همایون صنعتی زاده، جلد دوم، قم: ادیان.
افشار یزدی، محمود. (1361). افغان‌نامه، جلد سوم، تهران: مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات محمود افشار یزدی.
امیری، کیومرث. (1374). زبان و ادب فارسی در هند، تهران: شرکت نیرو چاپ.
بنیاد دائره‌المعارف اسلامی. (بی‌تا). دانشنامه جهان اسلام، جلد اول.
پازوکی، شهرام. (1383). مجموعه مقالات درباره شاه نعمت‌الله ولی، تهران: حقیقت.
تاپار، رومیلا. (1387). تاریخ هند 1، ترجمه: همایون صنعتی زاده، جلد اول، قم: ادیان.
تنهایی، انیس. (1387). «تزئینات کتیبه‌ای بقعه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان»، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، دوره5، ش8، صص69-63.
جابری نسب، نرگس. (1388). «مهاجرت ایرانیان به هند»، فصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال اول، شماره 1، صص56-25.
جیلانی برق، غلام. (1332). «تصوف در هند و پاکستان»، ادبیات و زبان‌ها، مجله هلال، شماره 5، صص56-51.
جلالی نائینی، سید محمدرضا. (1375). هند در یک نگاه، تهران: شیرازه.
جمشیدی بروجردی، محمدتقی. (1372). علل ریشه‌ای درگیری مسلمانان و هندوها، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
چشتی، شیخ‌الله دیه بن شیخ عبدالرحیم. (1385). خواجگان چشت سیرالاقطاب (مجموعه زندگی‌نامه‌های مشایخ چشتیه)، چاپ اول، مقدمه تصحیح و فهرست‌ها و توضیح از: دکتر محمد سرور مولایی، تهران: قلم.
دهباشی، مهدی؛ میرباقری فرد، سید علی‌اصغر. (1384). تاریخ تصوف 1، تهران: سمت.
راجپوت، الله بخش. (1343). «سرور عارفان خواجه معین‌الدین چشتی»، مجله هلال، شماره 47، صص25-19.
رضوی، سید اطهر عباس. (1376). شیعه در هند 1، جلد اول، ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
رضوی، سید اطهر عباس. (1380). تاریخ تصوف در هند، جلد اول، ترجمه: منصور معتمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رضوی، سید اطهر عباس. (1396). تاریخ اجتماعی ـ فکری شیعه اثنی عشری در هند، جلد اول، ترجمه: منصور معتمدی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سلطانی گنابادی، محمدباقر. (1383). رهبران طریقت و عرفان، چاپ پنجم، تهران: حقیقت.
شهریار نقوی، سید حیدر. (1353). «تجلیات زبان و فرهنگ ایران در هند و پاکستان»، مجله هنر و مردم، شماره 144، صص 56-49.
شیمل، آنه ماری. (1386). در قلمرو خانان مغول، ترجمه: فرامرز نجد سمیعی، تهران: امیرکبیر.
صادقی علوی، محمود. (1396). تاریخ اسلام در شبه قاره هند، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
صادقی علوی، محمود. (1393). «گسترش تشیع در دکن در سده‌های دهم و یازدهم هجری»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تاریخ اسلام، ، شماره 13، صص87-71.
طاهری، سید مهدی. (1389). «بررسی جریان تصوف در شبه قاره»، فصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، دوره2، شماره 5، صص54-29.
طباطبا، سید علی. (1936م). برهان مآثر، دهلی: مطبع جامعه دهلی.
ظریف چشتی، سید احمد. (1392). تاریخ مشایخ چشت، بی‌جا: بی‌نا.
عالمی، خدیجه. (1391). «ملوک بهمنی و جایگاه تشیع در دکن»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی شیعه شناسی، دوره10، شماره 39، صص130-101.
عامر، خان محمد. (1378). «علل گسترش و رواج زبان و ادب فارسی در هند»، مجله نامه پارسی، شماره 4، صص64-عزیز، احمد. (1367). تاریخ تفکر اسلامی در هند، ترجمۀ نقی لطفی و محمدجعفر یاحقی، تهران، انتشارات کیهان.
علوی کرمانی، سید محمد بن مبارک معروف به میرخورد. (بی‌تا). سیرالاولیاء، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان: مؤسسه انتشارات اسلامی لاهور.
فراهانی منفرد، مهدی. (1382). «ایرانیان در دکن مروری بر حضور ایرانیان و نفوذ زبان فارسی در حکومت بهمنیان»، فصلنامه نامه انجمن، شماره 11، صص142-130.
فرزام، حمید. (1351). روابط معنوی شاه نعمت‌الله ولی با سلاطین هند و ایران، اصفهان: اداره کل فرهنگ و هنر استان اصفهان.
فرزام، حمید. (1374). تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت‌الله ولی، تهران: سروش.
فقیه، حسن. (1367). شیعه در شبه قاره، لاهور: سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران.
کرمی، مجتبی. (1373). نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
کهدویی، محمدکاظم. (1393). نفوذ عرفان و تصوف در هند و بنگلادش، قم: نشر مجمع ذخایر اسلامی.
محدث دهلوی، عبدالحق. (1328). اخبارالاخیار اسرارالابرار اردو، مترجم: سید یسین علیصاحب نظامی، دهلی.
مصطفوی سبزواری، رضا. (1387). «سهم زبان فارسی در تدوین تاریخ و فرهنگ و تمدن هند»، مجله نامه پارسی، شماره 46 و 47، صص 74-60.
معصومی، محسن. (1381). «نقش صوفیان در تشکیل و تداوم حکومت بهمنیان»، فصلنامه تاریخ اسلام، دوره6، شماره 21، صص192-161.
معصومی، محسن. (1384). «تأثیر معماری ایرانی در بناهای دوره بهمنیان در جنوب هند»، نشریه هنرهای زیبا، دوره21، شماره 21، صص 104-97.
معصومی، محسن؛ شیرازی، سعید. (1392). «مناسبات سلاطین دهلی با مشایخ چشتیه و سهروردیه»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، دوره46، شماره 1، صص 125-109.
مظفر، محمدحسین. (1368). تاریخ شیعه، ترجمه سید محمدباقر حجتی، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
نصیری جوزقانی، عبدالرئوف؛ دهقانی، رضا؛ عطایی، دین محمد. (1394). «سیر تاریخی ـ فکری طریقت چشتیه (از آغاز تا پایان اعتلای آن)»، پژوهشنامه خراسان بزرگ، دوره6، شماره 21، صص120-107.
نقوی، علیرضا. (1343). تذکره‌نویسی در هند و پاکستان، تهران: علمی.
واعظی، عبدالعزیز بن شیرملک. (1361). مجموعه در ترجمه احوال شاه نعمت‌الله ولی، به تصحیح و مقدمه ژان اوبن، تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.
هالیستر، جان نورمن. (1373). تشیع در هند، ترجمه: آزرمیدخت مشایخ فریدونی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
همایونی، مسعود. (1358). تاریخ سلسله‌های طریقه نعمت‌اللهیه در ایران، چاپ دوم، تهران: مکتب عرفان ایران.
هندوشاه استرآبادی، محمد بن قاسم بن غلامعلی. (1332ق). ترجمه تاریخ فرشته اردو، جلد اول و دوم، لکهنو.
Khalidi, U. (1990). THE SHIʿITES OF THE DECCAN: AN INTRODUCTION. Rivista degli studi orientali, 64(Fasc. 1/2), 5-16.
Lewisohn, L. (2006). Persian Sufism in the contemporary West: reflections on the Ni ‘matu’llahi diaspora. In Sufism in the West (pp. 59-80). Routledge.
Seyyed, M., Safakish, H., & Gholami, A. (2015). The development of persian language and literature in the Indian subcontinent in the gurkanid period. Sci.Int (Lahore).
Sherwani, H. K. (1942). Mahmud Gawan: the great Bahmani wazir. Allahabad, Kitabstan.
Siddiqi, M. S. (1990). Sufi-State Relationship under the Bahmanids (AD 1348-1538). Rivista degli studi orientali, 64(Fasc. 1/2), 71-96.
Waghmare, N. (2018). Mahmud Gawan: Wazir of bahamani dynasty.