تبیین مولفه های الگوپذیری کالبدی فنوتایپ در الگوی سکونتگاهی قاجار (مطالعه موردی: خانه های اعیانی تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه معماری، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

10.22034/ias.2022.329442.1872

چکیده

در طول دوره‌های مختلف و با گذشت زمان، نمودهای کالبدی در خانه‌های ساخته‌شده در سبک‌های گوناگون معماری ایرانی به‌صورت‌های متفاوتی بروز یافته است. ازآنجاکه کالبد بنا یکی از اصلی ترین مفاهیم در معماری است. همچنین فضای سکونت ازجمله عملکردهایی است که  مؤلفه‌های شکلی و کالبدی در بروز اشکال مختلف آن ضروری است.  این پژوهش  به‌دنبال یافتن مؤلفه‌های الگوپذیری کالبدی فنوتایپ در زبان الگوی بناهای قاجار تهران به بررسی شواهد و مدارک تاریخی و فرهنگی موجود پرداخته و نمونه‌های مورد مطالعه در این تحقیق خانه‌های سنتی مربوط به دوره قاجار در تهران و نتیجه حاصل مقایسه و ارائه تجزیه‌وتحلیل نهایی براساس نمونه‌های مورد مطالعه خواهد بود. هدف از این پژوهش، تبیین مؤلفه‌های الگوپذیری کالبدی فنوتایپ  در الگوی سکونتگاهی قاجار می‌باشد؛ به‌عبارتی دیگر، مقایسه نگاه شکلی در قالب فرهنگ یک سرزمین خاص هدف این پژوهش است. از طرفی بررسی چگونگی سیر تغییرات مؤلفه‌های کالبدی در تحولات خانه‌ها در دوران قاجار هدف دیگری ست که این پژوهش به‌دنبال پاسخی برای آن خواهد بود. روش تحقیق در این پژوهش روش کیفی است. بدین‌منظور ابتدا با کمک مطالعه کتابخانه‌ای و همچنین مصاحبه با متخصصین شاخص‌های اصلی تعیین گشته و همچنین به بازشناسی ارزش‌های کالبدی کهن در معماری ایران پرداخته می‌گردد در گام بعد از داده‌های حاصل از شبیه‌سازی نرم‌افزاری به‌منظور استخراج یافته‌ها استفاده شده و در نهایت بعد از جمع‌آوری داده‌ها مقایسه و تحلیل گرافیکی صورت می‌گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این است که چهار شاخص اندام‌های هندسه فضایی/آرایه‌ای/نما و سازه‌ای در سه دوره قبل از ناصری/ناصری و بعد از ناصری با چه تغییراتی به مرور زمان همراه بوده‌اند.
اهداف پژوهش:

تبیین مؤلفه‌های الگوپذیری کالبدی فنوتایپ در الگوی سکونتگاهی قاجار.
بررسی تحولات کالبدی در خانه‌های اعیانی دوره قاجار.

سؤالات پژوهش:

مؤلفه‌های الگوپذیری کالبدی فنوتایپ در الگوی سکونتگاهی قاجار چگونه است؟
در دوره قاجار در خانه‌های از نظر کالبدی چه تغییراتی ایجاد شده است؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the components of physical phenotype modeling in the Qajar settlement model (Case study of Tehran noble houses)

نویسندگان [English]

  • Jahan Danesh
  • Khosro Movahed
  • Maliheh Taghipour
Department of Architecture, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phenotype
  • traditional housing
  • Qajar
  • Tehran
اصغری مقدم، م؛ رجبی، آ. (1383). جغرافیای طبیعی شهر. شهرهای مناطق خشک، تهران: نشر سرا.
اکبریان، م، کلانتریان، س م، فرزان یار، ح. (1393). خانه‌های بافت تهران قدیم در دوران قاجار و پهلوی.
امین‌پور، احمد و همکاران. (1394). «بازشناسی مفهوم مسکن و سکونت براساس آموزه‌های اسلام»، فصلنامه مدیریت شهر،60:40-47.
بانی مسعود ا. (1394). معماری معاصر ایران. در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
پورمند ح. ریخته‌گران م. (1385). «حقیقت مکان و فضای معماری»، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی،(4)2، 43-60.
حمزه‌نژاد م. رادمهر م. (1396). «تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران»، (بررسی موردی: سازمان میراث فرهنگی کشور، حسین امانت)، 11.
راپاپورت، ایموس. (2010). «انسان‌شناسی مسکن»، ترجمۀ خسرو افضلیان، مشهد: آستان قدس رضوی.
ساریخانی، مجید. (1384). «بررسی باستان‌شناسی معماری دوران قاجار جلوه هنر». شماره 25، 15-4.
سلطان‌زاده، ح. آیوازیان، س. تهرانی، ف. (1398). «سیر تحول اندام‌های اصلی خانه‌های تبریز از دورۀ قاجار تا دورۀ پهلوی دوم». فصلنامۀ علمی-پژوهشی معماری و شهرسازی صفه؛ شمارۀ 86، 130-120.
سلطان‌زاده، حسین. (1375). پنجره‌های قدیمی تهران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
غفوریان، م. و پی سخن، م، و حصاری، ا. (1396). «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت». برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی، 7، 144-129.
فرح‌بخش، م.، و حناچی، پ.، و غنایی، م. ( 1396). «گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی بافت قدیم شهر مشهد از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول». مطالعات معماری ایران، 6(12)، 97-116.
مشبکی اصفهانی، علیرضا، مشبکی اصفهانی، محمدرضا. (1398). «مقایسه تطبیقی نظام حاکم بر معماری عمارت‌های مسکونی دوران قاجار در تهران و شیراز با نگرش کالبدی»، دو فصلنامه تخصصی پژوهش در هنر و علوم تخصصی، ش 3، 44-27.
قبادیان،  وحید. (1383). معماری در دارالخالفه ناصری: سنت و تجدد در معماری معاصر تهران. تهران: نشر پشتوتن. معماریان. غلامحسین.1393). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: نشر غلامحسین معماریان.
معماریان، غلامحسین؛ طبرسا، محمدعلی. (1391). «گونه و گونه‌شناسی معماری». نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شماره 6، 103.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ ناگهانی، نوشین. (1390). «تأثیر سواد بصری بر درک زیبایی در آثار معماری»، مجله علمی پژوهشی. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 62-51.
میرمیران س ه. (1372). «نگاهی به معماری دوره قاجار». معمار، 8: 102.
نجومیان ا ع. (1390). «تحلیل نشانه‌شناختی خانه‌های تاریخی کاشان.نامه معماری و شهرسازی، (1)1، 49-61.
نوربرگ شولتز ک. (2004). معماری معنـــــا و مـــــکان، ترجمــه ویـــــدا نوروز برازجانی، تهران: نشر جان جهان.
Hillier, B. (2007). Space in the machine, Cambridge, Cambridge university press
Wigley, M. (1994). The Domestication of the House: Deconstraction after Architecture. Cambridge 227203.