بررسی و مقایسه شهرسازی اشکانی و ساسانی با رویکردی به مولفه های سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران قبل اسلام،گروه تاریخ،واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

2 استاد گروه تاریخ،واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

3 دانشیار گروه تاریخ،واحد نجف آباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

4 استادیار گروه تاریخ،واحد نجف آباد دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران

10.22034/ias.2021.286350.1610

چکیده

شهرسازی و معماری در دورۀ حکومت اشکانیان و ساسانیان در ایران دارای جایگاه و اهمیت ویژه‌ای بود. شیوۀ شهرسازی در دورۀ این دو حکومت تفاوت‌هایی داشت. نوع اداره سیاسی امپراطوری‌های پارتی و ساسانی ماهیتی متفاوت بود؛ این مسئله در نگرش به گسترش و احداث یا مرمت شهرها امری ضروری و کلیدی است. این پژوهش با رویکردی جامعه‌شناختی تحلیلی به‌دنبال مقایسۀ شهرسازی اشکانی و ساسانی است. ازنظر هدف جزو پژوهش‌های نظری بوده و به‌لحاظ ماهیت و روش کار، در ردیف پژوهش‌های تاریخی قرار می‌گیرد و به روش توصیفی تحلیلی تنظیم شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از این است که تغییر ساختار شهرهای شطرنجی تا قبل از تسلط اشکانیان بر فلات ایران شکل گرفته بود. در این دوره، تبدیل آن به شهرهای دایره‌ای، جهت احداث کمربندی دفاعی حراستی و حفاظت بیشتر و دقیق‌تر از شهر ماحصل این نگرش است. استفاده از مصالح ساختمانی بوم‌آورد در معماری اشکانی و احداث کاخ‌های باشکوه و آتشکده‌های مهم در دورۀ ساسانی که ریشه در ساختار دین‌باور امپراطوری ساسانی دارد از مشخصات بارز این نوشتار می‌باشد.
اهداف پژوهش:

تبیین و مقایسه عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در شهرسازی اشکانی و ساسانی.
بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر در نگرش و تفکر شهرسازی در دو سلسلۀ اشکانی و ساسانی.

سؤالات پژوهش:

مهم‌ترین مؤلفه‌ها در تبیین و تحلیل عوامل مؤثر در شهرسازی دوره اشکانی و ساسانی چیست؟
مهم‌ترین مشخصه در بررسی تأثیر اندیشه‌های هلنیستی بر شهرسازی اشکانیان چه بوده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study and comparing of Arcasidean and Sassanian urbanism in political, social and cultural elements

نویسندگان [English]

  • Bahareh Rashti 1
  • Mohammad Karim Yousef Jamali 2
  • Nasser Jadidi 3
  • Feizolah Boshasb Gosheh 4
1 PhD Student in Pre-Islamic Iran History, Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
2 Professor of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
3 Associate Professor, Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
4 Assistant Professor of History, Najafabad Branch of Islamic Azad University, Najafabad, Iran
چکیده [English]

In discussion of comparing Arcasidean and Sassanian urbanism, considering to several key items are important. Beside of the lack of sources and required document in studying Arcasidean social, political and cultural performance in domain of urbanism and architecture, the type of political management in Parthian and Sassanian emperor had different nature. This item is important in considering to cities development and their reconstruction. The transition of the structures of chess towns- which was established before Arcasidean dominance in Iran Plateau- and converting it to circular towns was the result of this viewpoint which its goal was establish defensive protective belt to more protection. Moreover, one of the remarkable items in this study is applying building materials which were brought to ecological areas in Arcasidean architecture which were used to construct majestic palaces and important fire temple in Sassanian period which has its root in Sassanian religious emperor structure. By means of analytical sociology approach, this research pursues to compare Arcasidean and Sassanian urbanism and study their political, social and cultural performance, in respect of aim, it consist of theoretical researches and in regard of method and nature, it consist of historical researches which is organized by analytical descriptive method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arcasidean
  • Sassanian
  • Parthian style
  • urbanism
  • arcograph and arch
  1. احمدی، حسین؛ شکفته، عاطفه. (1390). «تزئینات گچبری در معماری قرون اولیۀ اسلامی ایران، فصلنامه ادبیات و هنر دینی»، شماره 4.

    انصاری، جمال. (1366). «گچبری دوران ساسانی و تأثیر آن در هنرهای اسلامی»، فصلنامه هنر، شماره 1، صص32-10.

    انصاری، محمود. (1350). سیری در معماری ایران، تهران: هنر سرای عالی.

    اوشیدری، جهانگیر نور. (1379). آتش و آتشکده در آئین زرتشت، تهران: اوشیدری.

    بویس، مری. (1393). تاریخ کیش زرتشت، ترجمه: همایون صنعتی‌زاده، تهران: گسترده.

    بهار، مهرداد. (1382). بندهش، تهران: انتشارات توس.

    بیانی، شیرین. (1355). شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، دانشگاه تهران.

    پیرنیا، حسن. (1344). ایران باستان (اشکانیان)، ترجمه: علی اصغر حکمت، تهران: ابن‌سینا.

    پیگولوسکایا. (1353). تاریخ ایران باستان، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: پیام.

    پیگولوسکایا. (1367). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ج۱، ترجمه: عنایت ا… رضا، تهران: علمی و فرهنگی.

    تقوی‌نژاد دیلمی، محمدرضا. (1366). معماری، شهرسازی و شهرنشینی ایران درگذر زمان، چاپ دوم، تهران: انتشارات سیاولی، فرهنگسرا.

    خزرجی، ابودلف مسعربن‌المهلهل. (1354). سفرنامه ابودولف در ایران، ترجمه: سید ابوالفضل طباطبائی، انتشارات تهران: زوار.

    دریایی، تورج. (1383). شاهنشاهی ساسانی، ترجمه: مرتضی ثاقبﻓر، تهران: ققنوس.

    دیاکونوف، میخائیل. (1382). تاریخ ایران باستان، ترجمه روحی ارباب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    دوستخواه‌، جـلیل. (1379). اوسـتا، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مروارید.

    راوندی، مرتضی. (1384). تاریخ اجتماعی ایران (تاریخ کهن‌ترین ملل باستانی ازآغازتا اسلام)، جلد 1، چاپ پنجم، تهران: انتشارات نگاه.

    حاجی‌زاده، کریم؛ پورکریمی، پرویز. (1393). تحلیل فضای کالبدی شهرهای دوره اشکانی، همایش شهر اسلامی در دانشگاه هنر تبریز.

    سایکس، سرپرسی. (1380). تاریخ ایران، ترجمه: محمد تقی فخرداعی گیلانی، تهران: وزارت فرهنگی و هنر.

    سرفراز، علی‌اکبر. (1366). بیشاپور و شهرهای ایران، جلد دوم، به کوشش محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

    سجادی، علی. (1374). «هنر گچبری در معماری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی، هنری و فرهنگی اثر، سازمان میراث فرهنگی کشور، شماره4، صص12-1.

    سرافراز، علی‌اکبر؛ فیروزمندی، بهمن؛ محسنی، حسین و سروقدی، محمدجعفر. (1391). باستان‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، تهران: نشر مارلیک.

    سرافراز، علی‌اکبر؛ فیروزمندی، بهمن. (1381). باستانی‌شناسی و هنر دوران تاریخی ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی، تهران: انتشارات عفاف.

    سلطانی، علی؛ نامداران، احمدعلی. (1389). «بررسی تأثیر نیروهای مختلف در شکل‌گیری فضای شهری»، هویت شهر، ص 125.

    سلطان‌زاده، حسین. (1367). مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: امیرکبیر.

    شکی، منصور. (1385).  نظام طبقاتی در عصر ساسانی؛ ترجمه: حسین کیان راد، جامعه و اقتصاد عصر ساسانی، تهران: سخن.

    شهیدی، حسین‌. (1365). چهارسو و نگرشـی کوتـاه بـر تـاریخ و جغرافیـای تـاریخی، تـهـران: انتشارات امیرکبیر‌.

    شیپمان، کلاوس. (1384). مبانی تاریخ پارتیان، ترجمه: هوشنگ صادقی، تهران: سمت.

    شیپمن، کلاوس. (1390). مبانی تاریخ ساسانیان، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات فرزان روز.

    شکوئی، حسین. (1373). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، تهران: سمت.

    طرفداری، علیمحمد. (1395). سیری در جایگاه دولت شهرهای یونانی در نظام حکومتی اشکانیان، تاریخنگار، شماره 10.

    طبری، محمدبن‌جریر. (1375). تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه‌: ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.

    فلاح فر، سعید. (1379). فرهنگ و اژه های معماری سنتی ایران، تهران: انتشارات کامیاب.

    عیسی، بهنام. (1363). معماری ایرانی، ج 1، تهران: انتشارات مجرد.

    کالج، مالکوم. (1380). پارتیان، ترجمه‌: مسعود رجب‌نیا، تهران: هیرمند.

    کاوسی، مژگان. (1396). فلسفه پیدایش چارطاقی و آتش نیایش، مطالعات هنر و فرهنگ، شماره 4، ص84.

    کریستین سن، آرتور. (1374). ایران در زمان‌ ساسانیان، ترجمه‌: رشـید یـاسمی، تهران: ابـن‌سینا.

    گیرشمن، رومن. (1391). هنر ایران پارت و ساسانی، ترجمه: بهرام فره‌وشی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

    گیمن، دوشن. (1375). دین ایران باستان، ترجمه رؤیا منجم، تهران: انتشارات فکر روز.

    محمدی‌فر، یعقوب. (1387). باستان شناسی و هنر اشکانی، تهران: سمت.

    مشکور، محمدجواد. (1347). تاریخ اجتماعی در دوران اشکانی، تـهران: انتشارات دانشسرای عـالی.

    مینوی، مجتبی. (1354). نامۀ تـنسر بـه گـشنسب شاه‌، تهران: انتشارات خوارزمی.

    موسوی، سید احمد. (1374). دژ شهرهای گرد ایرانی در عصر اوستا، در مجموعه مقالات کنگره معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، کرمان، ج 1، سازمان میراث فرهنگی.

    مجتهدزاده، غلامحسن. (1377). برنامه‌ریزی شهری در ایران، تهران: دانشگاه پیام نور.

    محمدی، محمود. ( 1379). «تحلیل نقش متقابل و قف و شهرسازی، برنامه‌ریزی فضایی- کالبدی، راهبردی جدید در توسعه و بهره‌وری بهینه موقوفات»، وقف میراث جاودان، ش 2.

    مستوفی، حمدالله. (1381). نزهه‌القلوب، وحقق محمد دبیرسیاقی، قزوین: حدیث امروز.

    مولتون، جیمز هوپ. (1384). گنجینه مغان، ترجمه: تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.

    وندن‌ برگ‌، لوئی. (1379). ‌باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمه: عـیسی بـهنام، تهران: دانشگاه تهران.

    ورجاوند، پرویز. (1366). شهرسازی و شهر نشینی در ایران. به کوشش یوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی.

    هرمان، جورجینا. (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه: مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    Canepa, P.M. (2017). The Two Eyes of the Earth Art and Ritual of kingship between Rome and Sasanian Iran,Unitad States of America,University of California Press

    Cordera, L ,& Ricciardi,R.V. (2005). The Hatra project, A Proposal for the Creation of Database Comprising the Whole of City's Archaeological Records,ltaly, Torino University,PP 19-27.

    Hansman, J., & David, s. (1974). excavations at shahr, I qumis 1971, journal of the royal Asiatic society of great Britain and Ireland no 1, pp 17

    1. T. Bakker (1982). Iconography of religions, craningen, rijksunive iteit, institute. Pp 7

    Keall, J.E. (2008). Achaemenian, Parthian, and Sasanian Persian Civilizations, Encyclopedia of Archaeology,819-827.

    Miller, D. (1993). The roman near east. 31 B. C. A. D landon: havard university press- pp 329.

    Moqimizade, Z. (2017). Comparative Comparison of City and Urbanism during Sassanid Period in Iran and the Ancient Roman. Journal of History Culture and Art Research, 6(1), 668-684