اقتباس مفاهیم قرآنی در مقتل های نسخه خطی صحیفه قاصریه و انعکاس آن بر پرده خوانی قاجاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

2 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان. دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

3 استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران

10.22034/ias.2021.303859.1716

چکیده

صحیفۀ قاصریه اثر قاصر کرمانی از شاعر عصر بازگشت ادبی است. این نسخۀ خطی شامل پنج مقتل در رویدادهای کربلا و در چهار هزار بیت سروده شده ­است. یکی از رایج‌ترین شیوه­های بهره‌گیری از آیات قرآن کریم در شعر، اقتباس و انواع آن است. قاصر کرمانی در صحیفۀ خود از آیات قرآن کریم، بهره جسته است. او  در استفاده از آیات قرآنی زیاده‌روی نمی‌کند، و همواره جانب اعتدال را نگه می‌دارد. از سوی دیگر، او آیات را برای اثبات مدعای خویش به‌کار می‌گیرد. با مطالعۀ  صحیفه قاصریه می‌توان به میزان دانش و تسلط قاصرکرمانی به آیات قرآن کریم پی برد. پژوهش حاضر تلاش دارد تا با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای به این سوؤل پاسخ دهد که کدام یک از اقسام اقتباس در صحیفۀ قاصریه، کارکرد و بسامد بیشتری دارد؟مضامین قرآنی و مقتل‌نویسی چه بازتابی در پرده‌خوانی دورۀ قاجار داشته است؟ براساس نتایج تحقیق، قاصر کرمانی در صحیفه قاصریه اغلب از معنی و مضمون آیات قرآن کریم بهره گرفته است. اقتباس وی از قرآن کریم نوعی اقتباس آزاد و غیرمستقیم محسوب می‌شود؛ این امر دال بر توانایی و انس و الفت شاعر با قرآن کریم است و چنین اقتباسی را باید اقتباس خلاق نامید. بررسی مضامین پرده‌خوانی دورۀ قاجاری نیز حاکی از امتداد کاربست مفاهیم قرآنی در این هنر است.
اهداف پژوهش:

بررسی مفاهیم قرآنی در مقتل‌های نسخۀ خطی صحیفۀ قاصریه.
بررسی مقتل‌های نسخۀ خطی صحیفۀ قاصریه بر پرده‌خوانی قاجاری.

سؤالات پژوهش:

مفاهیم قرآنی در مقتل‌های نسخۀ خطی صحیفۀ قاصریه چه جایگاهی داشته است؟
مضامین قرآنی و مقتل‌های صحیفۀ قاصریه چه بازتابی بر پرده‌خوانی قاجاری داشته است؟

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Adaptation of Quranic concepts in the murders of the manuscript of Sahifa Qaserieh and its reflection on Qajar screen reading

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Kamyabi 1
  • Dariush Kazemi 2
  • Maryam Shaygan 3
1 PhD Student, Department of Persian Language and Literature, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Kerman Branch. Islamic Azad University, Kerman, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Kerman Branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran
چکیده [English]

Sahifa Ghaserieh is from Qasser Kermani, a poet of the literary return era. This manuscript contains five murders in the events of Karbala and is written in four thousand verses. One of the most common ways to use the verses of the Holy Quran in poetry is adaptation and its types. Qaser Kermani has used the verses of the Holy Quran in his Sahifa. He does not exaggerate in reciting Qur'anic verses, and always maintains moderation. He uses verses to prove his claim. By studying the Sahifa Qasiriyya, one can understand the extent of Qaser Kermani's knowledge and mastery of the verses of the Holy Quran. The present article tries to answer the question with a descriptive-analytical method based on library tools, which of the types of adaptation has more function and frequency in the short page? According to the results of research, Qaser Kermani in the Sahifa of Qasiriyya often uses the meaning and content of the verses of the Holy Quran and his adaptation of the Holy Quran is a kind of free and indirect adaptation; This indicates the ability and love of the poet with the Holy Quran, and such an adaptation should be called a creative adaptation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Free Adaptation
  • Association
  • Holy Quran
  • Sahifa
  • Qaser Kermani

مراجع

آبرامز، ا. اچ. (1383). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی. ترجمه: حمید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما.
آیتی، محمدحسین. (1371). بهارستان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
ابوالفتوح رازی، حسین‌بن‌علی. (1367). روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر‌القرآن. مصحح: محمدمهدی ناصح/ محمدجعفر یاحقی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
پادشاه، محمد. (1355). آنندراج، فرهنگ جامع فارسی. زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: سروش.
جانتی، لوییس. (1381). شناخت سینما. ترجمۀ ایرج کریمی، تهران: روزگار نو.
خوارزمی، موفق‌بن‌احمد. (1373). المناقب. قم: چاپ مالک محمودی.
دانش پژوه، محمدتقی. (1348). فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1365). لغت‌نامه. تهران: مؤسسه لغت نامه دهخدا.
راشد محصل، محمدرضا. (1389). نام شناخت توصیفی منظومه‌های دینی فارسی. مشهد: شرکت به‌نشر آستان قدس رضوی.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر. (1380). الاتقان فی علوم القرآن. مترجم: مهدی حائری قزوینی، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
شمس‌العلمای گرگانی، محمدحسین. (1377). ابدع‌البدایع. تبریز: احرار.
صادقیان، محمدعلی. (1387). زیور سخن در بدیع فارسی. یزد: دانشگاه یزد.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). المیزان. ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
غیاث‌الدین رامپوری، محمد. (1363). غیاث اللغات. تهران: امیرکبیر.
قاصرکرمانی. (بدون تاریخ). صحیفه قاصریه.  شماره 823 کتابخانه و مرکز اسناد مجلس.
---------. (بدون تاریخ). صحیفه قاصریه. شماره 2902 و 1174 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
کاشفی سبزواری، میرزا حسین. (1369). بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. تهران: مرکز.
لوته، یاکوب. (1388). مقدمه‎ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمه:‎ امید نیک‎فرجام. تهران: مینوی خرد.
محبتی، مهدی. (1380). بدیع نو. تهران: سخن.
مجلسی، محمدباقر. (1381). بحارالانوار. تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
معین، محمد. (1364). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
مکارم شیرازی، ناصر. (1366). تفسیر نمونه. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپخانه مدرسه الامام امیرالمؤمنین.
منزوی، احمد.(1348). فهرست نسخه‌های خطی. تهران: مؤسسه فرهنگی منطقه‌ای.
همایی، جلال‌الدین. (1371). فنون بلاغات و صناعات ادبی. تهران: نشر هما.
نفیسی، علی‌اکبر.  ( 1343). فرهنگ ناظم الاطباء. تهران: انتشارات خیام.
مقالات
تقوی، لیلا. (1395). «پرده‌خوانی گونۀ خاصی از نقالی مذهبی». رشد آموزش و پرورش، ش45، صص25-20.
حیدری، مرتضی. (1396). «بررسی انواع اقتباس‌های قرآنی در دیوان اشعار حافظ و ابوالعتاهیه». نشریۀ مطالعات قرآنی، شماره30، صص247-227.
خاوری، سیدخسر. (1383). «از واژه به مفهوم: اقتباس یا ترجمه ادبی». پژوهش زبان‌های خارجی، شماره 18، صص96-83.
رادمرد، عبدالله و همکاران. (1392). «منظومه‌های حماسی عاشورایی مقامات حسینی منشی بمرودی و نسخه‌های خطی آن». مجله پیام بهارستان، (20)2، صص38-11.
زرنگ و همکاران. (1398). «ذکر حسین در حماسه‌های دینی با نگاهی به حمله حیدری راجی کرمانی». مجله زیبایی‌شناسی ادبی دانشگاه آزاد اراک. (42)10، صص182-155.
صباغی، علی. (1394). «نقد و بررسی اقتباس از قرآن با نگاه بلاغی». پژوهش­های ادبی قرآنی، (3)3، دوره3، صص62-48.
عالی محمودی، امیدوار؛ نوریان، سید مهدی و فشارکی، محمد. (1396). «بررسی تلمیح و اقتباس مضامین قرآنی و احادیث نبوی در مثنوی نه‌سپهر امیرخسرو دهلوی». مجله فنون ادبی، (2)9، صص52-33.
گله‌داران،  لیلی؛ پورزرین، رضا. (1398). «نقش نقال و نقش نقاش: کنش و هم کنش عناصر اجرایی، تصویری و ساخت فضای چند ساحتی در پردخوانی میدانی»، نگره، ش50، صص107-91.
محمودی، مریم. (1389). «اقتباس و تضمین آیات قرآن در تاریخ جهانگشای جوینی و مطالعات قرآنی فدک». فصلنامه دین پژوهی و کتابشناسی قرآنی، (2)1، صص138-129.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار