تطبیق اوزان و بحور عروضی در قرآن کریم ( موسیقی و شعر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

2 دکتری تخصصی، استادیار زبان و ادبیات عرب، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

10.22034/ias.2021.309924.1764

چکیده

یکی از مختصات قرآن بهره ­مندی از وزن و موسیقی است؛ لذا بررسی تطبیقی اوزان و بحور عروضی با قرآن می ­تواند جلوه­ هایی ناب از اعجاز کلانی قران را آشکار سازد. این پژوهش با رویکردی تطبیقی به نظیره­یابی میان برخی از بحور عروضی مطبوع و پرکاربرد در متون نظم فارسی با آیات قرآن کریم می ­پردازد. در این پژوهش کوشیده ­ایم از نظیره­یابی بحور نامطبوع و ثقیل احتراز جوییم و اشعار شاهد و مثال را نیز از میان ابیات مشهور و دلنشین پارسی گزینش نماییم. هدف از نگارش پژوهش حاضر، ایجاد پیوند بیشتر میان شعر پارسی و نثر موزون و مسجع قرآن کریم و تقریب و مؤانست میان موسیقی دلنواز نظم پارسی و نثر قرآنی است. روش کشف و استخراج این همانندی­ ها و مشابهات میان دو متن تطبیقی نیز ذوقی است و تابع اصول ثابتی نیست. بدین معنی که نگارنده بر اساس ذوق خویش‌، گاه ارکان مجزای بحور را با شعر پارسی به‌طور متناظر و جزء به جزء مقایسه می­کند و گاه سه یا چهار رکن را به­ عنوان یک بیت یا مصراع شعر پارسی با آیه ­ای از قرآن بررسی کرده و به ­عنوان شاهد شعری به کار گرفته است. یافته ­های پژوهش حاکی از وجود ارزش موسیقیایی و و شعری در قرآن است.

اهداف پژوهش
1. ایجاد پیوند بیشتر میان شعر پارسی و نثر موزون و مسجع قرآن کریم.
2. تقریب و مؤانست میان موسیقی دلنواز نظم پارسی و نثر قرآنی.

سؤالات پژوهش
1. اوزان و بحور عروضی قرآن کریم کدامند؟
2. نظم پارسی و نثر قرآنی چه شباهت­ها و همانندی دارند؟

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Adaptation of Meter and Prosody in the Holy Quran (Music and Poetry)

نویسندگان [English]

  • Ali Alizade 1
  • Samsalhajeyah Ardalani 2
  • Sayyed Mojtaba Hosseini 2
1 P. H. D. Student of Persian Language and Literature, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
2 P. H.D., Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran.
چکیده [English]

One of the coordinates of the Qur'an is the benefit of meter and music; Therefore, a comparative study of the meter and prosody of the Qur'an can reveal pure manifestations of the great miracle of this holy book. This research, with a comparative approach, deals with the comparison between the pleasant and widely used prosodic phrases in the texts of Persian rhymes with the verses of the Holy Quran. In this research, it is sought to avoid disagreeable theories regarding meter and prosody and to select the poetry from famous and pleasant Persian verses. The main purpose of the study in hand is to the present a greater connection between Persian poetry and the melodious and comforting prose of the Holy Quran, and the approximation and harmony between the exquisite music of the Persian rhythm and the Quranic prose. The method of discovering and extracting these similarities between two comparative texts is also a matter of taste and is not subject to fixed principles. This means that the authors, based on their own taste, at times, compare the separate elements of prosody with Persian poetry correspondingly and part by part, and at other times examine three or four elements as a verse or stanza of Persian poetry with verses from the Qur'an as conformational poetry. The findings of the research clearly indicate the existence of musical and poetic value in the Quran.

Research aims:
1. Creating more links between Persian poetry and the melodious and soothing prose of the Holy Quran.
2. Proximity and compatibility between Persian rhythmic music and Quranic prose.

Research questions:
1. What are the meters and prosody of the Holy Quran?
2. What are the similarities between Persian verse and Quranic prose?

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Holy Quran
  • Music
  • Prosody
  • Poetic Meter
قرآن کریم
آذریزدی، مهدی. (1384). متن کامل مثنوی، تهران: انتشارات پژوهش.
اشرف­زاده، رضا. (1374). آب آتش فروز، تهران: انتشارات جامی.
اسماعیلیان، رویا؛ اقبالی، عباس و بشیری، علی. (1399). «واکاوی نام‌آوایی در قرآن کریم با تکیه بر نظریۀ اشتقاق ابن جنی: مطالعۀ موردی ترکیب آواهای «ح، ل، م»». جستارهای زبانی; ۱۱ (۳) : صص. ۳۱-۶۳
امیری، الهام؛ زرگری‌­نژاد، غلامحسین و  فروزش، سینا. (1399). «هنر و زیبایی از دیدگاه مبانی فقه اخباری و اجتهادی». هنر اسلامی, 17(40).
بی­جن­ خان، محمود و عوض­ پور، سیما. (1399). «واج‌شناسی وقف در قرآن». جستارهای زبانی. ۱۳۹۹; ۱۱ (۶) : صص. 166-133.
بهجت، محمد حسین. (1376)، دیوان شهریار، تهران: انتشارات زرین.
تاج آبادی، فرزانه. (1398). «بررسی میزان دشواری حفظ دیداری آیات قرآن براساس مفهوم اثر طول کلمه و طول فهرست در مدل حافظۀ فعال: رویکرد روان‌شناسی زبان». جستارهای زبانی; ۱۰ (۲) : صص. ۲۵۱-۲۶۹.
تقوی، سیدنصراله. (1387)، دیوان اشعار ناصر خسرو، تهران: انتشارات معین.
جلالی نائینی، سیدمحمدرضا. (1385). دیوان حافظ، تهران: انتشارات پنجره.
خرمشاهی، بهاالدین. (1356). کلیات سعدی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
خطیب رهبر، خلیل. (1378). دیوان غزلیات حافظ، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
خرمی، مهدی. (1393). «بلاغت «تکرار» در قرآن و شعر قدیم عربی (جاهلی)». جستارهای زبانی; ۵ (۲) : صص. ۹۱-۱۱۰
حاجی زاده، مهین. (1389). «موسیقی و نظم آوایی قرآن کریم، مطالعات قرآنی (فدک)». فصلنامه دین­پژوهی و کتابشناسی قرآنی)، شماره 4، صص. 190-173.
حُرّی، ابوالفضل. (1389). «مناسبات زبانی و/ یا زنجیرمندی خرد و کلان در قصص قرآنی (با نگاهی به داستان یونس (ع)». جستارهای زبانی; ۱ (۴) : صص. 97-77.
دیانی، اکرم. (1385). «درآمدی بر شناخت موسیقی قرآن»، اندیشه تقریب، شماره 6، صص. 80-65.
راستگو کبری. (1397) شبکۀ معنایی «عَلَی» در گفتمان قرآنی برمبنای نظریۀ پیش‌نمونه. جستارهای زبانی; ۹ (۱) : صص. 29-1.
داود، لطف­اله. (1384). ترانه ­های شیرین بابا طاهر، تهران: نشر پیدایش.
دستگردی، وحید. (1384). کلیات نظامی گنجوی، جلد 2، تهران: انتشارات نگاه.
سجادی، سید ضیاالدین. (1388). گزیده اشعار خاقانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سهیلی خوانساری، احمد. (1374). دیوان خواجوی کرمانی، تهران: انتشارات پاژنگ.
شمیسا، سیروس. (1390). فرهنگ عروضی، ویرایش پنجم، تهران: نشر علم.
فردوسی، شاهنامه. (1386).  براساس نسخه مسکو، چاپ ششم، تهران: نشر پیمان.
فروزانفر، بدیع­الزمان. (1379). دیوان خاقانی شروانی، تهران: نشر گل آرا.
فروزانفر، بدیع­الزمان. (1381). کلیات شمس تبریزی، تهران: انتشارات میلاد.
فروغی، محمد علی. (1387). کلیات سعدی، تهران: انتشارات ارمغان.
فشارکی، محمد. (1375). عروض و قافیه، چاپ دوم، تهران: انتشارات جام.
علی­زاده ماهانی، بتول؛ سلامتیان، محمد و مدرس­زاده، عبدالرضا. (1398). «مضامین استعاره‌ها در منظومۀ سبیکة الذهب در تطبیق با آیات قرآن و انعکاس آن در مصداق هنری». هنر اسلامی.
کرمی، محمدحسین. (1380). عروض و قافیه در شعر فارسی، چاپ اول، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
ماهیار، عباس. (1393). عروض فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: نشر قطره.
محمود، مصطفی. (1999). القرآن محاوله لفهم عصری، القاهره: دارالمعارف.
مصطفوی، حسن. (1385). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز نشر علامه مصطفوی.
معینیان، مهدی. (1376). غزلیات شمس تبریزی، تهران: انتشارات گنجینه.
منصور، جهانگیر. (1374). دیوان شمس تبریزی، تهران: انتشارات نگاه.
مهاجرانی، سید عطااله. (1385). افسانه نیما، تهران: انتشارات اطلاعات.
موسوی لر، اشرف السادات. (1393). «زیباشناسی کلام وحیانی قرآن کریم»، جلوه هنر، شماره 39، صص. 18-5.
نیکوئی؛ قوجه زاده، علیرضا؛ خدادادی مهابادی، معصومه و کاکاوندقلعه نوعی، فاطمه. (1398). «تطبیق مفهومی نماد ماهی در اساطیر، قرآن و مثنوی معنوی و کاربرد آن در آثار هنری». هنر اسلامی, 15(36), صص. 259-278.
یوسفی، غلامحسین. (1381). گزیده بوستان سعدی، تهران: انتشارات سخن.